“Tankeschön”, luidt een grappige meme die dezer dagen online de ronde doet. Het toont een Duitse panzer met een Oekraïense vlag. Een jaar na de oorlog gaat Duitsland plotseling 14 Leopard 2 tanks leveren. De beslissing betekent een verbluffende omkering van een lang bestaand en obsessief gehandhaafd principe van het Duitse buitenlandse beleid: geen offensieve hardware voor Oekraïne; wij Duitsers kunnen het ons niet veroorloven de Russen te irriteren.
Aanvankelijk stuurde Duitsland alleen helmen en kogelvrije vesten naar de Oekraïners die tegen de Russische invallers vochten. Toen de druk van de Duitse bondgenoten en de Oekraïners toenam, werd er beetje bij beetje meer serieus materiaal gestuurd: artillerie, antitankraketten die op de schouder werden afgevuurd, gepantserde voertuigen, flakpantsers en korteafstandsraketten. Maar gevechtstanks waren strikt verboden. Deze werden beschouwd als offensieve wapens en zouden Duitsland blootstellen aan de woede van de Russische president Vladimir Poetin. Dus was het een jaar lang “nein”. Nu rollen tanks van Duitse makelij Oekraïne binnen.
Wat zit er achter deze verbluffende ommezwaai? Heeft de regering van kanselier Olaf Scholz eindelijk begrepen dat er meer op het spel staat dan een morele verplichting tegenover de slachtoffers van Ruslands genocidale oorlog?
Fundamenteel strategisch belang
Het stoppen en omkeren van Ruslands drang naar het westen is een fundamenteel strategisch belang. Als Poetin deze oorlog wint, zal hij een 77 jaar oude Europese orde, gebaseerd op terughoudendheid, afschrikking en een reeks vredesverdragen, onderuit halen. Hij zal aangemoedigd worden om meer te doen en de rest van Europa te intimideren. Dat is wat keizerlijke machten doen als hun macht groeit.
Deze dwingende logica lost helaas de puzzel van Duitslands nieuwe vastberadenheid niet op. Evenmin neemt het land zijn verantwoordelijkheid als rijkste en dichtstbevolkte land van Europa. Transatlantisch gekibbel – en “volg de echte leider”, de Verenigde Staten – is een betere verklaring.
Maandenlang heeft Scholz zich verscholen achter de weigering van de Amerikaanse president Joe Biden om de Amerikaanse M1A1 Abramstank te sturen. De mantra van de kanselier was “kein Alleingang” – niet alleen gaan. Dus, achter de schermen ontvouwde zich het geruzie. Als Mr Big niet ging, zou Duitsland de moderne tsaar van Rusland niet provoceren.
Uiteindelijk gaf Biden toe, ook al is de Abrams tank misschien niet ideaal voor gevechten in Oost-Europa. Hij zou te zwaar zijn voor het zachte Oekraïense terrein en vereist complexe bevoorrading – hij loopt bijvoorbeeld op vliegtuigbrandstof, niet op diesel – en heeft hoog opgeleid onderhoudspersoneel nodig.
Verbintenis van de VS
Maar dit zijn handige technische details die de critici van de deal graag zien. Wat echt telt is de symboliek. De verbintenis van de VS stelt Duitsland gerust, dat sinds de lancering van de Ostpolitik van toenmalig kanselier Willy Brandt in de jaren zeventig had geprobeerd zich aan de goede kant van het Kremlin te plaatsen. Daarom bleven Duitse regeringen vasthouden aan Nord Stream 2, de pijpleiding die Russisch gas rechtstreeks naar Duitsland zou brengen, om Oekraïne en Polen heen. (Tot de oorlog was Rusland goed voor 55% van Duitslands gasimport.)
Met de komst van Amerikaanse tanks kan Duitsland het risico van Russische vergelding spreiden. Maar de angst voor dat risico moet niet worden overdreven. De woordvoerder van het Kremlin, Dmitry Peskov, wees het besluit van de VS van de hand. De Amerikaanse en Duitse tanks waren “duidelijk overschat” en zouden “branden als alle anderen”.
