Samenzweringstheorieen lijken populairder dan ooit in de VS. ‘Sinds het einde van de Koude Oorlog zijn mensen kwijt hoe de wereld in elkaar zit. Samenzweringen geven hen daar handvaten voor’, zegt expert Michael Barkun.
‘Ik weet niet of Amerika kwetsbaarder is voor samenzweringstheorieen’, zegt Barkun, ‘in Europa zijn er ook genoeg. En de populariteit gaat met pieken en dalen op en neer. Maar we zitten ongetwijfeld in een piekperiode nu.’
Aan het woord is Michael Barkun, emeritus hoogleraar politicologie aan de Syracuse Universiteit in de VS en expert op het gebied van samenzweringstheorieen en extreem-rechts in de VS. Hij schreef er het boek Culture of Conspiracy over, dat bekend staat als het meest grondige naslagwerk over samenzweringstheorieen. Van Roswell tot de aanslag op JFK tot 9/11: alle theorieen over hoe er in het geheim gewerkt wordt, zijn er in terug te vinden.
Hoe verklaart u de toenemende populariteit van samenzweringstheorieen?
BARKUN: Dat kan niet helemaal uitputtend beantwoord worden, maar het einde van de Koude Oorlog is een belangrijke factor geweest. Daarmee vielen heel veel zekerheden voor veel mensen weg.
De wereld was in die tijd verdeeld in goed en slecht. Het was ordelijk en simpel. Maar plotseling viel die simplistische orde weg en werd de wereld gecompliceerd en ongeorganiseerd. We kregen hier te horen over landen waar we nog nooit van hadden gehoord, zoals Bosnië en Afghanistan, met problemen waar we nog nooit van hadden gehoord. Mensen werden hongerig naar verklaringen en vonden die in een stroming die sprak over geheime organisaties die een nieuwe wereldorde probeerde op te leggen.
Het is waar dat veel mensen aan de extreemrechtse kant in samenzweringstheorieen geloven, maar er is niet per se een correlatie.
Daarnaast is het internet ook ontzettend belangrijk gebleken. Het is een platform om ideeen enorm snel te verspreiden. Het maakt het mogelijk voor subculturen om uit de marge te komen. Iets als Pizzagate zou het nooit tot de mainstream media geschopt hebben, maar werd via internet razendsnel verspreid. Internet heeft het speelveld gelijk getrokken. Er zijn geen poortwachters meer.
Wat denkt u er in dat licht van dat de huidige regering mainstream media weigert in de perskamer en media als Breitbart uitnodigt?
BARKUN: Het past precies bij hoe hij zijn campagne voerde. Toen al gebruikte hij ideeën uit de marge voor mainstream berichtgeving. Dat was nog nooit voorgekomen. Hij was de eerste publieke figuur die openlijk aan de geboorteplaats van president Obama twijfelde, ver voordat hij zich ooit kandidaat stelde. En hij suggereerde tijdens de campagne zelfs kort dat rechter Scalia van het Hooggerechtshof vermoord zou zijn. Dat paste bij theorieën die zei dat hij met een kussen was verstikt. Het verbaast me dus niets dat zijn mediabeleid daarop doorvoert.
In rechtse media wordt ook steeds meer over een deep state gesproken, waarbij bepaalde actoren in de overheid in het geniep de huidige regering tegenwerken. Is dat volgens u ook een samenzweringstheorie?
BARKUN: Dat is heel vaak zo. Overigens werd die deep state ook vaak genoemd aan de linkerkant van het politieke spectrum. Na het rapport over de aanslagen van 11 september waren er mensen op links die dat rapport niet accepteerden. Zij zeiden soms ook dat 11 september een geplande aanval door de deep state was. Hetzelfde werd gezegd over de moord op Kennedy en een heel scala aan andere tragische gebeurtenissen.
Als iemand een gesloten systeem van ideeën heeft over een onderwerp, dan doen feiten er niet toe.
Is er een correlatie tussen het geloof in samenzweringstheorieen en extreem-rechts?
BARKUN: Het is waar dat veel mensen aan de extreemrechtse kant in samenzweringstheorieen geloven, maar er is niet per se een correlatie. In het algemeen kun je zeggen dat als mensen een extreme ideologie hebben, vooral als die uitgaat van een polarisatie tussen goed en kwaad, ze vaker naar een samenzweringstheorie getrokken worden. Als je gelooft dat jouw opponent een haast satanistische kracht is, dan drijft dat je naar zo’n theorie.
Is er iets te doen tegen het geloof in samenzweringen?
BARKUN: Dat hangt ervan af hoe sterk in het geloof in de samenzwering is. Als het slechts om een milde interesse gaat, kan iemand wel overtuigd worden. Maar als het een sterk geloof is, als iemand een gesloten systeem van ideeën heeft over een onderwerp, dan doen feiten er niet toe.
U zei dat we op het moment in een piekperiode zitten. Wanneer zal de populariteit weer afnemen?
BARKUN: Dat is moeilijk te zeggen. Op basis van het verleden kun je vaststellen dat dit soort periodes niet eeuwig duren. De interesse in samenzweringen zal afnemen. Ik kan niet zeggen wanneer, maar wel dat het zal gebeuren.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
