Apothekers ingezet in strijd tegen slaapmedicatie: "Slaap zit niet in een doosje"

Volgens minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) worden in ons land jaarlijks 400 miljoen dosissen van slaapmedicatie verkocht. "Er worden dus elke dag meer dan een miljoen dosissen geslikt", stelt de minister. Daarmee is België één van de grootste gebruikers in Europa. 

Dat er zoveel slaapmiddelen over de toonbank gaan, heeft te maken met de samenleving waarin we leven, zegt slaapexpert en neuroloog Inge Declercq. "We zitten helaas steeds meer in een quick fix-maatschappij: als iets niet lukt, willen we zo snel mogelijk een pilletje pakken. Maar slapeloosheid is een complex gegeven dat gekenmerkt wordt door een vicieuze cirkel: de angst om niet te slapen voedt het slecht slapen en zo verder. Dat ga je niet oplossen met een pilletje. Slaap komt niet uit een doosje." 

Toch grijpen huisartsen vaak naar medicatie wanneer patiënten met slaapproblemen over de vloer komen. "Ik denk dat artsen soms zelf met de handen in het haar zitten en zich afvragen hoe ze het moeten aanpakken. Ze weten niet altijd wat de andere mogelijkheden zijn, maar staan soms ook met de rug tegen de muur. Patiënten kunnen heel erg aandringen omdat ze werkelijk wanhopig zijn over hun situatie."

Zo krijgen patiënten vaak benzodiazepines voorgeschreven. "Die werken op bepaalde receptoren in de hersenen. Heel specifiek zorgen ze ervoor dat een bepaalde stof massaal wordt vrijgegeven, 40 procent van onze neuronen is gevoelig aan die stof. Dus wat die pil doet, is letterlijk je hersenen knock-out slaan waardoor je weg bent van de wereld. Je stopt met denken en je slaapt."

"Maar de bijwerkingen op korte, middellange en lange termijn zijn gigantisch", waarschuwt Declercq. "Denk maar aan de hangover de dag erna. Heel veel van mijn patiënten voelen zich beter met iets minder slaap dan een slaappil te nemen en een zombie te zijn. Of ze hebben geheugenstoornissen en voelen zich niet lekker in hun vel. En op lange termijn weten we dat er een statistisch verband is tussen het verhoogd risico op Alzheimer en die pillen, al gaat het niet om een causaal verband."

Volgens Declercq zorgen klassieke benzodiazepines ook niet voor dezelfde herstellende slaap en ben je er bovendien op twee weken aan verslaafd. Ze kunnen voor haar dan ook enkel op zeer korte termijn. "Als mensen al twee weken écht geen oog meer dichtgedaan hebben of bijvoorbeeld in een acute rouwperiode zitten. Dan kan je bijna niet anders, maar dan liefst maximaal twee weken en een zo laag mogelijke dosis die we zo snel mogelijk afbouwen."

Mensen die in het dagelijkse leven aan slapeloosheid lijden, moeten op een andere manier geholpen worden, stelt Declercq. "De beste oplossing voor de meeste mensen is cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid. Dat is een mond vol en wordt ook wel eens afgekort als slaaptherapie. Dat werkt omdat het een stap-per-stap-begeleiding is waarbij alle aspecten van het slaapprobleem aangekaart worden."

"Enerzijds het gedrag want mensen doen soms willens nillens rare dingen als ze slecht slapen die juist het slaapprobleem zullen versterken. En heel belangrijk is ook het cognitieve aspect: hoe ga je om met die angst en dat piekeren? Die negatieve gedachten rond slaap voeden het slaapprobleem. Daarvoor moet je de juiste begeleiding hebben."

"Wat we heel veel kunnen doen, is geruststellen en mensen uitleggen waarover het gaat. Haast iedereen is gemaakt om te slapen. Het wakker liggen is niet het probleem, het is hoe je ermee omgaat. En soms met hele simpele, geruststellende tips of wat uitleg kan je heel ver geraken."

Apothekers zullen die rol nu meer op zich nemen als patiënten dat willen. De overheid start vandaag met een proefproject waarbij apothekers patiënten kunnen begeleiden bij het afbouwen van hun slaapmedicatie. Patiënten passeren eerst langs de huisarts om een voorschrift te krijgen en daarna volgt de apotheker de situatie verder op.

"Ik ben benieuwd, moet ik eerlijk zeggen. Een grote analyse in 2015 heeft aangetoond dat alleen het motivationele gesprek toch niet zo'n duurzaam effect blijkt te hebben bij het afbouwen van benzodiazepines. Een minimum van cognitieve gedragstherapie werkt veel beter. En het ultieme afbouwschema bestaat niet. Wat wel zeker is, is dat het gradueel en heel traag moet gebeuren."