Is de vrijlating van Olivier Vandecasteele een ‘pact met de duivel’? Grondwettelijk Hof oordeelt finaal over Iran-deal

De klok tikt ongenadig traag voor Olivier Vandecasteele, een Belgische ngo-medewerker die net geen jaar vastzit in Iran. Hij zit opgesloten in isolatie. Het laatste videogesprek met zijn familie dateert al van 20 januari, toen ze even mochten bellen voor zijn verjaardag.

“We probeerden Olivier uit te leggen wat we allemaal doen om iedereen hier wakker te schudden, maar hij antwoordde dat hij geen enkele verbetering ziet in zijn situatie daar”, zegt Nathalie Vandecasteele, zijn zus.

Vandecasteele is het slachtoffer van de gijzeldiplomatie van Iran. Het land zet systematisch buitenlanders, of personen met dubbele nationaliteit, vast om landen in het Westen onder druk te zetten.

De Belgische regering had vorig jaar al werk gemaakt van een ruildeal met Iran, die het parlement in de zomer goedkeurde. Maar in december schorste het Grondwettelijk Hof dat verdrag alvast tijdelijk. Vandaag hoort het Hof alle partijen in deze zaak om te beslissen over een definitieve annulering.

“Wordt België de poort voor de ruilhandel in terroristen?” Dat is volgens advocaat Rik Vanreusel wat er op het spel staat. Hij verdedigt de Iraanse oppositiegroep NCRI en de Britse ngo Justice for Iran. Die vochten de Irandeal aan voor het Grondwettelijk Hof.

Vanreusel doelt niet op Vandecasteele voor alle duidelijkheid, maar op Assadollah Assadi, een diplomaat die in ons land is veroordeeld voor terrorisme. Samen met een koppel uit Wilrijk had Assadi een aanslag beraamd op een bijeenkomst van de NCRI in 2018. Vermoedelijk heeft Iran Vandecasteele met opzet vastgezet, om hem daarna te kunnen ruilen tegen Assadi.

Ingrid Betancourt

Niet enkel de NCRI en Justice for Iran stelden zich partij, maar ook enkele belangrijke internationale namen sloten zich aan. Ingrid Betancourt bijvoorbeeld, voormalig presidentskandidate in Colombia en zelf nochtans jarenlang gegijzeld door de guerrillagroep FARC. Of Giulio Terzi, voormalig Italiaans minister van Buitenlandse Zaken en verbonden aan het rechts-populistische Fratelli d’Italia, de partij van Giorgia Meloni.

Tussen de tien namen staat ook de Amerikaanse Linda Chavez, die onder president Reagan opklom in het Witte Huis en nu optreedt als opiniemaker, bijvoorbeeld op de conservatieve zender Fox. Al die mensen hebben één ding gemeenschappelijk: ze zaten als genodigden tussen de duizenden aanwezigen op de geviseerde NCRI-bijeenkomst in 2018. En zo zijn het nu buitenlanders die tussenkomen in een Belgisch akkoord om een Belg vrij te krijgen.

Op zich willen ze de vrijlating van Olivier Vandecasteele niet tegenhouden, maar het Grondwettelijk Hof ervan overtuigen dat een overbrenging van Assadi naar Iran hun leven in gevaar brengt. In eerste instantie is dat ook gelukt. Een verdrag met Iran kan volgens het Grondwettelijk Hof “het recht op leven van de slachtoffers schenden”.

Er is dan ook geen enkele garantie dat Assadi zijn straf verder zal uitzitten in Iran. “Integendeel”, zegt Vanreusel. “Hij zal als een held onthaald worden. Wat als hij dan van daaruit opnieuw aanslagen in het Westen beraamt?”

In hun pleidooien zullen de advocaten van Vandecasteele daartegenover het recht op leven van hun cliënt zetten. Na de schorsingsbeslissing van het Grondwettelijk Hof verscheen bij een Iraans persbureau dat Olivier Vandecasteele ginder is veroordeeld tot 40 jaar cel en 74 zweepslagen. Door de eenzame opsluiting, het schijnproces en de onzekerheid is hij er slecht aan toe.

Plan B?

Als het Grondwettelijk Hof de ruildeal definitief annuleert, is dat verschrikkelijk voor Olivier Vandecasteele en zijn familie. Als Assadi naar Iran mag, is dat slecht nieuws voor wie de Islamitische Republiek viseert.

“We zouden het eerste democratische, westerse land zijn dat openlijk een ‘pact met de duivel' sluit”, zegt Vanreusel. “Dat zal hun gijzelingspolitiek enkel versterken. Ik denk niet dat wij de pionier willen zijn die een deal sluit met een extremistisch, terroristisch regime.”

De vraag is welke piste er nog is voor Vandecasteele als de ruildeal keldert. Andere landen met gevangenen in Iran sluiten akkoorden die het daglicht niet zien. Het Verenigd Koninkrijk loste vorig jaar een oude schuld van bijna 450 miljoen euro af en op hetzelfde moment liet Iran een Brits-Iraanse vrouw vrij. Zo’n bedrag geven aan een islamitisch regime dat elke vorm van protest gewelddadig de kop in drukt en demonstranten executeert, lijkt evenmin moreel zuiver.

De familie Vandecasteele vreest alvast dat het uitzoeken van een nieuwe piste opnieuw maanden, zo niet jaren, zal duren. Ook de Belgische staat zal voor het Grondwettelijk Hof pleiten. Voor minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) is het terugbrengen van Olivier Vandecasteele namelijk “onze morele plicht”.

“Heel wat experts zijn het erover eens dat dit overbrengingsverdrag hiervoor de juiste manier is”, zegt Van Quickenborne. “Dergelijke verdragen hebben we eerder al afgesloten met 74 andere landen. Ons juridisch team zal, samen met dat van de familie Vandecasteele, het belang van dit verdrag bepleiten.”