CHECK - Is er verband tussen aantal schildklierkankers en kernramp in Tsjernobyl? "Er is een toename, maar één-op-één-link leggen is moeilijk" 

Veel schildklierkankers bij vrienden van me, allemaal van het gezegende Tsjernobyljaar." tweette ondernemer en vlogger Hannes Coudenys (Ugly Belgian Houses) dinsdag. In de commentaren op het bericht klonk bezorgdheid van nog enkele mensen die in 1986 geboren werden. 

Op 25 april van dat jaar ontplofte na een nachtelijke routinetest een reactor van de nucleaire site van Tsjernobyl in Oekraïne, toen nog onderdeel van de Sovjetunie. Een enorme hoeveelheid radioactieve deeltjes werd de lucht in geblazen. Door luchtstromen dreven radioactieve wolken ook richting West-Europa af. Begin mei trok er ook zo'n wolk over ons land. 

Maar kan dat een effect hebben gehad op de mensen van toen en nog specifieker: op kinderen of zelfs foetussen die toen in de buik van hun moeder zaten? "Dat kan. De schildklier is een van de meest gevoelige organen in ons lichaam en voor jongeren is er een veel groter risico bij straling", zegt professor oncologie en schildklierexpert Sandra Nuyts (UZ Leuven). 

"Blootstelling aan straling is ook een van de mogelijke oorzaken bij de ontwikkeling van schildklierkanker. Dat kan straling van nucleaire rampen zoals Tsjernobyl of Fukushima zijn, maar evengoed andere vormen zoals onder een röntgenapparaat liggen of kinderen die bij de orthodont vaak foto's laten nemen."

"Maar om de schildklierkankers van mensen die geboren zijn rond 1986 rechtsreeks te koppelen aan Tsjernobyl is moeilijk", denkt Nuyts. "We weten bijvoorbeeld niet hoe groot de individuele blootstelling aan straling was, kinderen hadden bij wijze van spreken geen dosismeter op zich hangen, en welke andere factoren nog meespelen in de latere ontwikkeling van kanker." Geschat wordt dat mensen in België aan 0,04 millisievert straling werden blootgesteld. Dat is bijna verwaarloosbaar tegenover de hoeveelheid straling die we op natuurlijke wijze jaarlijks binnen krijgen, stelt het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC).

"Veel hangt ook af van de individuele voorbeschiktheid", zegt Nuyts. "Iemand die zijn hele leven rookt kan geen kanker krijgen, terwijl iemand die nooit een sigaret vast had het wel kan ontwikkelen." 

Een studie uit 2016 van de UC Louvain toonde wel aan dat er na 1986 opvallend meer schildklierkankers waren bij mensen die tijdens de ramp jonger dan 15 jaar waren. Maar de onderzoekers melden daarbij ook weer dat het moeilijk is om de kankers rechtstreeks aan de radioactieve wolk te linken. "Er zit vaak een grote latentie op kankers", merkt Nuyts op. "Het kan soms zelfs decennia duren voor het opduikt. Het is niet vandaag roken en morgen longkanker. Dat duurt soms 15 jaar. En dan is het moeilijk om te bepalen wat nu juist tot de kanker heeft geleid."

Een andere nuance die professor Nuyts maakt, is dat een verhoogd aantal schildklierkankervaststellingen in de tien jaar na Tsjernobyl niet noodzakelijk aan de kernramp gelinkt moet worden, maar wel in de toename van het aantal screenings en vooruitgang in de wetenschap. 

"Mensen krijgen al eens vaker een echo van iets waarbij dan per toeval een bolletje op de schildklier ontdekt wordt. Om maar even een voorbeeld te geven", zegt Nuyts. "In Wallonië komen er in absolute aantallen meer schildklierkankers voor dan in Vlaanderen. Wil dat zeggen dat het ongezonder is om in Wallonië te leven of dat de kans op een kanker daar groter is? Neen. Er wordt in Wallonië gewoon meer getest op schildklieraandoeningen."

In Oekraïne en Wit-Rusland, de reactor lag vlak bij de grens, zelf zijn er sinds 1986 wel significant meer schildklierkankers bij mensen die toen jong waren, vastgesteld. Dat zouden er meer dan dertig jaar na dato zelfs al 20.000 zijn. Velen vertonen ook een verhoogde aanwezigheid radioactief jodium. Daardoor vermoeden wetenschappers dat hun ziekte wel degelijk gelinkt is aan de kernramp. De blootstelling aan straling was voor hen ook veel groter. Hetzelfde zagen onderzoekers na de ramp in het Japanse Fukushima in 2011. Ook daar registreerden ze in de jaren nadien opmerkelijk meer kankers. Het vermoeden is er, al blijft het ook daar moeilijk om met 100 procent zekerheid te spreken.