Turkije dwarsboomt Zweedse NAVO-toetreding: ‘De Zweedse regering is in een onmogelijke positie geraakt’

Dag Jeroen, volgens Erdogan hoeft Zweden niet te rekenen op Turkse toestemming voor toetreding tot de NAVO. Hoe is dat nieuws in Zweden ontvangen?

“Men is natuurlijk geschrokken van de reactie van Erdogan, maar het past ook wel een beetje bij zijn stijl. Turkije heeft de laatste maanden fel gereageerd op elke anti-Turkse demonstratie in Zweden. Daardoor is de Zweedse regering in een onmogelijke positie geraakt. Zulke demonstraties komen slecht uit, maar de regering kan en wil er niet tegen optreden. Ze vallen immers onder de vrijheid van meningsuiting.

“Sommige Zweden zeggen dat de autoriteiten beter geen vergunning hadden kunnen geven voor de demonstratie van zondag, waarbij een extreemrechtse activist een koran verbrandde. Maar de meesten vinden dat je de vrijheid van meningsuiting moet verdedigen en dat het lidmaatschap van de NAVO het niet waard is om die op te geven. Ze willen niet buigen voor Turkije, dat zelf geen liberale democratie meer is.”

Je schreef in je reportage dit weekeinde dat veel Zweden überhaupt niet enthousiast zijn over toetreding tot de NAVO. Hoe kan dat?

“Omdat het al 200 jaar goed gaat. In beide wereldoorlogen was Zweden niet echt neutraal, maar wel alliantievrij, en dat heeft ze geen windeieren gelegd. Ze zijn de Tweede Wereldoorlog goed doorgekomen.

“Zweden zijn bovendien gaan houden van hun onafhankelijke positie. Ze kunnen op internationaal vlak zeggen wat ze vinden. Over de Vietnamoorlog was de toenmalige Zweedse regering bijvoorbeeld zeer kritisch. En er gaat een gevoel van trots uit van het eigen sterke leger en de grote wapenindustrie. Als lid van de NAVO val je toch onder de grote paraplu, en ben je minder onafhankelijk.”

Waarom wil het land dan toch lid worden van het bondgenootschap?

“Nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen, zei de Zweedse premier eerst dat er voor Zweden niets zou veranderen. Toen Finland twee weken later besloot om bij de NAVO te gaan, maakte hij een draai. Dat was een hele rationele beslissing: Zweden werkt op defensiegebied nauw samen met Finland en wil niet alleen komen te staan.

“Daar is de Zweedse politiek vrij eensgezind over. De huidige rechtse regering gaat op dezelfde voet door als de vorige centrumlinkse. Ook de populistische Zweden Democraten hebben altijd gezegd: als Finland bij de NAVO gaat, moet Zweden dat ook doen. De Zweden doen dat nu met frisse tegenzin. Als er een referendum over wordt gehouden, vraag ik me af of het ja-kamp zou winnen.”

De Finse minister van Buitenlandse Zaken suggereerde vanochtend dat het land zich mogelijk zonder Zweden bij de NAVO wil aansluiten. Is dat waarschijnlijk?

“Finland gaat zich inderdaad beraden op het scenario waarin Turkije de Zweedse toetreding langdurig dwarsboomt. Dat is ergens logisch, want Turkije heeft geen problemen met Finland en in Finland is er ontzettend veel steun voor toetreding.

“Maar als Finland wel NAVO-lid is, en Zweden niet, maakt dat de militaire samenwerking lastig. Die militaire samenwerking is juist de reden waarom Zweden Finland gevolgd is: het wil niet alleen staan. Bovendien blijft de druk op Erdogan groot als Finland wacht. Als Finland alvast lid wordt, is het makkelijker voor Erdogan om Zweden in zijn eentje te laten bungelen.”

Waarom speelt Erdogan zulk hoog spel?

“Het vermoeden is dat het onderdeel is van zijn campagne voor de Turkse verkiezingen in mei. In zijn verklaring van gisteren zat ook een kleine opening: als Zweden Turkije weer gaat ‘respecteren’, zou hij zijn standpunt heroverwegen. Dat kan van alles betekenen. Mogelijk zegt hij na een verkiezingsoverwinning: de Zweden hebben verbeteringen doorgevoerd, nu mogen ze erbij.

“Je hoort ook weleens dat het eigenlijk gaat om F16’s. Turkije wil die kopen van de Verenigde Staten, maar daar heeft het Congres een stokje voor gestoken. Daarnaast kan je het zien als een botsing van twee onverenigbare wereldbeelden en visies op vrijheid van meningsuiting.

“Maar er zijn weinig mensen die denken dat dat uiteindelijk boven het strategische belang gaat. Het spannendste moment komt daarom tijdens de eerstvolgende NAVO-top in juli. Dat is na de Turkse verkiezingen, dus dan verwacht Zweden boter bij de vis. Zweden en Finland staan strategisch zwak nu hun aanvraag nog niet is goedgekeurd, dat moet niet te lang duren.”