Werden alle grote staatshervormingen "extralegaal" ingevoerd, zoals Bart De Wever zei? Grondwetspecialist: "Verdraaiing van feiten"

"Alle grote hervormingen zijn extralegaal ingevoerd en dan gelegaliseerd", zei N-VA voorzitter Bart De Wever gisterochtend in "De zevende dag". "Daarover heb ik met (oud-premier en CD&V-boegbeeld, red.) Jean-Luc Dehaene nog lang gesproken."

N-VA pleit al langer voor confederalisme, een model waarbij de regio's meer onafhankelijkheid hebben. Daarbij zouden grote federale bevoegdheden gesplitst moeten worden. Om dit wettelijk te regelen is in het parlement een tweederdemeerderheid nodig en in principe ook nog een meerderheid in elk taalgebied. Maar volgens De Wever gaan de Franstaligen hier niet in meestappen. Daarom wil hij de hervorming eerst feitelijk uitvoeren en nadien pas in de Grondwet verankeren. 

Patricia Popelier, professor grondwettelijk recht aan de Universiteit Antwerpen, ziet niet in hoe hij dat zonder de Franstaligen kan doen. Dat de grote staatshervormingen in het verleden ook extralegaal zijn ingevoerd, vindt ze een verdraaiing van de feiten.

"De grote staatshervormingen zijn niet buiten de Grondwet om gebeurd. Dat is steeds binnen de regels van het recht gebeurd. Het grote verschil is dat er altijd een brede consensus was, waarbij er een tijdelijk juridisch obstakel was dat vervolgens werd opgelost. In dit geval is het juridisch obstakel net dat er geen consensus is. Het ging ook over meer afgelijnde onderwerpen."

Popelier haalt daarbij twee voorbeelden aan. "Bij het invoeren van het algemeen enkelvoudig stemrecht moest de Grondwet gewijzigd worden. Daarvoor moest je verkiezingen houden op basis van het meervoudig stemrecht. Dus was er een brede consensus om eerst het stemrecht in te voeren en dan pas de grondwet aan te passen."

Ook bij de splitsing van het onderwijs in 1988 was er een brede overeenstemming, zegt Popelier. "Op een bepaald moment waren er twee ministers van Onderwijs, maar ook toen was er een brede consensus om onderwijs naar de gemeenschappen te brengen. Dat is heel geleidelijk gebeurd. In de Grondwet was er al een principiële beslissing. Die was alleen nog niet helemaal uitgevoerd."

Popelier maakt ook een kanttekening bij wat de N-VA een confederaal model noemt. "Wat N-VA voorstelt is ook geen echt confederaal model. In het voorstel van N-VA is confederalisme een politieke associatie: de meest verregaande autonomie, waarbij België alleen nog dient als verpakking om ons in de Europese Unie te houden."

"Je kunt een model voor ogen hebben waarin je alles inzet op autonomie en waarin je niets van samenhang overhoudt, maar ook dat model moet gebaseerd zijn op een brede consensus. Je kunt niet anders dan overleggen."

"Voor mij mag staatshervorming nooit een intentieproces zijn", zegt grondwetspecialist Jürgen Vanpraet in "Terzake". "Het kapotmaken van België op zich mag geen doel zijn, maar het in stand houden van België mag ook geen doel zijn. Waarover het gaat, is dat je bevoegdheden op een dergelijke manier organiseert dat je effectief beleid kan voeren."

Vanpraet erkent dat de staatshervorming "de knoop is voor veel andere dossiers", maar hij wil eerst de verkiezingen van 2024 afwachten, want pas dan zal volgens hem blijken welke hervormingen er wél nog mogelijk zullen zijn.

Ook grondwetspecialist Johan Vande Lanotte en politicoloog Bart Maddens achten de kans op een grondige hervorming van de staat erg klein in.

"Een staatshervorming vergt twee dingen: voorbereiding en vertrouwen tussen de partners", zegt Vande Lanotte in "De afspraak". "Geen enkele van die twee wordt nu ernstig genomen. Je gaat nooit een staatshervorming doorvoeren als je er niet in slaagt mensen samen over de brug te krijgen."