Russische soldaten beschrijven hoe ze door hun commandanten als kanonnenvoer werden ingezet: ‘Onze verliezen waren gigantisch’

De Russische soldaat kroop ’s avonds laat langs een boomgrens naar een ingegraven Oekraïense stelling en keek vol afschuw toe hoe zijn kameraden door vijandelijk vuur werden neergemaaid. Zijn groep van tien ex-gevangenen raakte slechts enkele tientallen meters verder voordat ze werden geveld.

“We werden geraakt door machinegeweervuur”, vertelt de soldaat. Zijn naam is Sergej. Een van de soldaten was gewond en schreeuwde: “Help me! Help me, alsjeblieft!”, zegt Sergej, maar er kwam geen hulp. Acht soldaten werden gedood, één wist terug te keren naar de Russische linies en Sergej werd gevangengenomen door de Oekraïners.

De soldaten waren schietschijven die door de Russische commandanten waren uitgestuurd om als menselijk kanonnenvoer te dienen bij een aanval. Ze zijn een integraal onderdeel geworden van Ruslands militaire strategie bij het nieuwe offensief in het oosten van Oekraïne: men vertrouwt op een overweldigende mankracht, waarvan een groot deel bestaat uit onervaren, slecht getrainde dienstplichtigen. Met de aantallen slachtoffers die daardoor vallen wordt geen rekening gehouden.

Dienstplichtigen worden bij dit soort aanvallen op twee manieren gebruikt. Ofwel worden ze ingezet als ‘stormtroepen’ die in golven oprukken, gevolgd door meer ervaren Russische strijders. Ofwel moeten ze fungeren als doelwitten om Oekraïens vuur aan te trekken; zo kunnen Oekraïense posities geïdentificeerd worden, zodat ze vervolgens met artillerie kunnen worden bestookt.

‘De verliezen waren gigantisch’

Zes krijgsgevangenen vertellen hoe het is om deel uit te maken van een Russische opofferingsaanval. “Zulke bevelen waren gebruikelijk, dus onze verliezen waren gigantisch”, zegt Sergej. “De volgende groep zou volgen na een pauze van vijftien of twintig minuten, dan nog één, dan nog één.”

Over zijn gevechtservaring zegt hij: “Het was de eerste en laatste golf voor mij.” Het was naar eigen zeggen puur geluk dat de kogels hem misten. Hij lag in het donker tot hij werd gevangengenomen door Oekraïners die naar de bufferzone tussen de twee loopgravenlinies glipten.

The New York Times interviewde de Russen in een detentiecentrum bij Lviv, in het westen van Oekraïne, waar veel gevangengenomen vijandelijke soldaten naartoe worden gestuurd. Van daar uit worden sommigen via gevangenenruil teruggestuurd naar Rusland.

De Amerikaanse krant bekeek ook video’s van ondervragingen door de Oekraïense autoriteiten. De gevangenen worden om veiligheidsredenen alleen bij voornaam en rang geïdentificeerd; represailles zijn immers mogelijk na terugkeer.

Hoewel ze krijgsgevangenen zijn onder Oekraïens toezicht, zeggen de Russen dat ze vrijuit spreken. Hun verklaringen kunnen niet onafhankelijk worden bevestigd, maar komen overeen met de beoordelingen van de gevechten rond de Oost-Oekraïense stad Bachmoet door westerse regeringen en militaire analisten.

De soldaten in de ploeg van Sergej werden gerekruteerd uit strafkolonies door de particuliere militaire onderneming Wagner. Die troepen worden vooral in het gebied rond Bachmoet ingezet. Daar hebben ze ervoor gezorgd dat de Russische linies langzaam vooruit konden komen, waardoor belangrijke bevoorradingswegen voor het Oekraïense leger werden afgesneden.

De inzet van voormalige veroordeelden door Rusland is een duister hoofdstuk in een wrede oorlog. Russia Behind Bars, een groep die opkomt voor de rechten van gevangenen, schat dat sinds afgelopen zomer 50.000 Russische gevangenen zijn gerekruteerd, van wie de meesten naar het strijdperk rond Bachmoet zijn gestuurd.

In de beginfase van de oorlog beschikte het Russische leger over een overvloed aan pantservoertuigen, artillerie en andere zware wapens, maar relatief weinig soldaten op het slagveld. Nu is de situatie omgekeerd: Rusland heeft volgens de Oekraïense militaire inlichtingendienst ongeveer 320.000 soldaten in Oekraïne ingezet. Nog eens 150.000 bevinden zich in trainingskampen, aldus functionarissen. Dat betekent dat potentieel een half miljoen soldaten aan het offensief kunnen deelnemen.

Strenge gedragscodes

Maar bestormingen van loopgraven door infanterie, zoals in de Eerste Wereldoorlog, veroorzaken veel slachtoffers. Tot nu toe is de tactiek voornamelijk gebruikt door Wagner in de strijd om Bachmoet.

Vorige week zei het hoofd van Wagner, Jevgeni Prigozjin, dat hij zou stoppen met het aanwerven van veroordeelden. Maar het Russische leger is deze maand zelf begonnen met het aanwerven van veroordeelden in ruil voor gratie, waardoor de praktijk aan Russische zijde in de oorlog verschuift van de Wagner-groep naar het leger.

Sommige militaire analisten en westerse regeringen plaatsen vraagtekens bij de strategie van Rusland, omdat het percentage gewonden en doden in bataljons met voormalige veroordeelden ongeveer 70 procent bedraagt. Zondag zei de Britse defensie-inlichtingendienst dat Rusland de afgelopen twee weken waarschijnlijk het hoogste aantal slachtoffers had geleden sinds de eerste week van de invasie.

