Waarom westerse gevechtsvliegtuigen niet snel naar Oekraïne zullen vliegen: ‘Zoiets is echt supergeheim’

“Een Oekraïense overwinning zonder moderne luchtmacht is bijna onvoorstelbaar”, tweette Andriy Melnyk, de Oekraïense viceminister van Buitenlandse Zaken. “Daarom hebben we dringend westerse gevechtsvliegtuigen nodig zoals de F-16 en de F-35, alsook de Eurofighter en de Tornado.”

Het nieuws over de leveringen van de Duitse Leopard 2- en de Amerikaanse Abrams-tanks was nog niet koud, of Melnyk drukte al op de knop om zijn tweet te versturen. Al dagen roept de viceminister op om naast een ‘tankcoalitie’, van landen die zwaar rollend materieel sturen, ook een ‘vliegtuigencoalitie’ op te bouwen.

Dat de NAVO haar F-35's aan Oekraïne zou overhandigen, is ondenkbaar. Dat toestel is het meest geavanceerde vliegtuig in het westerse arsenaal en kostte fortuinen om te ontwikkelen. Maar oudere vliegtuigen, zoals de F-16, lijken stilaan wel in aanmerking te komen. Nederland heeft al laten weten dat het F-16's ter beschikking wil stellen.

In militaire en diplomatieke kringen woedt het debat om vliegtuigen te sturen in ieder geval al volop. Nu de arm van Duitsland is omgewrongen wat betreft de tanks lijken vliegtuigen de volgende stap. Washington heeft Kiev dan wel laten verstaan dat straaljagers nog altijd een no-go zijn, maar hoelang houden de Amerikanen dat vol?

“Daar is een rode lijn getrokken”, zegt een diplomaat aan Politico. “Maar vorige zomer was er ook een rode lijn voor de HIMARS-raketsystemen en die is opgeschoven. Dan waren het de gevechtstanks, maar daar zijn we ook weer voorbij.”

Ramstein

De kwestie zal hoogstwaarschijnlijk het belangrijkste punt zijn op de volgende bijeenkomst van de Europese defensieministers, op 14 februari in Brussel. Vorige week werden op een overleg in het Duitse Ramstein ook nieuwe wapenpakketten aan Oekraïne beloofd, al zaten Duitse en Amerikaanse tanks daar op dat moment nog niet bij.

Als NAVO-landen gevechtsvliegtuigen zouden leveren, overtreden ze een principe waar ze sinds het begin van de oorlog bij zweren: ze willen Oekraïne wel wapens geven om het eigen grondgebied te verdedigen, maar niet om grote aanvallen te ondernemen in Rusland.

“Met pantsers, artillerie en zelfs HIMARS-raketten blijft het conflict beperkt tot het Oekraïense grondgebied”, zegt oud-kolonel Roger Housen. “Maar vliegtuigen zullen gegarandeerd ook boven Rusland ingezet worden. Ook Moskou heeft daarover al te kennen gegeven: dit is echt een rode lijn.”

Als er toezeggingen komen voor vliegtuigen zou de NAVO dus een volgende trede op de escalatieladder nemen. Gewoonlijk reageert Rusland dan door te dreigen met nucleaire wapens. Maar volgens Housen zal het Kremlin het daar deze keer niet bij laten.

“Een rechtstreekse militaire confrontatie met de NAVO is natuurlijk zelfmoord”, zegt Housen. “Maar de Russen kunnen wel zogenaamde asymmetrische acties ondernemen om de oorlog tot bij ons te brengen. Ik denk dan aan massale cyberaanvallen, bijvoorbeeld op onze communicatiesystemen of op de zorg.”

Westerse vliegtuigen met Oekraïense piloten aan de stuurknuppel zijn dus nog niet voor meteen. Diplomatiek vormen jachtvliegtuigen een horde die de NAVO-landen moeilijk kunnen nemen. Maar ook logistiek zijn er heel wat bezwaren.

De bewapening van de westerse vliegtuigen is anders dan die van de Sovjet-toestellen, waar de Oekraïners nu mee vliegen. Het zou een hele onderneming worden om de Oekraïners ook van de juiste munitie en wisselstukken te voorzien om die toestellen in de lucht te houden. Bovendien moeten piloten opgeleid worden om met de nieuwe toestellen te vliegen en technici om ze te onderhouden.

Dan is er nog een technisch punt, dat ook al bij de Abrams-tanks aan bod kwam. De tanks die naar Oekraïne vertrekken, worden eerst gestript van alle geheime communicatieapparatuur. Technici zouden ook eerst alle apparatuur moeten verwijderen waarvan de NAVO niet wil dat het in Russische handen valt als een vliegtuig neerstort.

“In F-16's zit bijvoorbeeld het Link 16-systeem, waarmee de vliegtuigen met andere toestellen of met schepen kunnen communiceren”, zegt Housen. “Zoiets is echt supergeheim. Dat willen ze op het hoofdkwartier in Brussel niet geven aan een land dat geen NAVO-lid is.”

Voorjaarsoffensief

Intussen wijst alles erop dat de leveringen van tanks niet voldoende zijn om een grootschalig Oekraïens offensief mogelijk te maken. Kiev vroeg driehonderd tanks – “een correct aantal, als je ziet hoe groot het front is”, aldus Housen – maar ze krijgen er slechts een honderdtal. De Oekraïners klagen al langer dat ze genoeg wapens krijgen om de oorlog niet te verliezen, maar niet om hem ook te winnen. De recente wapenleveringen lijken vooral bedoeld om hen door het Russische voorjaarsoffensief te helpen.

Als Oekraïne vliegtuigen zou krijgen, zouden dat er ook heel veel moeten zijn om het luchtoverwicht te bereiken. De Russische luchtmacht begon het conflict met 1.500 gevechtsvliegtuigen. De Oekraïners hebben er nu nog enkele tientallen over.

“Het aantal geleverde gevechtsvliegtuigen zal sowieso beperkt zijn”, zegt defensie-expert Sven Biscop (UGent / Egmont). “Een beslissende rol zullen ze niet spelen. Met honderd tanks win je geen oorlog tegen Rusland. Met vijftig vliegtuigen ook niet.”