Codebrekers kraken geheimen van verloren brieven van Maria I van Schotland (Mary, Queen of Scots)

Gedurende eeuwen werd gedacht dat de inhoud van de brieven verloren was gegaan, tot ze min of meer toevallig gevonden werden door een team van internationale codebrekers. 

George Lasry, een computerwetenschapper en specialist in codes, Norbert Biermann, een pianist en muziekleraar, en Satoshi Tomokiyo, een natuurkundige en expert in patenten, stuitten op de brieven terwijl ze op zoek waren naar documenten in code in de online-archieven van de Bibliothèque nationale de France (BnF), de Franse nationale bibliotheek. 

Het trio ontdekte pas dat Maria de brieven geschreven had nadat ze haar gesofisticeerde code hadden gekraakt. In totaal ontcijferden ze 57 brieven en een 50-tal daarvan waren documenten die historici tot dan toe niet kenden. 

De brieven dateren van tussen 1578 en 1584, een paar jaar voor haar terechtstelling op 8 februari 1587, eergisteren precies 436 jaar geleden. 

Maria Stuart regeerde van 1542 tot 1567 als Maria I van Schotland over Schotland, al is regeren een groot woord voor haar beginperiode aangezien ze precies 6 dagen oud was toen ze na de dood van haar vader Jacobus V op 14 december 1542 koningin werd. Ze mag niet verward worden met de halfzuster van koningin Elizabeth I, Maria Tudor, Maria I van Engeland of 'Bloody Mary'.

Zeker in de Angelsaksische wereld wordt 'Mary, Queen of Scots' beschouwd als een van de beroemdste historische figuren.

Ze was de eerste in lijn om haar achternicht Elizabeth I op te volgen op de Engelse troon en de meeste Engelse katholieken zagen de katholieke Maria als de rechtmatige heerser. 

Elizabeth zag haar dan ook als een bedreiging en hield haar gedurende 19 jaar gevangen. Uiteindelijk werd Maria op 44-jarige leeftijd onthoofd vanwege haar vermeende rol in een complot om Elizabeth te vermoorden en Maria op de troon te brengen. 

Gedurende haar gevangenschap deed Maria veel moeite om in het geheim te communiceren met haar bondgenoten door boodschappers te recruteren.  

Het bestaan van dit vertrouwelijke communicatiekanaal tussen Maria en bijvoorbeeld de Franse ambassadeur in Engeland, Michel de Castelnau de Mauvissière, is welbekend bij geschiedkundigen en zelfs de toenmalige Engelse regering was ervan op de hoogte. 

Maar Lasry en zijn team hebben nu wel kunnen aantonen dat de uitwisseling al vroeg begonnen is, in mei 1578, en dat ze geduurd heeft tot minstens het midden van 1584.  

"Toen we de brieven net ontcijferd hadden, was ik erg verbluft, het voelde surrealistisch aan", zei de hoofdauteur van de studie over de brieven, George Lasry, die ook deel uitmaakt van het multi-disciplinaire DECRYPT-project van verschillende universiteiten in Europa, dat als doel heeft het in kaart brengen, digitaliseren, transcriberen en ontcijferen van historische gecodeerde documenten. 

"We hebben al eerder geheime codes van koningen en koninginnen gebroken en die zijn erg interessant, maar bij Maria I van Schotland was het buitengewoon aangezien we zo veel niet gepubliceerde brieven ontcijferd hebben en omdat zij zo beroemd is. Dit is echt een opwindende ontdekking", zei Lasry. 

"Alles samen genomen, vormen de brieven een aanzienlijk corpus van nieuw oorspronkelijk materiaal over Maria Stuart - in totaal zo'n 50.000 woorden", zo voegde hij eraan toe. 

"Maria I van Schotland heeft een uitgebreid corpus aan brieven nagelaten die in verschillende archieven zitten. Er waren echter al eerder aanwijzingen dat bepaalde brieven van haar ontbraken in die verzamelingen, brieven waarnaar verwezen werd in andere bronnen maar die nergens gevonden zijn. De brieven die wij ontcijferd hebben, maken hoogstwaarschijnlijk deel uit van die verloren geheime correspondentie", zei Lasry.  

