Nu Angèle ‘vreest voor haar job’ na akelig accurate ‘cover’: wat kan AI voor muziek betekenen?

Wat is kunst? En is het ook nog kunst als het door een computer gemaakt wordt? Een kraakverse songtekst in de stijl van uw favoriete artiest? De gratis chatbot ChatGPT braakt hem uit in anderhalve seconde. Die vorm van artificial intelligence (AI) kreeg de voorbije maand ruimere bekendheid toen Nick Cave hem afdeed als onzin. Had hij gelijk, of zingen we straks hits mee die van strofe tot refrein door een robot zijn gecomponeerd?

Stijn Meuris: ‘Even de chatbot opwarmen’

De Noordkaap-frontman tourt heden langs parochie- en theaterzalen met ‘Tekst & uitleg’, opgehangen aan de kleine en grote anekdotiek rond tien van zijn songs. Eén van zijn favoriete songschrijvers is Bruce Springsteen, dus vroegen wij ChatGPT om twee songteksten te genereren: één in de stijl van The Boss en een Meuris-tekst.

HUMO Dat leverde onder meer deze parel op: ‘I’ve been workin’ on the highway, livin’ on the run / Tryin’ to make a livin’ in the setting sun / Man, it’s a hard life, but I ain’t ever done / Gonna keep on pushing, ’til I make it to the top.’

STIJN MEURIS (lacht) «Er valt veel te zeggen over ChatGPT, en uiteraard is de technologie op veel vlakken indrukwekkend. Maar eerst dit, puur over de songwriting: we zijn er nog niet.

»De tekst die je me hebt gestuurd, is uiteraard lachwekkend. In de eerste zin staan al de woorden ‘highway’ en ‘run’, twee van de grootste Springsteen-clichés. ChatGPT gooit het hele vocabularium van een auteur in de lucht en probeert vervolgens met open armen zoveel mogelijk woorden en letters te vangen. Maar een tekst ‘in de stijl van’ is natuurlijk niet hetzelfde als een samenraapsel of de grootste gemene deler van alle teksten van de artiest in kwestie.»

HUMO Het is in de eerste plaats een hulpmiddel.

MEURIS «Precies. Maar het is wel zelflerende software, waarschijnlijk met een logaritmische schaal: die bot zal almaar sneller beter worden. Ik zie hem helemaal niet als de vijand. Maar als ChatGPT vaker popsterren zal helpen om teksten te schrijven, zal het schisma tussen de jongens en de mannen meteen een stuk zichtbaarder worden. Als een tekst blijken van menselijkheid geeft, krijg je vanzelf een soort bonus.»

HUMO De typische Meuris-tekst van ChatGPT ging zo: ‘Ver weg, zo ver / Daar waar de sterren schitteren / Kom ik naar de ruimte toe / Het is mijn ongedeelde thuis’. Zie je jezelf ooit gebruikmaken van de software?

MEURIS «Wie weet? Met Noordkaap zijn we net – heel voorzichtig – nieuwe songs beginnen te schrijven. Ik ben een stuk ouder dan toen we dat voor het laatst deden, en ik merk dat ik banger ben geworden. In de jaren 90 schreef ik vlot en zonder om te kijken nieuwe teksten. Met de leeftijd zijn de handrem en de twijfel gekomen: ‘Is dit wel goed genoeg?’

»Als we met de band op een gegeven moment voelen: ‘We hebben een geweldig nummer gemaakt, alleen de tekst ontbreekt nog’, sluit ik dus niet uit dat ik – op weg naar de zoveelste repetitie waar de andere bandleden stilaan ongeduldig op mijn teksten zitten te wachten – in mijn auto voor een rood licht nog snel de chatbot opwarm (lacht). Maar ik maak me wel sterk dat je het verschil met mijn andere teksten zou merken.»

HUMO Geef toe, er zijn nu al hits met slechtere teksten dan wat ChatGPT voortbrengt.

