Waarom enkele tientallen tanks de balans in het voordeel van Oekraïne kunnen doen kantelen

Krijgt Oekraïne nu eindelijk de gehoopte tanks?

Oekraïne vraagt de westerse bondgenoten al maanden om meer tanks, en nu is het zover. Polen heeft dinsdag officieel een verzoek ingediend bij Duitsland om Leopardtanks te mogen leveren, in eerste instantie veertien stuks. Duitsland wil toestemming gaan geven voor dit vervoer, meldde het tijdschrift Der Spiegel. En dat niet alleen, Duitsland zal zelf ook tanks gaan leveren, kondigde bondskanselier Olaf Scholz vanmiddag aan.

Levering van deze moderne tanks was lange tijd een heikel onderwerp. Maar nu krijgt Oekraïne voor de tweede keer in korte tijd een nieuw type tank in handen. Naast de Leopard 2.0 is er inmiddels ook de belofte van Groot-Brittannië om 14 Challengers te leveren.

Met de Leopards en Challengers komen voor de eerste keer tanks van westerse makelij op het slagveld. Rusland en Oekraïne vechten momenteel met tanks die grotendeels zijn ontworpen in de tijd van de Sovjet-Unie. Een groot deel van het materieel is ook al ruim dertig jaar oud. Vooral de tank van het type T-72, waarvan de eerste versie dateert uit 1969, wordt door beide legers ingezet op het slagveld.

De tientallen beloofde westerse tanks vallen in het niet bij de grote hoeveelheden tanks van Sovjet-signatuur. De Russische invasie begon met 3.300 operationele tanks, Oekraïne beschikte aan het begin van de oorlog over 900 Sovjet-tanks van de types T-64 en T-72.

De VS trainen Oekraïense strijdkrachten per bataljon – zo’n 400 soldaten. Maar de tot op heden toegezegde tanks zijn nog onvoldoende om op het slagveld één bataljon te kunnen voorzien van nieuw materieel. De 14 Britse Challengers vormen in het Britse leger samen een compagnie, terwijl een bataljon bestaat uit 56 tanks, meldt The Economist . “Voor een gecoördineerde aanval is het beter om zeker 50 dezelfde tanks te hebben, zodat je er ook een tiental achter de hand hebt voor vervanging en onderhoud”, zegt Mart de Kruif, oud-commandant van de Nederlandse landstrijdkrachten.

“Van een tiental tanks van verschillende types word je als militair minder vrolijk”, zegt hij. “Elk type tank moet je namelijk op een andere manier onderhouden en bevoorraden. Voor de logistieke officier van het Oekraïense leger geeft dit veel stress.”

Waarom nieuwe tanks de oude overtroeven

Oekraïne kreeg al eerder tanks van zijn bondgenoten, maar tot nog toe leverden die vooral het oude Sovjet-model T-72, zo blijkt uit een overzicht van de vrijwillige wapentellers van onderzoeksgroep Oryx. In totaal gaat het om zo’n 450 tanks. De donaties van deze tanks zijn vooral afkomstig uit landen van het oude Oostblok, zoals Polen, Tsjechië en Slovenië (nog aangekocht in de tijd van Joegoslavië).

Ook Nederland helpt mee om meer van deze T-72-tanks in Oekraïne te krijgen. Samen met de VS heeft Nederland voor een totaal bedrag van 90 miljoen dollar negentig oude Tsjechische tanks gekocht. Deze worden opgeknapt, van nieuwe elektronica voorzien en daarna naar Oekraïne gebracht.

“Alle oude voorraden van deze T-tanks zijn door Europa inmiddels wel aangeboden aan Oekraïne”, zegt De Kruif. “Zelfs oude T-55’jes zijn al ingezet. Voor Oekraïne zijn er dus geen oude voorraden meer om verliezen mee aan te vullen.” Al deze aangeboden tanks zijn meer van hetzelfde, zegt de oud-generaal. “Het geeft geen verbetering aan vuurkracht of bescherming.”

Wat de aanvoer betreft van nieuw materieel is Oekraïne dus aangewezen op vier soorten westerse tanks, zegt hij. Naast de Leopard en de Challenger zijn dit de Amerikaanse Abrams en de Franse Leclerc. Duitsland lag tot nog toe dwars, maar ook Frankrijk en de Verenigde Staten hebben hun eigen tanks nog niet aangeboden. “Niemand wil de eerste zijn.” Mogelijk gaan de VS wel overstag, de Wall Street Journal meldt dat de regering van president Biden deze week bekend wil maken een significant aantal Abrams te sturen.

