Chinese ‘spionageballon’ boven Amerika: heeft Peking een steek laten vallen?
De raadselachtige Chinese spionageballonnen die in het Amerikaanse en Latijns-Amerikaanse luchtruim hingen, veroorzaken consternatie. Waar keken ze naar? En vooral: waar is Peking mee bezig?
Het Pentagon zag hem begin vorige week in Alaska aankomen, de Chinese ballon die het bezoek van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken aan Peking heeft gesaboteerd. Zaterdag heeft de Amerikaanse luchtmacht het gevaarte uit de lucht geschoten. Op dat moment bevond de ballon zich boven de Atlantische Oceaan.
Volgens onbevestigde geruchten rukte de Canadese luchtmacht eerder al uit in verband met een ballon die over Brits Colombia naar de VS dreef. Nadat de ballon daar rondhing boven een van de gevoeligste militaire locaties, de nucleaire silo’s in de staat Montana, wijzigde het luchtschip zaterdag zijn koers. De bubbel ter grootte van drie stadsbussen is via het midden van de Verenigde Staten naar de kust gezweefd. Ergens boven Latijns-Amerika zweeft volgens het Pentagon nog een exemplaar.
Wat hing er in de lucht?
Volgens het Pentagon is er geen twijfel mogelijk: dit is een spionageballon zoals de VS en andere landen ook gebruiken. Wat het Chinese luchtschip wilde monitoren blijft een raadsel tot het ding in Amerikaanse handen valt. De ballon bevond zich op een afstand van 18.600 meter hoogte toen Joe Biden dinsdag al F22-jachtvliegtuigen liet voorbereiden om hem te halen. Daar zag de Amerikaanse president van af na waarschuwingen over gevaren voor de Amerikaanse bevolking: stel dat iemand geraakt wordt door bijvoorbeeld de 450 kilo wegende sensor onderaan de ballon.
De ballon werd zaterdag dan toch neergehaald door de Amerikaanse luchtmacht, melden Amerikaanse media. Wat defensiespecialisten uit de brokstokken van de ballon zouden kunnen opmaken over hetgeen Peking aan meetinstrumenten laat rondvliegen is nog volstrekt onduidelijk, maar het Pentagon noemde de opbrengst ‘aanzienlijk’. Amerikaanse marineschepen waren in de buurt toen de ballon neerkwam om de resten te bergen.
Waar is China mee bezig?
Volgens het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken is het een ‘betreurenswaardig’ geval van ‘overmacht’: een ‘luchtschip’ is ‘per ongeluk’ in het Amerikaanse luchtruim terechtgekomen. Het gevaarte doet onschuldige weermetingen waar de wereld niet te opgewonden over moet doen, aldus Peking.
Dat is een bekend smoesje – weermetingen zijn de verklaring voor radars, landingsbanen en militaire installaties op eilandjes die China in betwiste gebieden in de Zuid-Chinese Zee heeft opgespoten.
Dat de ballon uit koers is geraakt, is volgens ballon-experts niet ongeloofwaardig, gezien de westenwind op het noordelijk halfrond. Dan is de ballon geen opzettelijke actie om het zwerk boven de VS te verkennen, maar een mislukt experiment. Maar waarom heeft China dan niet op eigen initiatief gewaarschuwd dat een op drift geraakte weerballon in aantocht was?
Heeft Xi een steek laten vallen?
Een sinistere verklaring gaat uit van psychologische oorlogsvoering. Opzettelijk laat China aan de vooravond van belangrijk diplomatiek overleg met de VS een voor iedereen met het blote oog zichtbare ballon over het Amerikaanse luchtruim zweven. In vergelijking met die Chinese brutaliteit maakt Washington een wat machteloze indruk door de ballon ongemoeid te laten. Het Pentagon heeft Biden echter verzekerd dat de ballon geen bedreiging vormt voor de nationale veiligheid en niets ziet wat Chinese spionagesatellieten vanuit de ruimte al niet hebben bekeken.
De ballon-affaire geeft een goed en relatief goedkoop inkijkje in de Amerikaanse omgang met inbreuken op hun luchtruim. Naast een militaire reactie is er de politieke weerslag: zou Washington zwijgen over deze ballon, net zoals eerder over enkele Chinese ballonnen die zich in Donald Trumps regeerperiode kortstondig ophielden bij Amerikaanse militaire doelen? En hoe schadelijk wordt het politieke krachtenveld voor Biden door het incident? Dat zijn interessante weetjes voor China, maar of die inzichten belangrijk genoeg zijn om Blinkens bezoek op losse schroeven te zetten is twijfelachtig.
De meest voor de hand liggende verklaring is dat het rommelt tussen verschillende Chinese overheidsdiensten. Dan wisten Chinese diplomaten niet dat er een ballon-operatie gaande was aan de vooravond van Blinkens bezoek, of hun bezwaren werden niet gehoord door de machtigere Chinese spionagediensten en het leger, de waarschijnlijke uitvoerders van ‘Operatie Ballon’.
De lompe timing van de ballonvaart duidt op gebrekkige coördinatie in de hoogste regionen, wat al langer bestaande speculaties voedt dat de Chinese president Xi Jinping de regie kwijtraakt. De afgelopen maanden heeft Xi persoonlijk immers energie gestoken in een diplomatiek charmeoffensief, waar Blinkens bezoek onderdeel van was.
Wat zijn de gevolgen van Blinkens afzegging?
Als het Peking ernst is met een Amerikaans bezoek, zou een tastbaar bewijs van goede wil helpen. Zo zitten er volgens de Amerikaanse organisatie Duihua Foundation zo’n tweehonderd Amerikanen ten onrechte in Chinese cellen. Nog eens dertig anderen mogen China door een uitreisverbod niet uit.
De afgelopen weken hebben de VS weer een reeks stappen tegen China gezet, zoals het verkrijgen van Nederlandse en Japanse medewerking om te voorkomen dat China geavanceerde machines voor het produceren van chips kan kopen. Ook zijn extra maatregelen genomen tegen het Chinese techbedrijf Huawei en zijn er meer Amerikaanse militaire bases gekomen op de Filipijnen.
De top met Blinken kan niet te lang worden uitgesteld, want er komt in Washington zwaar weer aan. De recente oprichting van een commissie binnen het door Republikeinen gedomineerde Huis van Afgevaardigden, die zich met maatregelen tegen de internationale invloed van China bezighoudt, zal de Democraten tot het uiterste drijven om niet zacht over te komen.
Juist daarom was Blinkens bezoek zo belangrijk: het is hoog tijd dat de VS en China tot beter crisismanagement komen. Sinds het laatste, stekelig verlopen bezoek van een Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken aan Xi vier jaar geleden zijn de betrekkingen bekoeld. Het gevaar bestaat dat al die opgehoopte spanning uitmondt in een onbeheersbaar conflict.
De volgende crisis dient zich al aan: de Republikeinse voorzitter van het Huis Kevin McCarthy is van plan om naar Taiwan te gaan. Een soortgelijke reis van zijn Democratische voorganger Nancy Pelosi leidde tot grootschalige Chinese militaire oefeningen rond Taiwan, waar de regio nog niet van bekomen. is. Nu houden Chinese spionageballonnen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken voor onbepaalde tijd thuis. In het ergste geval komt McCarthy eerder aan in Taipei dan Blinken in Peking. En dan is de kans klein dat de neerwaartse spiraal nog een halt kan worden toegeroepen.