MEURIS «Natuurlijk! Ik ben bijvoorbeeld zelden onder de indruk van de poëzie van Shakira. En als ik wat langer naar een tekst van Beyoncé luister, denk ik ook meestal: o, wat cheap. Bij de gemiddelde hiphop denk ik evengoed: hebben we niet stilletjesaan een literair eindpunt bereikt? Ook het liedje van Gustaph, dat ons land straks naar het Eurovisiesongfestival afvaardigt, had toch voor driekwart door een computer gegenereerd kunnen zijn?»

HUMO David Bowie had in de jaren al The Verbasizer, prehistorische software die willekeurige lyrics suggereerde – op verbasizer.com kunnen liefhebbers er zelf mee aan de slag. En Radiohead fabriekte ten tijde van ‘Kid A’ uit 2000 songteksten door willekeurige woorden en zinsdelen uit een hoed te halen.

MEURIS «Dat was in die tijd vernieuwend, het had zelfs iets artistieks. Maar hier is mijn knuppel in je hoenderhok: het eindresultaat was ook toen al niet enorm geweldig, hè.

»Pas op, en ik zeg dit zonder sarcasme: songteksten hoeven niet per se Shakespeare te zijn. ‘Autobahn’ van Kraftwerk bestaat ook maar uit een vijftal woorden. Het is wel een meesterwerk, maar die truc hebben we intussen gehad. Plus: hoe basic het ook klonk, het was wel door mensen uitgevoerd. Net daarom ontroerde het. En daar draait het om in de muziek: om de traan die in je oog opwelt als je die halve juist geformuleerde flard hoort.»

HUMO Welke van jouw eigen teksten hadden door een computer geschreven kunnen zijn?

MEURIS «Op sommige Noordkaap-teksten ben ik trots, over andere denk ik soms: dit lijkt nergens naar, but we got away with it (lachje).

»Neem ‘Ik hou van u’. Als ik had geweten dat dat een hit zou worden, had ik toch een kwartier langer aan de tekst geschaafd. ‘Ik hou van u, ik hou van u / Geef me een kus, voor de laatste bus’ – alsjeblieft, zeg! Ik heb lang nagedacht, en mijn conclusie was: een chatbot zou het niet slechter gedaan hebben. Maar zo’n softwareprogramma had er wellicht wel ‘Ik hou van jou’ van gemaakt, terwijl net die ‘u’ het een beetje persoonlijker, eigenzinniger en raarder maakt. Toen was ik toch weer gerustgesteld.»

Lieven Scheire: ‘Per ongeluk rake zinnen’

Lieven Scheire, ’s lands populairste leraar wetenschappen, tourt dit voorjaar door Vlaanderen en Nederland met de voorstelling ‘Artificiële intelligentie’. Dat treft!

LIEVEN SCHEIRE «Eerst en vooral: ChatGPT is niet specifiek ontworpen om songteksten te schrijven. De chatbot is getraind om bijna het volledige internet af te zoeken. Daarom kan hij patronen in het oeuvre van bijvoorbeeld Nick Cave herkennen en daarmee iets in zijn stijl produceren.»

HUMO Cave zelf was niet onder de indruk: ‘Songteksten komen voort uit pijn. Algoritmes voelen niets, data lijden zelden.’

SCHEIRE «Natuurlijk heeft hij gelijk. ChatGPT is sterk genoeg om een tekst van ver te laten lijken op iets wat door Nick Cave geschreven had kunnen zijn. Donkere thema’s, soortgelijk woordgebruik... Ik kan me zelfs voorstellen dat sommige luisteraars de AI-teksten in de stijl van Cave even mysterieus en ondoorgrondelijk vinden als het echte werk. Maar AI begrijpt geen snars van betekenisgeving. Een Cave-kenner zal de bot gemakkelijk ontmaskeren.»

HUMO Dat geeft ChatGPT desgevraagd zelf toe: ‘Mijn vermogen om de emotionele diepgang en nuance van een geweldige song te begrijpen is beperkt.’ Zal dat nog veranderen?

