Recordwinsten voor ‘big oil’: ‘Als multinationals zo veel geld verdienen, weten ze niet wat ze ermee moeten doen’

‘Smashing”, zo omschrijft de gespecialiseerde website oilprice.com de winsten die de energiebedrijven Chevron, Exxon en Shell hebben gepubliceerd. Ook andere internationale media gooien met adjectieven die je normaal in verslagen van sportwedstrijden terugvindt. “Mind-boggling”, zet Politico in de titel van zijn artikel. In het Nederlands: “Duizelingwekkend”.

De gigawinsten die oliebedrijven hebben genoteerd, zijn dan ook moeilijk op een andere manier onder woorden te brengen. Begin deze maand communiceerde Shell dat het vorig jaar bijna 40 miljard dollar, omgerekend meer dan 37 miljard euro, winst heeft geboekt. Dat is dubbel zo veel als het bedrijf in 2021 noteerde.

In het Verenigd Koninkrijk liep de winst van BP op tot bijna 26 miljard euro. Voor zo’n bedrijf is de oorlog in Oekraïne dan ook een “meevaller”, zo merkte de Labour-oppositie in het parlement cynisch op. Door de onzekerheid die het wegvallen van Russisch gas op de Europese markt teweegbrengt, hebben ook andere bedrijven al gouden zaken gedaan.

Het Noorse staatsbedrijf Equinor is nu de belangrijkste leverancier van gas geworden voor de EU. Dat heeft de nettowinst van het bedrijf doen oplopen tot bijna 27 miljard euro. Toen het Franse TotalEnergies woensdag een nettowinst bekendmaakte van 33,8 miljard euro voor 2022 – en een genereus dividend voor de aandeelhouders – gingen klimaatactivisten prompt voor het Parijse hoofdkwartier protesteren.

Broeikasgassen

Dat is dan ook het meest wrange aan de enorme marges van de energiebedrijven. Natuurlijk is elke onderneming eropuit om winst te maken. Maar op dit ogenblik zitten we in een cruciale fase om de opwarming van de aarde binnen de perken te houden. Daarvoor zou de uitstoot van broeikasgassen vanaf nu drastisch moeten dalen.

Olie- en gasgiganten zouden hun enorme winsten dus goed kunnen gebruiken om volop te investeren in groene energie. Maar in plaats daarvan schuiven ze de energietransitie voor zich uit. BP kondigde eerst aan dat het de productie van olie en gas zou terugschroeven met 40 procent tegen 2030. Nu heeft CEO Bernard Looney verklaard dat het toch maar 25 procent zal zijn. Nochtans omschreef hij zijn bedrijf vlak voor de Russische invasie al als een “cash machine” en sindsdien heeft die machine alleen nog maar meer winst gedraaid.

“Als multinationals zoveel geld verdienen, weten ze eigenlijk niet goed wat ze ermee moeten doen”, zegt milieu-econoom Johan Albrecht (UGent/Itinera Institute). “We hopen dan dat ze zouden investeren in technologie om de wereld beter te maken, maar dat valt tegen.

“Dikwijls kopen ze dan eigen aandelen met als doel om de koers nog verder omhoog te stuwen. Dat is dan interessant voor de CEO, die zelf veel aandelen heeft, en natuurlijk zijn de aandeelhouders daar ook blij mee. Dat komt dan boven op een mooi dividend.”

Alle focus ligt nu op de internationale energiebedrijven, maar het gaat er in heel wat andere sectoren op exact dezelfde manier aan toe. Precies daarom heeft Albrecht moeite met de zogenaamde ‘windfall’-belastingen, waar overheden nu op broeden. Die zijn bedoeld om de hoge winsten door de oorlog in Oekraïne af te romen. De EU heft zo een taks, die de Unie een “tijdelijke solidariteitsbijdrage” noemt omdat ze daarmee noodlijdende gezinnen en bedrijven wil ondersteunen.

Als ondernemingen een winst behalen die 20 procent boven het gemiddelde van de voorbije vier jaar ligt, dan moeten ze daarop 33 procent belasting betalen – de lidstaten hebben dan vaak ook nog hun eigen fiscale programma’s. Maar ExxonMobil vindt alvast dat de EU hiermee haar boekje te buiten gaat en heeft de Europese Commissie eind vorig jaar voor de rechter gesleept.

Joe Biden

Hoewel het logisch is dat overheden onder druk van de publieke opinie iets willen doen om de pijn te verzachten, is Albrecht niet gewonnen voor zo’n eenmalige belasting. “Ik vind het een zwaktebod”, zegt hij. “Want het brengt niets op om enkel energiebedrijven te viseren in dit verhaal. Door gunstregimes betalen multinationals in andere sectoren ook amper belastingen. In normale tijden piepen we er niet eens over.

“Enkel wanneer de winsten extreme proporties aannemen, praten we over die ‘windfall’-taksen. Als je eenmalige maatregelen invoert, die enkel op de energiesector zijn gericht, dan zet je eigenlijk de deur open voor fiscale specialisten om ze aan te vechten op basis van selectieve discriminatie.”

In het recente verleden hebben de farmagiganten nog heel veel geld verdiend aan de coronacrisis. Het is dus niet zo dat enkel ‘big oil’ een graantje meepikt als de wereld brandt. Albrecht vindt dat we beter het speelveld voor multinationals zodanig hervormen dat ze allemaal eerlijk bijdragen.

Dat was ook de teneur van VS-president Joe Biden in zijn State of the Union. Hij wil onder meer een belasting op ‘corporate buybacks’: bedrijven die hun eigen aandelen opkopen. “Vroeger waren de Amerikanen niet happig op zulke zaken”, besluit de milieu-econoom. “Maar nu zijn ze door het gat in hun begroting hun kar aan het keren.”