Gifgasaanval kan Westen finaal buitenspel zetten in Syrië
De VS, de EU, Turkije, de VN, allemaal veroordelen ze de aanval met zenuwgas door het Syrische regime, maar meer dan dat zullen ze vermoedelijk niet doen. "Dat Assad zich dit kan veroorloven, bewijst de zwakke onderhandelingspositie van het Westen in het vredesproces."
De burgers van het Syrische Khan Sheikhoun zijn getroffen door een dodelijke gifgasaanval op dezelfde dag dat de Verenigde Naties en de EU in Brussel een Syrië-conferentie houden. Het is toeval, maar wel erg symbolisch. De Syrische president Bashar al-Assad en zijn Russische bondgenoot Vladimir Poetin weten dat ze weinig te vrezen hebben van westerse mogendheden.
"De luchtaanval met chemische wapens is afschuwelijk", zei de speciale VN-gezant Staffan de Mistura. "De VN-Veiligheidsraad zal bijeenkomen en we gaan uitzoeken wie er verantwoordelijk voor is."
Een bron binnen het Syrische leger ontkent dat het over dergelijke chemische wapens beschikt. In theorie zou dat moeten kloppen. Na aanvallen met saringas en honderden burgerdoden in het Syrische Ghouta, in de zomer van 2013, kwam de VN-Veiligheidsraad met een ontmantelingsplan voor Syrië.
'Obama sprak over een rode lijn en vervolgens deed hij niets'
Rusland en de VS kwamen vervolgens overeen dat Syrië in een jaar tijd zijn voorraad chemische wapens moest vernietigen. Nadien zei John Kerry, toenmalig Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken: “We hebben 100 procent van de chemische wapens buiten gekregen.”
Toch gebeurden er sindsdien nog geregeld gasaanvallen in Syrië, meestal met chloorgas.
Assad terroriseert
"Dat wordt veel gebruikt in industriële toepassingen, bijvoorbeeld voor drinkwater, en valt dus moeilijk te bannen uit Syrië", zegt de Belgische Syrië-kenner Thomas Pierret (University of Edinburgh). "Het is minder dodelijk en daardoor ondergerapporteerd, maar Assad terroriseert er zijn bevolking mee."
De slachtoffers van chloorgas zijn bijna per definitie burgers, omdat het in de frontlinie onbruikbaar is. Bij verkeerde wind komt het bij de eigen troepen terecht. Volgens Pierret gebruikt het regime chloorgas om de bevolking in rebellengebied te straffen en af te schrikken.
'Als je niet bereid bent om effectief de wapens op te nemen tegen het regime, dan heeft het weinig zin om daarmee te dreigen'
Volgens artsen in Khan Sheikhoun is dit keer geen chloorgas maar saringas gebruikt, wat het aantal doden kan verklaren. En ook nu is het niet de eerste keer dat het regime saringas gebruikt sinds de Russisch-Amerikaanse afspraak over ontmanteling.
Israël meldde het gebruik ervan op IS-strijders in het voorjaar van 2016. En in december zou het gas 93 levens hebben geëist in Palmyra. Ook toen waren het vooral families onder de slachtoffers.
"Er is toen amper over bericht, omdat het om een stad in de woestijn ging, en vooral omdat het zich in IS-territorium bevond", zegt Pierret.
Beperkte ruimte
Dit keer zijn er wel duidelijke reacties van de EU en de VS, maar het valt te betwijfelen of ze ook stappen zullen ondernemen. De ruimte daarvoor is beperkt ondertussen.
"Er zullen wel reacties komen in de VN-Veiligheidsraad, maar niet meer dan dat", voorspelt Willem Oosterveld, strategisch analist van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). "Dat Assad zich dit ongestraft kan veroorloven, bewijst de zwakke onderhandelingspositie van het Westen in het vredesproces."
Doordat het Westen Assad veelvuldig over de schreef laat gaan, kunnen de EU en de VS steeds moeilijker eisen dat Assad aftreedt. Verder dan een morele veroordeling kom je dan niet.
"Als je niet bereid bent om effectief de wapens op te nemen tegen het regime, dan heeft het weinig zin om daarmee te dreigen."
Oosterveld wijst erop dat het sinds 2013 enkel moeilijker is geworden om militair in te grijpen. Niet alleen omdat het een oorlog met Rusland kan veroorzaken, maar ook omdat de strijd tegen IS al veel vergt van de internationale coalitie.
In een eerste reactie liet het Witte Huis verstaan dat de regering-Trump misschien wel tot meer in staat is. "Deze afschuwelijke acties van Bashar al-Assad zijn een gevolg van het zwaktebod van de vorige regering", zei Sean Spicer, woordvoerder van het Witte Huis. "Obama sprak over een rode lijn en vervolgens deed hij niets."
De uitspraak staat in contrast met statements van de regering-Trump vorige week. Toen klonk het dat het afzetten van Assad niet langer een prioriteit was, maar wel de strijd tegen IS.
"Deze nieuwe gifgasaanval kan het proces van eerherstel voor Assad vertragen," zegt Thomas Pierret, "maar over enkele weken is iedereen dit opnieuw vergeten. Dan is het opnieuw business as usual."