Waarom Jevgeni Prigozjin, de topman van het Wagner-leger, Poetin weleens zou kunnen uitdagen

Afhankelijk van uw standpunt kan Prigozjin worden beschouwd als de persoon van het jaar of de schurk van het jaar. Volgens vele bronnen in Moskou is Poetin ervan overtuigd dat hij Prigozjin, die in conflict is geraakt met de generale staf van het leger, kan verzwakken. Het effect zou echter het tegenovergestelde kunnen zijn: meer mensen zien Prigozjin als de meest waarschijnlijke favoriet om Poetin op te volgen.

Vanaf het allereerste begin van de oorlog tegen Oekraïne heeft Poetin ervoor gezorgd dat er geen rivalen voor zijn macht konden opduiken en heeft hij veel moeite gedaan om ervoor te zorgen dat het conflict geen populaire militaire leider zou opleveren die een bedreiging zou kunnen vormen. Dat heeft gewerkt. Zo werd de ambitieuze generaal Alexander Lapin in de zomer van 2022 het onderwerp van een kleine online pr-campagne die hem verheerlijkte. Dit kostte Lapin onmiddellijk zijn baan en Prigozjin, die een aantal online trollenfabrieken beheert, lanceerde een korte maar krachtige mediaoorlog tegen hem.

Volgens mijn bronnen dicht bij de Russische regering zag Poetin Prigozjin vervolgens uitsluitend als een tegenwicht voor de generaals. De Russische president zag Prigozjin als zijn man, een gehoorzaam werktuig en makkelijk te gebruiken.

Wagner-groep

Toch heeft Prigozjin de afgelopen jaren een zeer onverwachte carrière gemaakt. Eerst stond hij bekend als “de chef van Poetin”, die erin slaagde een staatscontractant te worden voor schoollunches voor Russische kinderen in het hele land. Vervolgens creëerde hij de trollenfabriek Internet Research Agency en werd hij genoemd in het onderzoek van Robert Mueller naar inmenging in de Amerikaanse verkiezingen van 2016. Tot slot werd hij beroemd als de oprichter van de Wagner-groep, waarvan de contractanten eerder al vochten in Afrika en Syrië, en die nu in Oekraïne actief zijn.

Deze prestaties alleen al garandeerden Prigozjin de verantwoordelijkheid voor de meest delicate opdrachten van Poetin. Maar dit jaar is hij in een andere klasse terechtgekomen en heeft hij alle andere machtsvrienden van Poetin overtroffen. Daartoe behoren minister van Defensie Sergej Sjojgoe, de secretaris van de Russische Veiligheidsraad, Nikolaj Patroesjov, Sergej Tsjemezov, de directeur van Rostec, het staatsbedrijf voor defensie, en Joeri Kovaltsjoek, de beste vriend van Poetin. Prigozjin heeft hen allemaal omzeild en lijkt de belangrijkste speler in Rusland te zijn. Hij is zowel de meest populaire politicus als degene die gevreesd wordt door Russische hoge ambtenaren en zakenlieden.

Zijn razendsnelle politieke opmars begon deze zomer toen hij Russische gevangenissen bezocht en gevangenen ronselde voor zijn particuliere Wagner-leger, waarbij hij degenen die aan het front in Oekraïne vochten gratie aanbood: zes maanden dienst en daarna vrijheid. Om dit te doen moest Prigozjin het opnemen tegen verschillende belangrijke Russische veiligheidsdiensten tegelijk: de Federale Penitentiaire Dienst, een staat binnen een staat in Rusland, dan de FSB, het ministerie van Binnenlandse Zaken, het bureau van de procureur-generaal en het onderzoekscomité. Al die groepen hebben een speciale status, ze rapporteren alleen aan president Poetin, en niemand durft hen tegen te spreken. Maar toen veranderde de situatie - een joker verscheen, die alle azen tegelijk kan verslaan. Als Prigozjin elke gevangene kan bevrijden, zijn zijn bevoegdheden onbeperkt.

Het volgende teken van zijn nieuwe status was zijn openlijke confrontatie met het Ministerie van Defensie en de generale staf van het leger. Dit conflict was een nieuw fenomeen voor het Russische politieke systeem. In het verleden lieten bepaalde ondergeschikten van Poetin zich meestal niet in het openbaar aanvallen. Maar in 2022 veranderde dat. Toen de invasie begon, was Poetin geobsedeerd door de oorlog. Het is zijn enige interesse, beweren bronnen. Alleen mensen die aan het front staan hebben directe toegang tot Poetin en voormalige leden van de inner circle die in de achterhoede belandden werden minder belangrijk.

Prigozjin is erin geslaagd voor zichzelf het beeld te creëren van de meest effectieve strijder. Hij geen ondergeschikte van het ministerie van Defensie, hij is niet opgenomen in het systeem van de militaire bureaucratie, hij bepaalt zijn eigen taken, doelen en tijdschema’s. Volgens mijn bronnen vond Poetin deze regeling prima. En hij stond toe dat Prigozjin andere generaals ruw en publiekelijk bekritiseerde. Poetin heeft een lage dunk van hen, dus berispte hij de Wagner-oprichter niet.