Scholz’ openingszet werkte dus: jij doet het voor mij, en ik doe het voor Kiev. Hij citeert graag uit de beroemde musical Carousel uit 1945: “Je zult nooit alleen lopen.” Dit is het echte punt van Duitslands niet-zo-grote strategie. Omringd door anderen, vooral door het machtige Amerika, hoeven lammeren de wolven niet te vrezen. Er is veiligheid in aantallen. Je moet nooit alleen grazen.
Zo agressief als een knuffelkat
Zij die denken dat Duitsland eindelijk zijn kudde-instincten zal overwinnen, zullen moeten wachten. De natie die in de Tweede Wereldoorlog naar de poorten van Moskou ging, is zo agressief geworden als een knuffelkat. Zijn naoorlogse make-over maakte vrede en welvaart mogelijk voor zichzelf en de rest van Europa, die niet langer bang hoefden te zijn voor het Teutoonse imperialisme. Waarom nu de veelgeroemde “cultuur van terughoudendheid” van Duitsland afwerpen?
Het antwoord is eenvoudig: de werkelijkheid veranderde brutaal toen Poetin afgelopen februari probeerde Kiev in te nemen, en momenteel maakt hij massale versterkingen klaar voor een voorjaarsoffensief. De agressie van Rusland heeft ook de Duitse publieke opinie veranderd. Een meerderheid is voor wapenoverdracht aan Oekraïne. Zo ook de Groenen, Scholz’ coalitiepartners. De door de wol geverfde pacifisten van gisteren zijn praktisch veranderd in een oorlogspartij. Om Samuel Johnson te parafraseren: Niets concentreert de geest beter dan een existentiële dreiging.
Dus, ere wie ere toekomt. Duitsland heeft Nord Stream 2 opgegeven. Het heeft zich aangesloten bij steeds zwaardere sancties tegen Rusland. Het staat ver voor Frankrijk op de lijst van landen die Oekraïne geld en wapens leveren. Het heeft 100 miljard euro (109 miljard dollar) extra toegezegd voor de Bundeswehr, een leger dat al drie decennia uitblinkt in het schrappen van mankracht en uitrusting. Sinds de laatste Russische soldaat in 1994 Oost-Europa verliet, is de Duitse tankmacht gekrompen van 3000 naar iets meer dan 300.
Toch zal Duitslands gelukzalige ervaring als “vredesmacht”(Friedensmacht) het land ervan weerhouden zijn aloude strategie overboord te gooien. Het was gewoon te comfortabel om mee te lopen met een kudde die geleid en beschermd werd door de VS. In het tankdrama moesten de VS als eerste in actie komen, zodat Duitsland kon volgen. Clausewitz, die bekend staat om zijn pleidooi voor het samengaan van diplomatie en geweld, leeft hier niet meer.
Amerikaanse sheriff terug aan het hoofd
Het doet er weinig toe dat de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk samen de op één na grootste economie ter wereld vormen en een bevolking hebben die drie keer zo groot is als die van Rusland. De rol van Amerika blijft even bepalend als altijd. Toen president Barack Obama de “free riders” van Europa zwart maakte en Donald Trump de NAVO “verouderd” noemde, moet Poetin aantekeningen hebben gemaakt – en zich vervolgens ernstig hebben misrekend. Onder Biden is de Amerikaanse sheriff terug aan het hoofd van een zich uitbreidende westerse posse. Zelfs het eeuwig neutrale Finland en Zweden sluiten zich aan bij de NAVO.
Hoe lang deze geallieerde eenheid zal standhouden als de oorlog onbeslist blijft, is een ander verhaal. We weten alleen hoe oorlogen beginnen, niet hoe ze eindigen, totdat ze eindigen. Laten we voor nu onze hoed afnemen voor Biden en Scholz. Beiden wilden geen tanks sturen, maar ze hebben de juiste deal gesloten. Moge het nieuwe pantser op tijd aankomen, voordat Poetin zijn lente-offensief begint.
Josef Joffe, redactielid van Die Zeit, is fellow bij het Hoover Institution en doceert internationale politiek aan de Johns Hopkins School of Advanced International Studies.
Copyright: Project Syndicate, 2023. www.project-syndicate.org
