Zuid-Afrika start militaire oefeningen met Rusland en China, uitgerekend één jaar na de start van de oorlog in Oekraïne

Naar schatting 350 Zuid-Afrikaanse militairen nemen met hun Russische en Chinese collega's deel aan "Operatie Mosi II". De gezamenlijke militaire oefening vindt plaats op de Indische Oceaan, voor de kustlijn van Zuid-Afrika, bij de steden Durban en Richards Bay.

Er worden onder meer schiet- en luchtverdedigingsoefeningen uitgevoerd, zegt een Zuid-Afrikaanse ambtenaar. Ook een Russisch oorlogsschip, bewapend met hypersonische kruiswapens van de nieuwe generatie, neemt deel aan de oefeningen. Het Zuid-Afrikaanse leger zegt dat het "operationele vaardigheden en kennis wil delen". 

Het nieuws van de gezamenlijke marine-oefeningen doet de wenkbrauwen fronsen. Het Afrikaanse land houdt wel vaker militaire oefeningen met andere landen: eerder kwamen zowel Frankrijk, Duitsland als de VS aan de beurt. Bovendien trainden de militairen van Zuid-Afrika in 2019 al een eerste keer samen met Rusland en China.

Het is vooral de timing die velen "ongepast" en "ongevoelig" vinden. Zuid-Afrika houdt deze keer oefeningen met een land in oorlog, vlak bij de eerste verjaardag van de Russische inval in Oekraïne. Waarom zet het invloedrijke Afrikaanse land zich in deze positie? 

Zuid-Afrika wil met deze marine-oefeningen in de eerste plaats zijn onafhankelijkheid benadrukken. Voor zover het Zuid-Afrika aanbelangt, is het Russisch-Oekraïense conflict niet hun oorlog.

De Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa van de regerende partij ANC wil met andere woorden niet dat het conflict tussen Rusland, Oekraïne en het Westen de Zuid-Afrikaanse diplomatieke relaties dicteert. 

De grootste oppositiepartij van Zuid-Afrika beschuldigt de regering ervan partij te kiezen voor Rusland door de training. Ze vindt de timing "ongepast" en keurt ook af dat de regering, ondanks de internationale sancties, toch rijke Russen met hun jacht laat aanmeren in Kaapstad.

Daarbij bekritiseerde de oppositiepartij ook het bezoek van de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov aan Pretoria vorige maand. Ze vinden dat het land beter de banden met de Europese Unie zou aanhalen, waar het de grootste handelsrelatie mee heeft. 

Bovendien wil Ramaphosa op deze manier ingaan tegen het overwicht van de Verenigde Staten en het Westen in de wereld. Zuid-Afrika maakt samen met Rusland, China, Brazilië en India deel uit van de BRICS-landen, de vijf "opkomende economieën", die ook een tegenwicht willen bieden tegen de Westerse dominantie in de wereld. Al deze BRICS-landen (Rusland niet meegerekend) proberen een neutrale houding aan te nemen in het conflict en laten na om Rusland te veroordelen. Ook in de verschillende resoluties van de Verenigde Naties om Rusland te veroordelen voor de inval heeft Zuid-Afrika zich onthouden.

Zuid-Afrika onderhoudt ook een historische band met Rusland. Het Kremlin hielp de regerende partij ANC in de strijd tegen de apartheid. Zo werden de leden van ANC destijds onder andere getraind in de Sovjet-Unie. Rusland ging verder dan andere landen en leverde ook wapens aan de gewapende vleugel van ANC. 

Zuid-Afrika is het Kremlin sinds de opheffing van het apartheidsregime altijd dankbaar en trouw gebleven. Ook China gaf destijds militaire training aan de ANC-leden. 

Zowel China als Rusland halen voordeel uit de samenwerking. 

China kan door de gezamenlijke militaire oefeningen aantonen dat het buiten zijn regio bondgenoten heeft en invloed uitoefent. 

Het belang voor Rusland is duidelijk. Het Kremlin ontvangt steun, die zeer welkom is te midden van de internationale sancties. Zuid-Afrika is een belangrijke bondgenoot van het Kremlin op het Afrikaanse continent. De samenwerking toont dat het Kremlin niet helemaal geïsoleerd is. En het kan zijn grote oorlogsschepen tonen op een belangrijk moment. Het is een sterk staaltje van Russische propaganda bij de eerste verjaardag van de oorlog in Oekraïne.  

Er klinkt ook kritiek vanuit het Afrikaanse continent dat het Westen erg betrokken is bij de oorlog in Oekraïne, terwijl het veel minder aandacht schenkt aan de grote problemen en conflicten die Afrika al decennialang teisteren. Ook Zuid-Afrika deelt dit idee. 

Toch was de VS er als de kippen bij om zijn bezorgdheid te uiten over deze gezamenlijke militaire oefeningen. Ze zijn een jarenlange strategische partner van Zuid-Afrika. De Verenigde Staten stuurden hun minister van Financiën naar Pretoria voor overleg. Ook de EU was niet tevreden met de actie. EU-topdiplomaat Josep Borrell trok naar het Afrikaanse land.

Januari was dus een drukke maand vol diplomatische gesprekken voor Zuid-Afrika. Maar de Zuid-Afrikaanse minister van Buitenlandse Zaken Naledi Pandor verdedigde zich: "Alle landen houden militaire oefeningen met vrienden over de hele wereld".

Bovendien bevindt Zuid-Afrika zich economisch in een moeilijke positie. Zowel de coronapandemie als de oorlog in Oekraïne hebben een negatieve impact gehad op de Zuid-Afrikaanse economie. De prijs voor een basismiddel zoals graan is sterk gestegen en bovendien zijn er tekorten.

Daarnaast heeft het land buitenlandse ontwikkelingshulp nodig, maar de grote financiële steun van het Westen is nu gericht op Oekraïne. Ook door donormoeheid tijdens deze oorlog zagen ngo's de financiële steun voor Afrikaanse landen in het algemeen afnemen. 

Tegelijk lijdt het land onder enorme stroomtekorten. Elke internationale partner die daar iets kan in betekenen, wordt positief onthaald. Zo is de handel met landen als China, Rusland, Turkije en India toegenomen. Maar de inkomsten blijven onvoldoende om tegemoet te komen aan de enorme investeringen die het land nodig heeft om onder meer de infrastructuur te moderniseren.