Jan Terlouw ging helpen na watersnoodramp in 1953 en schreef er later hét jeugdboek over: "Veel mensen wilden er weinig over praten"

Vandaag heeft Jan Terlouw de respectabele leeftijd van 91 jaar. Precies 70 jaar geleden, op 1 februari, was hij dus 21 jaar jong toen de Lage Landen getroffen werden door de dodelijke watersnoodramp. Terwijl er aan de Belgische kust 28 doden vielen, stierven in Nederland 1.836 mensen de verdrinkingsdood.

"Dat weekend was ik bij mijn ouders op de Veluwe", herinnert Terlouw zich in een gesprek met het Radio 1-programma "De ochtend". "Nadat ik op het nieuws had gehoord wat er gebeurd was, ben ik terug naar Utrecht gegaan", waar de jonge Jan Terlouw toen wiskunde en natuurkunde studeerde. 

"Vervolgens zijn we de volgende ochtend met een bus vol studenten naar Zeeland gegaan. Daar zijn we onder leiding van een dijkgraaf begonnen met zandzakken te gooien in de gaten die in dijken waren geslagen."

"Ik heb dus met mijn eigen ogen, van dichtbij, die verschrikkelijke ramp gezien", getuigt Terlouw 70 jaar na de vreselijke feiten. De beelden van toen staan voor altijd op zijn netvlies gebrand. "De enorme ravage aan de dijken, koeien zien drijven op het water, een auto met daarin vier mensen die verdronken waren… Ik herinner me dat heel levendig."

Na succesvolle carrières als kernfysicus en - tegelijk - jeugdschrijver stapte Jan Terlouw in de politiek. Als lid van de links-liberale partij D66 raakte Terlouw op 40-jarige leeftijd verkozen in het Nederlandse parlement, waar toen fel gediscussieerd werd over wat er concreet moest gebeuren om een nieuwe watersnoodramp te vermijden: de uitwerking van het Deltaplan.

"Er werden toen grote dammen gelegd voor de zeearmen. Ook werd het plan opgevat om de Oosterschelde af te dammen. Niet de Westerschelde, want die was te belangrijk wegens de handelsvaart van en naar de haven van Antwerpen", legt Terlouw uit. 

"Maar net als de mosselvissers die actief waren in de Oosterschelde, waren ook wij, de natuurbeschermers, erg gekant tegen het wegnemen van de getijden uit de Oosterschelde. Toen hebben we een tijd lang gevochten voor het openhouden van de Oosterschelde. Dat is ten slotte gelukt met een compromis: de bouw van een schuivendam", de Oosterscheldekering, die er nu nog steeds is. 

In de Tweede Kamer heeft Terlouw stevige politieke druk uitgeoefend om dat compromis erdoor te duwen; er zelfs gedreigd met een regeringscrisis. "Toen dat gelukt was, dacht ik: sjonge, dit was misschien wel tegen de meerderheid in. Is dit voor een democraat verantwoord?"

Omdat Terlouw zo worstelde met die discussie, besloot hij er halfweg de jaren 1970 een boek over te schrijven: "Oosterschelde, Windkracht 10". Een boek dat veel werd én nog altijd veel wordt gelezen - "tot mijn grote vreugde", aldus de auteur.

Om het boek te schrijven, heeft Terlouw zich toen een paar maanden verdiept in de watersnoodramp, waarvan hij als jonge snaak met eigen ogen de fatale gevolgen had gezien.

Terlouw trok weer naar Zeeland, om er te spreken met overlevenden, nabestaanden én de Zeeuwse pers. "Die hebben me nog meer inzicht gegeven in hoe het was en hoe het voelde."

Hij herinnert zich tegelijk dat vele overlevenden zich door het trauma ook hulden in stilzwijgen. "Heel veel mensen wilden er weinig over praten, kort na de ramp. Het is de grootste natuurramp van de vorige eeuw geweest in Nederland. 1.836 doden. Dat is nogal wat in zo'n dunbevolkte provincie."

Hetzelfde is te horen bij Lianne Kooiman, Operational Manager van het Watersnoodmuseum in Zeeland. "De watersnoodramp van 1953 heeft een enorme invloed gehad: in de eerste plaats op het getroffen gebied, maar daarna ook op het waterbeleid in Nederland", vertelt ze in "De ochtend" op Radio 1. 

"In de eerste plaats ging het natuurlijk om de 1.836 Nederlandse slachtoffers. Heel veel gezinnen waren geraakt. Hele dorpen waren soms de helft van hun bevolking verloren. Maar in eerste instantie werd de grote impact door de mensen zelf niet erkend. Aanvankelijk werd het vrij lang weggestopt, wat ook zijn gevolgen had in gezinnen." 

Hoe kwam dat dan? "Mensen hadden nog maar net de Tweede Wereldoorlog meegemaakt, toen de watersnoodramp toesloeg. Er werd algauw gezegd: ‘Schouders eronder en weer verder’. Er was geen ruimte voor het verdriet. Dat heeft jaren zo geduurd en dat is ook de reden waarom het museum er is gekomen", aldus Kooiman.

In dat museum merkt ze dat de mensen die de ramp hebben overleefd hun verhaal nooit echt verteld hebben aan hun kinderen. Als die kinderen naar het museum komen "worden ze erdoor verrast hoe heftig de ramp destijds is geweest".

Jan Terlouw is nog altijd actief in de milieubeweging, hoe ziet hij “Oosterschelde; Windkracht 10” in het licht van wat er nu, 70 jaar later, aan het gebeuren is? “Nederland moet zich, net als andere landen, enorm voorbereiden op een flinke stijging van de zeespiegel” waarschuwt hij, “want dat is nu eenmaal bezig, ernstig genoeg". "Het is ook noodzakelijk dat we ons voorbereiden, want anders krijgen we nog veel ernstigere overstromingen.”

"Ook de Oosterschelde zal er weer mee te maken krijgen", besluit Terlouw. "Er is weer discussie over, of het nu een goede beslissing was om de Oosterscheldekering te bouwen. Ik ben nu oud en volg dat niet meer zo, maar ik sta nog helemaal achter mijn politieke standpunten van in die tijd. Ik vind dat we flink moeten nadenken over de voorbereidingen die we moeten nemen om de kust te verdedigen tegen een nog veel ernstigere zeespiegelstijging die eraan komt."

“We kunnen al 50 jaar weten, dat we het verkeerd doen. Nu begint het eindelijk een beetje door te dringen, misschien net op tijd”, zei Jan Terlouw eind 2021 al in de podcast “De inzichten”.