SCHEIRE (twijfelt) «Wetenschappers zullen AI moeten leren wat emoties precies zijn. Dat is enorm moeilijk. Maar ik durf niet ‘nooit’ te zeggen, want het gaat tegenwoordig heel snel.

»Ik verwacht wel dat artiesten zich de komende jaren veel meer door AI zullen laten inspireren. ChatGPT kan altijd per ongeluk enkele rake zinnen pennen.»

HUMO Stel, Regi scoort morgen een hit door een AI-tekst in de stijl van Paul McCartney op een simpele beat te zetten. Wie heeft dan recht op de inkomsten: Regi, Macca of het team achter ChatGPT?

SCHEIRE «Op die vraag zal de samenleving nog een antwoord moeten vinden. De copyrightwetgeving moet in ieder geval herdacht worden. Er zijn natuurlijk veel artiesten die zich door The Beatles laten inspireren, zonder dat ze daar auteursrechten voor hoeven te betalen, maar da’s niet hetzelfde.»

HUMO AI heeft al nieuwe nummers – tekst én muziek – gegenereerd van Nirvana (‘Drowned in the Sun’), Amy Winehouse (‘Man, I Know’) en The Beatles (‘Daddy’s Car’). Vind je dat een positieve ontwikkeling?

SCHEIRE «Eerder een leuk trucje. Dat Nirvana-nummer, bijvoorbeeld: je herkent echt het gitaargeluid en de stemkleur van Kurt Cobain. Maar ik zet toch liever ‘Nevermind’ nog eens op voor de echte klassiekers.

»Veel mensen staan wantrouwig tegenover AI-kunst. Dat kan nog veranderen. Vroeger was er ook veel scepsis over synthesizers en samples, maar vandaag zijn vriend en vijand het erover eens dat elektronische muziek onwaarschijnlijk sterke songs heeft opgeleverd. AI luidt wellicht een nieuwe fase van computermuziek in.»

Chibi Ichigo: ‘De emotie achter de tekst’

STIKSTOF is het favoriete songschrijvende collectief van Sabina Nurijeva alias Chibi Ichigo. Als we ChatGPT vragen een tekst in de stijl van de Brusselaars te verzinnen, komen daar deze verzen van van: ‘Laten we ons verzetten, tegen degenen die ons willen onderdrukken / Laten we strijden, voor een betere toekomst voor ons allen’.

CHIBI ICHIGO (blaast) «Ik zie de gelijkenis niet. STIKSTOF-teksten zitten vol woordspelingen, alliteraties, clevere herhalingen en rijke beeldtaal. Qua lyrics hebben ze me de ogen geopend. In de beste STIKSTOF-songs hoor je vakmanschap, het resultaat van jarenlange training.»

HUMO Volgens Lieven Scheire zijn de meeste Belgische artiesten onvoldoende aanwezig op het internet om bij ChatGPT goede resultaten op te leveren, maar we hebben je ook een tekst in de stijl van Tyler, the Creator bezorgd. Wat vond je daarvan?

ICHIGO «‘I’m just a boy,’ herhaalt de chatbot in het refrein: daar herken ik Tyler, the Creator inderdaad in. Maar ik denk niet dat een begaafde rapper clichés als ‘My mind is spinning like a broken record’ zou bedenken. ‘I’m searching for answers, but my mind’s not evolved’ is dan weer wél een vette zin.»

HUMO Je mag ’m lenen voor één van jouw songs.

ICHIGO «Liever niet. Lyrics schrijven is me daarvoor te waardevol. Mijn song ‘Kleine warme kamer’, bijvoorbeeld, heeft zichzelf als het ware geschreven. Pas achteraf besefte ik dat hij over mijn pas overleden grootmoeder ging. De meeste antwoorden liggen in je onderbewustzijn, en via je teksten komen ze bovendrijven. Het heeft iets therapeutisch en zelfs spiritueels. Als ik ‘Kleine warme kamer’ live breng, voel ik opnieuw de emoties achter de tekst. Ik kan me moeilijk voorstellen dat ik bij AI-lyrics ook maar iets zou voelen.