De meeste brieven zijn gericht aan de Franse ambassadeur in Engeland, Michel de Castelnau de Mauvissière. Hij was een medestander van de katholieke Maria, die onder toezicht stond van de graaf van Shrewsbury toen ze de brieven schreef. 

De correspondentie van Maria biedt fascinerende inzichten in haar gevangenschap. Met behulp van computer- en manuele technieken ontcijferden de auteurs de brieven, die verraden dat het een hele uitdaging was voor Maria om contacten te onderhouden met de buitenwereld, hoe de brieven buiten gesmokkeld werden en door wie. 

Belangrijke thema's in de correspondentie van Maria zijn onder meer klachten over haar slechte gezondheid en over de omstandigheden waarin ze gevangen gehouden wordt. 

Ook klaagt ze over de onderhandelingen met koningin Elizabeth I over haar vrijlating, waarvan ze denkt dat die niet te goeder trouw gevoerd worden. 

Duidelijk in de brieven is eveneens haar wantrouwen tegenover sir Francis Walsingham, de secretaris van Elizabeth die bekendstond als haar 'spymaster' omdat hij aan het hoofd stond van een netwerk van spionnen en informanten, en haar vijandigheid tegenover Robert Dudley, graaf van Leicester en een uitverkorene van Elizabeth.

Ze uit ook haar angst en verdriet als haar zoon Jacobus - de latere koning Jacobus I van Engeland - in augustus 1582 ontvoerd wordt en ze schrijft dat ze het gevoel heeft dat Frankrijk haar in de steek gelaten heeft.   

In de studie die het trio geschreven heeft over de brieven, beschrijven Lasry en zijn mede-auteurs hoe ze de brieven voor het eerst ontdekt hebben. 

Een aantal ervan zaten in een grote set ongemerkte documenten in code waarbij dezelfde reeks grafische symbolen gebruikt werd.

Volgens de cataloog van de BnF ging het om documenten uit de eerste helft van de 16e eeuw die te maken hadden met 'Italiaanse aangelegenheden'. Nadat de auteurs begonnen waren de code te kraken, realiseerden ze zich snel dat de documenten in het Frans geschreven waren en "niets te maken hadden met Italië". 

Hun detectivewerk bracht veel werkwoorden en bijwoorden in de vrouwelijke vorm aan het licht, verschillende vermeldingen van gevangenschap en de naam 'Walsingham', wat hen deed vermoeden dat de brieven van Maria I van Schotland zouden kunnen zijn. 

Dat werd bevestigd door de brieven te vergelijken met de niet in code geschreven tekst van brieven in de documenten van Walsingham in de British Library en met andere methoden. Een zoekactie naar gelijkaardige brieven in de verzamelingen van de BnF bracht 57 brieven aan het licht met dezelfde code. 

In een commentaar op de nieuwe studie zei John Guy, een expert op het gebied van Maria Stuart en de schrijver van een biografie van haar die geleid heeft tot een verfilming in Hollywood, dat dit de belangrijkste vondst is over Maria in een eeuw. 

"De ontdekking is een literaire en historische sensatie, ongelooflijk. Dit is de belangrijkste nieuwe vondst in verband met Maria I van Schotland in 100 jaar", zei hij. "Ik heb me altijd afgevraagd of de originelen van de Castelnau op een dag zouden kunnen opduiken, begraven in de Bibliothèque nationale de France of misschien ergens anders, niet geïdentificeerd vanwege de code. En nu is dat het geval."

Lasry en zijn mede-auteurs suggereren ook dat andere brieven in code van Maria waarvan geweten is dat ze bestaan hebben, nog steeds ontbreken. Een fysieke inspectie van documenten en ook online opzoekingen zijn nodig om die te ontdekken, zo zeggen ze. 

Ze hopen ook dat de nieuwe studie tot verder onderzoek zal leiden. 

"In onze studie bieden we enkel een eerste interpretatie en samenvattingen van de brieven. Een diepere analyse door geschiedkundigen zou kunnen leiden tot een beter begrip van de jaren in gevangenschap van Maria", zei Lasry. "Het zou mogelijk ook geweldig zijn om met geschiedkundigen samen te werken om een boek uit te geven van haar ontcijferde, vertaalde en geannoteerde brieven." 

De studie van het team is gepubliceerd in Cryptologia. Dit artikel is gebaseerd op een persbericht van Taylor & Francis.