Ramzan Kadyrov

Afgelopen herfst werd Jevgeni Noezjin, een voormalige Russische gevangene die overliep naar Oekraïne nadat hij was gerekruteerd door de Wagner-groep en na een gevangenenruil weer in Rusland belandde, met een voorhamer gedood. Een video van deze slachting dook in november op en was waarschijnlijk bedoeld als waarschuwing voor alle toekomstige deserteurs.

Verrassend genoeg heeft deze barbaarsheid veel fans. Winkels in Rusland begonnen “Wagner-voorhamers” te verkopen, evenals souvenirs en autostickers met Wagner-symbolen. Prigozjin, die een verklaring uitbracht waarin hij de moord op de heer Noezjin goedkeurde, werd een soort volksheld.

De meest radicale politici en zakenmensen voelen zich tot Prigozjin aangetrokken. Mijn gesprekspartners vertellen me dat de leider van Tsjetsjenië, Ramzan Kadyrov, die vroeger een directe lijn had met Poetin, nu rapporteert aan Prigozjin. Ook de zakenman Konstantin Malofejev, eigenaar van de ultraconservatieve zender Tsargrad TV, die de Russische aanval op de Donbas in 2014 steunde, en de ideoloog van het moderne Russische fascisme, de filosoof Aleksandr Doegin, prijzen Prigozjin. Daarnaast omvat zijn invloedsgroep de leiders van de zogenaamde Donetsk- en Loehansk-republieken. In het algemeen is dit de meest invloedrijke clan in het hedendaagse Rusland, aangezien degenen die aan het front staan in de ogen van Poetin het meeste gewicht in de schaal leggen.

Prigozjin is ook de held geworden van “patriottische” militaire verslaggevers (zij die voor propagandistische media werken en openlijk fascistische standpunten verkondigen). Maar hij lijkt al een volledig onafhankelijke politieke speler geworden. Zo is hij een ruzie begonnen met de gouverneur van Sint-Petersburg, Alexander Beglov, een oude medewerker van Poetin. “Mensen als de heer Beglov zullen vroeg of laat als insecten door onze samenleving worden verpletterd”, schreef hij onlangs.

Eind 2022 geloofden veel Moskouse zakenlieden en ambtenaren sterk dat Prigozjin een echte bedreiging was. “De voorhamer is een boodschap aan ons allen”, vertelde een oligarch mij. Vorig jaar was het maandenlang de vraag waarom Poetin Prigozjin niet op zijn plaats zette, zoals hij met zoveel anderen had gedaan.

Té populair

Op 10 januari meldde Prigozjin op het Telegram-kanaal van zijn bedrijf dat Wagner-militanten de Oekraïense stad Soledar hadden ingenomen. Dit was zijn krachtigste propagandaoverwinning en een overtuigend bewijs dat Wagner een van de meest gevechtsklare Russische eenheden is. Mijn bronnen in Moskou zeggen dat sommige hoge ambtenaren begonnen te discussiëren - vermoedelijk half grappend - of het het juiste moment was om trouw te zweren aan Prigozjin voordat het te laat was.

Het ministerie van Defensie beweerde dat de inbeslagname van Soledar hun prestatie was, wat onmiddellijk werd ontkend door Prigozjin en talrijke militaire correspondenten. Bij propagandisten veroorzaakte zo’n onbeduidende overwinning absolute vervoering. Hier is één van de kenmerkende commentaren: “Wagner PMC bestormde de Russische stad Soledar en doodde alle bewoners. Niet uitgewisseld, maar gedood. Als dolle honden. Daarom is Jevgeni Viktorovitsj Prigozjin een echte Russische politicus. Hij zegt wat het goede Russische volk wil horen en doet wat ze van hun leger verwachten.”

Vermoedelijk besefte Poetin op dat moment dat Prigozjin misschien iets té populair was. Daarom verhief hij de belangrijkste vijanden van Prigozjin, de generaals Lapin en Valerij Gerasimov, en benoemde de tweede tot commandant van de operatie in Oekraïne. Dit is het traditionele bureaucratische spel van Poetin, dat in het verleden effectief is geweest, maar deze keer misschien niet zal werken.

Veel Russen, gezombificeerd door propaganda, zijn gefrustreerd dat het leger niet wint. Kiev is niet in een paar dagen ingenomen, zoals beloofd. Door generaal Gerasimov tot opperbevelhebber te benoemen, neemt Poetin de verantwoordelijkheid op zich voor alle volgende nederlagen. En hij maakt Prigozjin, die deze benoeming niet heeft bekritiseerd, niet zwakker. Dit betekent dat Prigozjin in de nabije toekomst de president kan uitdagen, en dat Poetin zich misschien niet meer zal kunnen verzetten tegen zijn voormalige chef.

_{© The New York Times}