‘China beschikt over grote vloot spionageballonnen, die ook over Europa vlogen’: hoe ver staan VS met onderzoek ballonincident?

Een woordvoerder van het Pentagon, brigadegeneraal Patrick Ryder, zei woensdag op een persconferentie dat Chinese surveillanceballonnen de voorbije jaren zijn waargenomen boven meer dan tien landen in Europa, Zuid-Amerika en Oost- en Zuidoost-Azië. “We beoordelen dit als onderdeel van een groter Chinees programma van spionageballonnen”, aldus Ryder. Eerder spraken anonieme Pentagon-functionarissen van een Chinese “ballonnenvloot”, die sinds 2018 actief zou zijn.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken zei woensdag op een gezamenlijke persconferentie met NAVO-chef Jens Stoltenberg dat de VS tientallen bondgenoten hebben ingelicht over het Chinese ballonnenprogramma. “We doen dit omdat de Verenigde Staten niet het enige doelwit waren van dit bredere programma dat de soevereiniteit van landen over vijf continenten heeft geschonden”, aldus Blinken.

Raketsilo’s

De veelbesproken ballon werd op 28 januari opgemerkt bij de Aleoeten, een eilandengroep in de Amerikaanse staat Alaska. Hij vloog daarna over Canadees grondgebied naar het vasteland van de VS en werd onder meer gespot in Montana, de thuisbasis van silo’s voor intercontinentale raketten. Zeven dagen later werd hij boven de oceaan neergehaald. Een gepland bezoek van Blinken aan China werd geannuleerd en de gespannen relatie tussen Peking en Washington kreeg een nieuwe knauw.

Peking gaf na enige aarzeling toe dat het om een Chinese ballon ging, maar houdt vol dat het een “burgerlijk luchtvaartuig” voor meteorologische doeleinden zou zijn, dat per ongeluk boven de VS terechtkwam. De Chinese overheid reageerde niet op de Amerikaanse aantijgingen over een wereldwijd programma, maar woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken Mao Ning zei woensdag te “hopen dat de VS met andere landen zullen communiceren op basis van feiten”.

De Amerikaanse overheid denkt meer informatie over het Chinese surveillanceprogramma te kunnen krijgen uit de brokstukken van de neergehaalde ballon, maar zegt uit de omvang van het object af te leiden dat het niet gaat om een luchtvaartuig voor civiele doeleinden. De ballon zou 61 meter hoog zijn geweest, met een lading van ongeveer 900 kilogram. Ballonnen voor meteorologische waarnemingen zijn kleiner en lichter beladen, vliegen lager en zijn gemaakt van andere materialen.

‘Ballonnenplatform’

Volgens Washington vlogen de laatste jaren vier keer eerder Chinese ‘spionageballonnen’ boven de VS, waarvan drie keer tijdens het presidentschap van Donald Trump. De ballonnen werden toentertijd niet als Chinees geïdentificeerd, maar als Unidentified Aerial Phenomena (UAP’s) aangemerkt, in de volksmond ook wel ufo’s genoemd. Pas na 2020 werd duidelijk dat het om Chinese surveillanceballonnen ging.

Op basis van nieuwe informatie zijn met terugwerkende kracht verschillende UAP’s aan de Chinese overheid gelinkt. Volgens officiële bronnen in Amerikaanse media vlogen Chinese surveillanceballonnen in juni 2020 boven Japan, in 2021 en 2022 boven Taiwan, en begin 2022 boven India. In de VS vlogen de ballonnen boven Florida, Texas, Guam en Hawaii. Kleinere ballonnen voor de kust van Virginia in 2020 zouden Chinese toestellen zijn geweest om radars te verstoren.

Ballonnen – die uitgerust kunnen worden met camera’s, sensoren en communicatietechnologie – zouden niet meteen meer informatie kunnen verzamelen dan satellieten, maar zouden toch een meerwaarde hebben. Ze zijn veel goedkoper en kunnen langer op één plaats blijven hangen, waardoor ze gedetailleerdere waarnemingen kunnen doen. Ze kunnen ook data verzamelen over de stratosfeer, belangrijk voor raketprogramma’s, en radars van luchtverdedigingsinstallaties verstoren.

De Chinese militaire belangstelling voor ballonnen – ‘lighter-than-air vehicles’ in het jargon – blijkt ook uit Chinese overheidsdocumenten. Het Aerospace Information Research Institute, een departement van de Chinese Academy of Sciences, kreeg 430.000 euro voor het ontwikkelen van een ‘stratosferisch ballonnenplatform’, aldus persbureau Reuters. Het departement testte afgelopen september een ballon uit die 30 kilometer hoog zou kunnen vliegen, met een lading van 1,2 ton.

‘Speciale luchtvaartuigen’

In april 2022 publiceerden onderzoekers van het Chinese Volksleger een artikel over het nut van ‘speciale luchtvaartuigen’ voor het verzamelen van data over de stratosfeer en het verstoren van early warning-detectiesystemen, aldus Reuters. Het militaire kanaal van staatszender CCTV toonde in 2018 een ballon die uitgerust was met drie types raketten, aldus de Financial Times. De video is ondertussen verwijderd.

“Dit is een programma waaraan de Chinezen meerdere jaren hebben gewerkt”, aldus John Kirby, coördinator strategische communicatie van de Amerikaanse Nationale Veiligheidsraad, woensdag tijdens een persconferentie. “Ze hebben geprobeerd het te verbeteren, te doen groeien, uit te breiden en er inlichtingen mee te winnen.” Ook het Pentagon zelf experimenteert overigens met surveillanceballonnen, onder meer voor het onderscheppen van drugshandel in de VS.

Gezien de regelmatige waarnemingen van Chinese ballonnen noemen Amerikaanse overheidsbronnen het onwaarschijnlijk dat de verschijning van het Chinese luchtvaarttuig vorige week voorafgaand aan Blinkens bezoek was bedoeld als een provocatie. Niettemin lopen de Chinees-Amerikaanse spanningen op door het ballonincident. De Chinese overheid haalde na eerdere ontkenningen fel uit naar het Amerikaanse besluit om de ballon neer te schieten en heeft de communicatie afgebroken.

De Amerikaanse president Joe Biden ontkende woensdag dat de Chinees-Amerikaanse relatie door het ballonincident zou zijn verslechterd. “Ik heb heel duidelijk gemaakt aan Xi Jinping dat we voluit gaan concurreren met China, maar we zoeken geen conflict.”