Chinese chipindustrie staat plots op de overlevingsstand: zijn de VS de techoorlog aan het winnen?

Jarenlang was Yangtze Memory Technology Corp (YMTC), een Chinese fabrikant van geavanceerde geheugenchips, de rijzende ster van China’s chipindustrie. Het bedrijf – met een enorme campus in Wuhan, op de hoek van de Future Road en de Science & Technology Road, passend bij China’s grote ambities – is in 2016 opgericht. Het boekte jaar na jaar vooruitgang en stak eind vorig jaar zelfs zijn internationale concurrenten voorbij. Tot enkele maanden geleden. Toen zakte YMTC in elkaar.

Hoe erg de situatie is bij YMTC is niet helemaal duidelijk – het bedrijf reageert niet op vragen – maar het nieuws is alarmerend: de directeur is opgestapt, zo’n 10 procent van het personeel moet weg, de opening van een tweede fabriek – die twee keer zo groot zou worden als de eerste – is uitgesteld. De reden: de recentste slag in de Amerikaanse techoorlog, dit keer met steun van Nederland en Japan, heeft YMTC afgesneden van cruciale chiptechnologie.

“De vraag voor YMTC is nu niet meer hoe te concurreren, maar hoe te overleven”, zegt Brady Wang, techanalist bij onderzoeksfirma Counterpoint in Taiwan. “Om eerlijk te zijn, ik heb geen antwoord op die vraag. Het zal heel moeilijk worden, en er is een risico dat ze het niet halen.”

Slagveld onder chipmakers

De nieuwste Amerikaanse exportbeperkingen hebben een slagveld aangericht in de Chinese chipindustrie. De exacte schade is moeilijk in te schatten, zolang de details van het Amerikaanse akkoord met Nederland en Japan niet bekend zijn. Maar veel Chinese fabrikanten hebben hun uitbreidingsplannen voor de productie van geavanceerde chips geschrapt. En in tal van bedrijven vallen ontslagen, meestal onder de radar.

De Verenigde Staten bestoken Chinese techbedrijven al jaren met exportbeperkingen, in een poging China’s opmars naar technologische dominantie tegen te gaan. De Amerikaanse overheid wil voorkomen dat China geavanceerde chips voor militaire doeleinden kan gebruiken, en voor de uitbouw van een surveillancestaat. En het wil vermijden dat het met oneerlijke handelspraktijken en subsidies de wereld afhankelijk maakt van goedkope Chinese chips, zoals eerder de Russen deden met hun gas.

Aanvankelijk voerden de VS de beperkingen geleidelijk op. Maar dit keer – in drie ronden tussen oktober 2022 en januari 2023 – sloegen ze hard toe: ze sneden China niet alleen af van de meest geavanceerde chips, maar ook van de categorieën daaronder. En niet alleen van chips, maar ook van de machines om die te produceren, en van de onderdelen en het personeel om die machines aan de praat te houden. En dan niet alleen machines uit de VS, maar ook uit Nederland en Japan.

“De VS zijn zich erg bewust van alle achterpoortjes, dus het zal niet makkelijk zijn voor China om op andere manieren machines te vinden”, zegt Wang. “De voorbije jaren was het nog mogelijk om de exportcontroles te omzeilen, bijvoorbeeld met tweedehandsmachines, maar dat wordt nu heel moeilijk. De Amerikaanse overheid monitort alle transfers van apparatuur. Als een bedrijf de controles schendt, komt het in grote problemen.”

‘Verbluffende prestatie’

En dus zitten veel Chinese chipfabrikanten in grote problemen, afgesneden van cruciale technologie. Zoals YMTC. Het moest een nationale kampioen worden, die – aldus promofilmpjes – “een plaats in de wereld zou opeisen” en “door buitenlandse blokkades zou breken”.

YMTC maakt flashgeheugenchips, die in computers, smartphones, servers en slimme apparaten zitten. Bij deze chips gaat het niet om zo weinig mogelijk nanometers, maar om zo veel mogelijk lagen, als microscopische wolkenkrabbers. YMTC stapelde erop los: in 2016 begon het met 32 lagen, in 2018 steeg het naar 64 lagen, en in 2020 naar 128 lagen, iets later dan de buitenlandse concurrentie, maar 20 procent goedkoper. Eind vorig jaar bereikte YMTC zelfs 232 lagen, een internationale primeur.

Vakblad TechInsights, dat de 232-lagenchip ontdekte, was onder de indruk: zelfs met miljarden aan overheidssteun was dit “niets minder dan een verbluffende prestatie”. In zes jaar tijd was YMTC een volwassen chipmaker geworden, met tienduizend werknemers, onder wie zesduizend ingenieurs. In kringen van technici stond het bedrijf goed aangeschreven: hardwerkend, met respect voor intellectueel eigendom, zich discreet op de achtergrond houdend, ver weg van geopolitiek gekibbel.