»Ik besef net dat er één computertool is die ik wel gebruik: een onlinerijmwoordenboek, waardoor ik telkens weer nieuwe woorden ontdek. Op een soortgelijke manier kan een tekstgenerator wellicht dienen om een writer’s block te doorbreken.»

HUMO Iemand zette AI al in om de tiende symfonie van Beethoven af te werken, iemand anders schreef nieuwe nummers van gesneuvelde iconen. Van welke artiest zou jij meer muziek willen, zelfs al ben je daarvoor op AI aangewezen?

ICHIGO «Van The Prodigy mét Keith Flint. Ik heb die geweldige groep pas twee jaar geleden ontdekt. Ik was dolenthousiast, tot ik hoorde dat Flint in 2019 al was gestorven. Op slag heartbroken!»

HUMO Zou je een AI-nummer in de stijl van The Prodigy op dezelfde hoogte als pakweg ‘Firestarter’ of ‘Breathe’ plaatsen?

ICHIGO «Als het écht goed genoeg is? Tuurlijk. Wie principieel tegen AI is, doet moeilijk om moeilijk te doen. Ik wil verrast worden, mijn horizon verbreden. Ik heb alleen nog geen enkele AI-song gehoord en geen enkele AI-tekst gelezen die me iets doet.»

Naima Joris: ‘Valse songschrijvers’

Aan de vooravond van haar ‘While the Moon’-tournee (in februari treedt ze bijna elke dag wel érgens op) wilde Naima Joris weten wat de chatbot bij elkaar zou toveren als we hem vroegen de stijl van Thom Yorke na te bootsen.

NAIMA JORIS «Ik moet zeggen dat ik benieuwd was. Ik had al gehoord van een AI-variant waarmee je een gesprek zou kunnen voeren: zulke dingen vind ik fascinerend. Qua films gaat mijn voorkeur ook altijd uit naar sciencefiction, animatie en CGI-toestanden. Maar ChatGPT heeft me teleurgesteld. Het is een veredelde zoekmachine, meer niet.»

HUMO Topproducer Rick Rubin over AI: ‘Hiphopproducers doen aan crate digging, waarbij ze honderden tracks beluisteren op zoek naar één interessant moment, waarmee ze een nieuwe song schrijven. Zo zie ik AI ook: als een bron van teksten en muziekflarden, waaruit ik dan het beste cureer.’

JORIS «Daar kan ik in komen. Maar ChatGPT doet toch eigenlijk zomaar iets? Ik heb een paar valse songschrijvers ingetikt – namen die helemaal niet bestaan – en wat bleek: hij genereerde gewoon nietszeggende songteksten. Ik heb de indruk dat het zelfs helemaal niet uitmaakt welke naam je hem inlepelt.»

HUMO Zo ervaar ik het niet. Toen ik ChatGPT om ‘Thom Yorke-achtige lyrics’ vroeg, kwam dit eruit: ‘I’m searching for something I cannot find / It’s driving me mad, I’m losing my mind / I’m searching for answers I cannot see / I’m trapped in my thoughts, can’t break free’. Door de ratten aangevreten clichés, maar de typische getormenteerdheid van Yorke zit er wel in.

JORIS (blaast) «Dat is toch helemáál geen typische Thom Yorke-tekst? Hij schrijft enerzijds heel cryptisch: je moet vaak goed nadenken om te weten waar het over gaat. Anderzijds zijn zijn teksten maatschappelijk geëngageerd – dat is toch wat ik als tiener zo aantrekkelijk vond aan ‘OK Computer’. Maar deze chatbot lijkt te denken: ‘Radiohead? Ah, da’s die zeurkous die over zijn triestige emoties zingt.’ Dat kan toch alleen mensen overtuigen die Radiohead niet goed kennen? Nee, ik vond het niveau erg laag.

»Bel me over 20 jaar nog eens terug. Misschien is het dan wél iets geworden.»

