Hoe beschermen we Vlaanderen tegen droogte en overstromingen? Boeren, natuurverenigingen en steden werken voor het eerst samen
Vandaag wordt de eerste fase afgerond van het proefproject Water-Land-Schap. Dat is een van de belangrijkste projecten binnen de Vlaamse Blue Deal, die Vlaanderen moet beschermen tegen wateroverlast en droogte. Water-Land-Schap is bijzonder omdat het boeren, natuurverenigingen en steden en gemeenten rond de tafel brengt. Op het terrein botsen die partijen vaak. "Maar als je lang praat en men voelt dat er geluisterd wordt, dan is men sneller bereid om mee te stappen."
"Dit zijn echt de beste projecten van alle Blue Deal-initiatieven die we al hebben gehad." Hydroloog Patrick Willems (KU Leuven) laat er geen twijfel over bestaan. Het proefproject Water-Land-Schap (WLS) moet de krijtlijnen schetsen van hoe Vlaanderen in de toekomst zijn waterproblemen zal opvangen. Vandaag wordt tijdens een feestelijk symposium in Brussel de eerste fase van dat project afgerond.
Vijf jaar lang bracht WLS natuurverenigingen, landbouwers, steden en gemeenten samen rond de tafel. Op 14 locaties bedachten die partijen oplossingen voor de droogte en de wateroverlast die Vlaanderen steeds vaker zullen treffen. Allemaal hebben ze er baat bij dat het water in Vlaanderen minder snel naar zee afgeleid wordt. Maar toch botsen ze op het terrein vaak over de manier waarop dat moet gebeuren.
Neem nu de landbouwsector. Die stond aanvankelijk nogal argwanend tegenover het project, zegt Willems. Hij stond mee aan de wieg van het WLS. "Maar als je lang praat en men voelt dat er geluisterd wordt, dan creëer je vertrouwen. Dan is men sneller bereid om mee te stappen."
Waarom is dit nu eigenlijk nodig? Er is steeds minder grondwater beschikbaar in Vlaanderen. In de helft van Vlaanderen staat het grondwater in april al laag tot zeer laag. Daardoor is er vaak weinig reserve aan het begin van de zomer, en dat terwijl de zomers steeds droger en heter worden. Tegelijk zullen we door de klimaatverandering ook vaker te kampen hebben met wateroverlast, doordat er intensere regenbuien vallen. Daarom werkte de Vlaamse regering de zogenaamde Blue Deal uit. Dat moet ervoor zorgen dat water meer plaats krijgt om in te sijpelen. Dat helpt tegen wateroverlast én watertekorten.
Meer dan 100 organisaties
Verspreid over heel Vlaanderen kreeg 50 hectare akkerland op die manier een beter afwateringssysteem. Door middel van zogenaamde peilgestuurde drainage kunnen landbouwers gerichter beslissen wanneer ze water willen laten wegvloeien van hun akkers, en wanneer ze het de tijd willen geven om in te sijpelen in de bodem.
Stel je een gracht voor met een schot dat je kan op- of neerlaten, schetst Willems. "De landbouwer kan dan beslissen wanneer hij zijn akker wil draineren, bijvoorbeeld als hij binnenkort met de tractor wil gaan zaaien of ploegen. Dan mag de akker niet te nat zijn." Daarna kan de waterafvoer opnieuw gesloten worden, zodat het water kan insijpelen. Daar wacht de boer best niet te lang mee, zegt Willems. "Als er te veel water gedraineerd wordt, en het regent vanaf april niet meer, dan is al het water van de winter weg en hou je er geen nieuw meer vast."
Het is maar één voorbeeld. Andere projecten zorgden ervoor dat koolstof in de bodem kon vastgelegd worden met houtsnippers - ook goed voor zo'n 40 hectare. Elders werden er 30 kilometer aan bijkomende oever aangelegd (door rivieren opnieuw te laten meanderen), 30 stuwen en vijf plantaardige dammen. Alles samen werkten er meer dan 100 betrokken organisaties aan mee.
Water-land-schap is de start van een Vlaanderen dat water ten volste weet te benutten en meer grip heeft op het klimaat
Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) is alvast opgetogen met het resultaat. "Het veranderende klimaat is uitdagend, maar door lokale en bovenlokale samenwerking kunnen we zoeken naar gepaste oplossingen. Water-land-schap is de start van een Vlaanderen dat op een duurzame manier water ten volste weet te benutten en meer grip heeft op het klimaat, rekening houdend met zowel de landbouw, de natuur en de bewoners. Ik kijk dan ook uit naar hoe dit verder loopt."
"Minder vrijblijvend, meer opgeschaald"
Wel ja: hoe gaat het nu verder? Fase één van het WLS is afgesloten, maar fase twee is al opgestart, het zogenaamde WLS 2.0. Daarbij zullen voor het eerst ook landschapsdeskundigen betrokken worden. En er zal ook rekening worden gehouden met bodemerosie en waterkwaliteit, twee aspecten die in de eerste fase nog niet aan bod kwamen. Er moet ook meer ruimte komen voor recreatie.
Het WLS is relatief grootschalig, als je het vergelijkt met andere projecten in het kader van de Blue Deal. Maar toch blijft er nog werk aan de winkel. Om een idee te geven: Vlaanderen telt elf grote waterbekkens, die onderverdeeld zijn in meer dan honderd deelstroomgebieden. Daarvan zijn er veertien aangepakt in de eerste fase van het WLS, en dat ook nog niet helemaal. Fase 2 zal nog eens 18 gebieden behelzen. Maar ook dat blijven proefprojecten.
Als het aan Willems ligt, is de tijd van proefprojecten stilaan voorbij. Hij pleit voor "een Blue Deal 2.0 die minder vrijblijvend is en waarin meer opgeschaald wordt. Daarom zeggen we nu heel luid: hier moet je als overheid werk van maken." Maar of die ambitie ook waargemaakt wordt, daar zal de politiek over beslissen.