YMTC leek op weg een wereldspeler te worden. Apple certificeerde het bedrijf eind vorig jaar als toeleverancier voor zijn iPhones. Maar daarmee kwam de chipmaker ook in het vizier van de Amerikaanse overheid. Die zei door China’s militair-civiele fusie niet te kunnen uitsluiten dat YMTC-chips ook voor militaire doeleinden werden gebruikt. Ook zou YMTC met zijn miljardensteun lagere prijzen kunnen aanbieden, en zo strategisch belangrijke Amerikaanse bedrijven kunnen ondermijnen.

Op de zwarte lijst

Eind vorig jaar kwam YMTC op de Amerikaanse zwarte lijst, samen met nog 35 Chinese bedrijven. Het werd afgesneden van geavanceerde Amerikaanse technologie. De exportcontroles blokkeerden ook machines voor chips met 128 lagen. YMTC-directeur Simon Yang – die een Amerikaans paspoort heeft – stapte op, en de deal met Apple werd geannuleerd. Consultancybureau TrendForce stelde zijn prognose voor YMTC bij: van 60 procent groei in 2023 naar 7 procent krimp.

Ook andere Chinese chipfabrikanten zijn zwaar getroffen. Marktonderzoeker International Business Strategies voorspelde oorspronkelijk een omzet van 368 miljard euro in de Chinese chipindustrie in 2030, maar verlaagde die naar 229 miljard euro na de sancties. Volgens de bank Goldman Sachs kunnen de internationale chipperikelen het Chinese bruto binnenlands product de komende vier jaar met 0,4 procent per jaar verlagen.

Chinese bedrijven zagen dit aankomen. Ze sloegen vorig jaar een grote voorraad aan machines en onderdelen in. Maar nu ook Amerikaans onderhoudspersoneel onder de sancties valt, dreigen die machines stil te vallen. “Het rendement zal steeds lager worden”, zegt techanalist Wang. “Het is als met een auto: één jaar zonder onderhoud is oké, maar daarna komen er steeds meer problemen naar boven.”

Tegenoffensief

Of de Chinese chipsindustrie het Amerikaanse techoffensief te boven komt, hangt ook af van de Amerikaanse akkoorden met Nederland en Japan. Als die de export van oudere ASML-machines toelaten, zouden Chinese bedrijven het uiterste kunnen halen uit die oudere technologie. “Dat is een meerjarenproject, maar dan kunnen ze de klap te boven komen”, zegt Dylan Patel, analist van consultancybureau SemiAnalysis.

Zo slaagde het Shanghaise Semiconductor Manufacturing International Corp (SMIC), een van de grootste chipfabrikanten van China, er recentelijk tot schrik van de Amerikanen in om een relatief geavanceerde 7-nanometerchip te fabriceren. Dat gebeurde met behulp van onder meer een al wat oudere duv-machine van het Nederlandse ASML, de grootste chipmachinefabrikant ter wereld. Normaal gesproken zijn dergelijke chips het domein van de euv-machines van ASML, de nieuwste generatie chipmachines.

Tegelijkertijd is het twijfelachtig of SMIC dit procedé op grote schaal kan toepassen. Het combineren van oudere machines is technologisch mogelijk, maar levert een lager rendement op. “Het is mogelijk om de snellere computersnelheden van geavanceerde chips te bereiken door meerdere chips uit een lager segment te combineren”, aldus Joanne Chiao, techanalist van TrendForce. “Maar het is heel moeilijk om het rendement van zo’n oplossing te verhogen.”

Onderschat China niet

Over één ding zijn de analisten het eens: onderschat China niet. Het land kan ook volop inzetten op de productie van minder geavanceerde chips, de wereldmarkt overspoelen en de winst van chipbedrijven in andere landen onderuithalen. De VS zijn nu eigen productiebedrijven aan het opzetten, ook met miljarden aan overheidssubsidies. Van één mondiale productieketen voor chips evolueert de wereld naar twee aparte ketens: een Chinese en een ‘democratische’ productielijn.

China probeert ondertussen ook uit alle macht een volledige productielijn voor geavanceerde chips op te zetten zonder ook maar één stukje Amerikaanse technologie. En bij nader inzien ook zonder Nederlandse of Japanse machines. Voor de komende vijf jaar is er een overheidsfonds van 133 miljard euro opgezet. Alle energie – van privébedrijven, staatsbedrijven en overheden – is gericht op dit nationale project.

Een veelgehoorde kritiek op de Amerikaanse exportcontroles is dan ook dat ze China verplichten om versneld zijn eigen technologie te ontwikkelen, waardoor het land versterkt uit de techoorlog kan komen. Maar dat wordt nog niet zo gemakkelijk. De voorbije jaren investeerde China met zijn Big Fund al miljarden in de chipindustrie, maar daarvan werd ook heel veel verspild. Meerdere beheerders van het Big Fund worden verdacht van corruptie.

“Voor andere landen – de VS, Nederland, Japan, Taiwan – is het opzetten van een chipproductielijn een enorme investering en een ontwikkeling van dertig jaar geweest”, zegt Wang. “China wil dat nu in zijn eentje doen, in een paar jaar. Dat wordt heel moeilijk, en het zal heel veel kosten, terwijl de economische groei vertraagt. Het is niet iets wat ze in de komende tien jaar voor elkaar krijgen.”