De nadruk kwam tot nog toe op levering van andere wapens te liggen zoals antitankwapens, houwitsers en militaire voertuigen van een lichter type. Zo heeft Nederland naast het recente aanbod van de Patriot-lanceerinstallaties eerder al onder meer anti-scheepsraketten, acht pantserhouwitsers en tientallen pantservoertuigen geleverd, zo blijkt uit de inventarisatie van Oryx.

Juist de combinatie van houwitsers en moderne tanks kan het verschil maken in de strijd. De Leopard 2 en Challengers kunnen de Russische tanks van kilometers afstand onschadelijk maken, nadat de artillerie het voorwerk heeft gedaan. De Leopard 2 beschikt over enorme vuurkracht en is erg mobiel, waardoor de tank niet snel in de handen van de vijand valt, vertelde oud-commandant Harm de Jonge eerder in de Volkskrant.

Dit jaar zijn tanks cruciaal

Door foto’s en video’s van het slagveld te analyseren, is goed in kaart te brengen hoeveel tanks er inmiddels zijn vernietigd, beschadigd of afgepakt. Tot nog toe heeft het Russische leger zeker 1.642 tanks verloren, vooral van het oude Sovjet-type T-72, zo blijkt uit tellingen van Oryx.

De meeste tanks zijn niet meer bruikbaar – zo zijn er 960 vernietigd – maar een deel van de veroverde Russische tanks is nog in redelijk goede staat. Inmiddels heeft Oekraïne ruim 500 achtergelaten tanks in handen gekregen. Daardoor bestaat een groot deel van de Oekraïense tankvoorraad inmiddels uit op de Russen veroverde tanks. Volgens de krant Kyiv Independent gaat dit inmiddels om ruim de helft van het tankarsenaal.

Het aantal op deze manier verkregen tanks is zelfs groter dan de levering van nieuwe tanks uit het westen. De kwaliteit van de westerse tanks is echter wel hoger dan de veroverde oude Sovjet-modellen.

Uit de cijfers over vernietigde en achtergelaten Russische tanks lijkt het beeld op te doemen dat Rusland steeds meer teruggrijpt op oude tanks. In de eerste dagen van de oorlog – eind februari 2022 – was bijna 80 procent van de vernietigde tanks van recente makelij, inmiddels is dit minder dan de helft.

Naast de ruim drieduizend werkende tanks waarmee Rusland de oorlog begon heeft het land nog een flinke voorraad. In de Russische opslag staan volgens experts van wetenschappelijk tijdschrift The Military Balance ruim 17 duizend tanks, maar die zullen lang niet allemaal meer operationeel gemaakt kunnen worden. Duizenden van deze tanks dateren uit de beginjaren van de Koude Oorlog en zijn al jaren niet meer gebruikt.

De Russen overwegen wel binnenkort hun modernste tank in te zetten, meldde het Britse ministerie van Defensie onlangs. Op satellietbeelden is te zien dat enkele exemplaren van de nieuwe T-14 (die in 2020 werd ontwikkeld) in de buurt van de frontlinie staan. Vermoedelijk beschikt Rusland nog maar over een handvol exemplaren, die vooral voor promotiedoeleinden worden ingezet. Omdat het om kleine aantallen gaat zal de T-14 weinig impact hebben, denken de Britten. Bovendien zullen de Russen bevreesd zijn dat de moderne tank in vijandige handen valt.

“De Russen zijn gedwongen om vooral de kwantiteit van de tanks te blijven aanvullen, waarbij elke extra tank weer ietsje ouder is”, zegt De Kruif. Oekraïne heeft daarentegen met hulp van de bondgenoten wel de kans om het tankarsenaal uit te breiden met kwalitatief hoogwaardige tanks.

De komende maanden nadert daarmee een beslissend moment in de oorlog, voorziet De Kruif. “Normaal gesproken citeer ik niet graag de Pruisische oorlogsstrateeg Carl von Clausewitz, maar met de levering van westerse tanks nadert de oorlog wel een culminatiepunt. Dit jaar valt de beslissing. Deze inspanning kan je nog maar één keer leveren. Elke tank extra kan de beslissing naderbij brengen, de logistieke stress moet je dan maar zien op te lossen.”