Interviews met voormalige Wagner-soldaten in de Oekraïense gevangenis sluiten aan bij deze beschrijvingen van de gevechten en werpen licht op een schrijnende ervaring voor Russische soldaten. “Niemand kon ooit geloven dat zoiets kon bestaan”, zegt Sergej over de tactiek van Wagner.

Sergej zit met ingezakte schouders op de bank in het kantoor van de directeur van het Oekraïense detentiecentrum. Hij is kalend en draagt schoenen zonder veters.

De soldaten aan het front kwamen rechtstreeks uit het Russische strafkoloniesysteem, dat bol staat van misbruik en waar gehoorzaamheid aan strenge gedragscodes in een gewelddadige omgeving wordt afgedwongen door zowel gevangenisbendes als bewakers.

Hetzelfde gevoel van complete onderwerping bestaat ook aan het front, zegt Sergej, waardoor commandanten soldaten in menselijke golven naar voren kunnen sturen voor hopeloze aanvallen. “Wij zijn gevangenen, weliswaar ex-gevangenen, maar toch. We zijn niemand en hebben geen rechten.”

Sergej vertelt dat hij in een Siberische stad in het hoge noorden werkte als technicus van gsm-masten en dat hij daar met zijn vrouw en drie kinderen woonde. Hij geeft toe marihuana en meth te hebben gedeald, waarvoor hij in 2020 werd veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf.

In oktober accepteerde hij een aanbod om te vechten in ruil voor gratie. De regeling, zo zegt hij, werd niet aangeboden aan verkrachters en drugsverslaafden, maar moordenaars, inbrekers en andere gevangenen waren welkom. Sergej: “Natuurlijk vreest ieder normaal mens de dood. Maar een pardon voor acht jaar is niet niets.”

‘Het is effectief, ja’

De gevechten zouden veel gevaarlijker blijken dan hij zich had voorgesteld. Tijdens zijn eerste drie dagen aan het front ten zuiden van Bachmoet diende Sergej als brancarddrager, waarbij hij verminkte, bebloede voormalige gevangenen die waren gedood of gewond naar buiten droeg. Zo zag hij wat hem te wachten stond wanneer hij het bevel zou krijgen zich bij een aanval aan te sluiten.

In de nacht van 1 januari kregen ze het bevel 500 meter op te rukken langs de boomgrens, zich dan in te graven en te wachten op een volgende golf. Eén soldaat droeg een licht machinegeweer. De anderen waren alleen bewapend met aanvalsgeweren en handgranaten. De opeenvolgende aanvallen op de Oekraïense linies door kleine eenheden van voormalige Russische gevangenen zijn een kenmerkende Russische tactiek geworden in de poging om Bachmoet te veroveren.

“We zien ze een kilometer of meer kruipen naar Oekraïense loopgraven, waarna ze van dichtbij het vuur openen en proberen posities in te nemen”, zegt kolonel Roman Kostenko, voorzitter van de commissie voor defensie en inlichtingen in het Oekraïense parlement. “Het is effectief. Ja, ze lijden zware verliezen. Maar met deze zware verliezen rukken ze soms op.”

Het zou kunnen, zegt Kostenko, dat dergelijke infanterieaanvallen op verschanste verdedigingslinies vooral beperkt blijven tot de strijd om Bachmoet en dat ze worden gebruikt om tanks en pantservoertuigen te sparen voor het verwachte offensief. Maar ze kunnen ook dienen als voorbeeld voor bredere gevechten. De voormalige veroordeelden, legt Kostenko uit, worden onder een regime van harde discipline naar het slagveld gedreven. “Ze hebben bevelen en ze kunnen niet ongehoorzaam zijn, vooral niet in Wagner.”

Een soldaat genaamd Aleksandr (44) die drie jaar van zijn straf voor illegale houtkap heeft laten kwijtschelden door zich aan te melden bij Wagner, zegt dat hem voor hij naar het front ging was verteld dat hij zou worden neergeschoten als hij niet gehoorzaamde aan een bevel om op te rukken. “Ze brachten ons naar een kelder, verdeelden ons in groepen van vijf en zeiden ons, hoewel we niet getraind waren, vooruit te rennen, zo ver als we konden”, vertelt hij over zijn commandanten. Zijn sprint naar de Oekraïense linies in een groep van vijf soldaten eindigde met drie doden en twee gevangenen.

Een andere gevangengenomen Rus, de 22-jarige Edoeard, ging in dienst om vier jaar strafvermindering te krijgen voor autodiefstal. Hij bracht drie maanden door aan het front als brancardier voordat hij het bevel kreeg om zelf in een stormoffensief mee te lopen. Hij werd gevangengenomen tijdens zijn eerste aanval in zo’n menselijke golf. Tijdens zijn tijd als brancardier werd, volgens zijn schatting, zowat de helft van de mannen bij elke aanval gewond of gedood. Verwondingen door kogels en granaatscherven kwamen het vaakst voor.

Sergej zegt dat hij aanvankelijk blij was met het aanbod van gratie in ruil voor dienst bij Wagner. “Toen ik naar deze oorlog kwam, dacht ik dat het de moeite waard was”, zegt hij. Maar na zijn ene ervaring in een aanval veranderde hij van gedachten. “Ik begon flink na te denken. Natuurlijk was het dit niet waard.”

_{© The New York Times}