Janne Spijkervet: ‘De Boodschappen van Dylan’

In 2020 al gebruikte muziekproducer en AI-onderzoeker Janne Spijkervet samen met Willie Wartaal AI om een nummer te schrijven voor het AI Songfestival – jawel, dat bestaat. Tegenwoordig sleutelt de Nederlandse in Londen aan AI-technologie voor TikTok.

JANNE SPIJKERVET «Als kind volgde ik muziekles, later ging ik naar het conservatorium in Amsterdam om componist te worden. Ik moest bijzonder veel regels leren voor ik zelf iets kon componeren, en dus begon ik na te denken over manieren om dat proces te versimpelen. AI kan de oplossing bieden, dat geloof ik. Ik wil dat iedereen zich spontaan kan uiten, zonder zich te veel zorgen te hoeven maken over songstructuren, zangharmonieën en andere muziektheorie.»

HUMO Zie jij heil in ChatGPT als songtekstschrijver?

SPIJKERVET «Ik heb ChatGPT een boodschappenlijst in de stijl van Bob Dylan laten opstellen: grappig! Maar het is me niet gelukt om een goeie songtekst te genereren. Daarvoor waren de AI-lyrics te cliché.

»De technologie zal verbeteren. Maar AI-tekstgenerators zijn voorlopig remixmachines die zich baseren op wat bestaat, terwijl de beste songs en teksten de luisteraar verrassen door iets níéuws te doen.»

HUMO Kunnen we AI-tekstgenerators trainen om platitudes te vermijden en iets te schrijven wat kan ontroeren?

SPIJKERVET «We kunnen proberen, maar het is niet simpel. Zelf ben ik sinds de dood van Maxi Jazz in december weer veel naar Faithless beginnen te luisteren. Hij was een boeddhist die spirituele lyrics op dansmuziek zette en zodoende een grote massa op de been kon brengen. De teksten van ‘God Is a DJ’ en ‘Insomnia’ zijn méér dan een reeks woorden, hè. Ik hoor er zijn ziel in. (Denkt na) Ik krijg aan jou al zo moeilijk uitgelegd wat Maxi Jazz zo bijzonder maakte, hoe zouden we dat dan AI diets kunnen maken?»

HUMO P!nk heeft een hit met ‘Never Gonna Not Dance Again’. ‘I’ll lay down and die / I’ll scream and I’ll cry / We’ve already wasted enough time’: een computer had zo’n clichétekst toch ook kunnen genereren?

SPIJKERVET «Ze zal er geen Pulitzerprijs mee winnen (lacht). Maar in de pop moet een songtekst vooral met de melodie samengaan, en AI kan die sprankelende combinatie tussen woord en muziek voorlopig niet nabootsen. Ik geloof oprecht dat songwriting aan de mens is voorbehouden. AI communiceert nu eenmaal fundamenteel anders dan wij. Ik verwacht wel een toename van cocreaties, waarbij mens en machine samenwerken.»

HUMO Moeten artiesten altijd eerlijk vermelden of ze AI hebben gebruikt?

SPIJKERVET «Jazeker. Dat is niet alleen transparant, het is ook nodig. ChatGPT baseert zich uitsluitend op menselijke content op het internet, maar een volgende generator zal zich onvermijdelijk ook op ChatGPT-teksten baseren. Een voorbeeldje: als we AI-lyrics in de stijl van Nick Cave online blijven zwieren, zonder bronvermelding, zal een bot ook die afgeleide producten tot zijn canon rekenen. Zo zal de kwaliteit van AI-kunst snel afnemen. We moeten zulke zaken vóór zijn.

»Hetzelfde met de wetgeving rond auteursrechten. De fotobibliotheek Getty Images heeft een rechtszaak tegen Stability AI aangespannen, omdat die beeldgenerator zonder vergoeding miljoenen Getty-beelden heeft gebruikt. Over zulke netelige vraagstukken moeten we ons nú moeten buigen. De toekomst staat aan de deur.»

Luister ook naar onze playlist:

Schrijf je in op onze wekelijkse muzieknieuwsbrief: