Weg met "lelijk" of "dik": uitgever van Roald Dahl past "aanstootgevende taal" in kinderboeken aan

Jaren na zijn dood in 1990 blijven de kinderboeken van de Britse schrijver Roald Dahl een vaste waarde hebben. Velen onder ons zijn dan ook opgegroeid met zijn vernuftige verhalen en kleurrijke beschrijvingen. Al zullen die vanaf nu toch net iets anders zijn.

Zo is Augustus Gloop in het boek "Charlie and the chocolate factory" (in het Nederlands Caspar Slok in "Sjakie en de chocoladefabriek") niet meer "dik", maar "enorm". In hetzelfde boek zijn de "Oompa Loompas" niet meer "kleine mannetjes", maar "kleine mensen". Mrs Twit in "The Twits" (mevrouw Griezel in "De Griezels") is niet meer "lelijk en beestachtig", maar enkel nog "beestachtig". 

De Engelse uitgeverij Puffin en de Roald Dahl Story Company hebben honderden wijzigingen aangebracht. Het gaat dan vooral over beschrijvingen van het fysieke uiterlijk van personages. Er is ook rekening gehouden met genderneutrale beschrijvingen waar mogelijk. De bedoeling is om de teksten minder aanstootgevend te maken. 

Behalve het weglaten en veranderen van beschrijvingen is op sommige plekken nuance aangebracht. Zo werd in het boek "The witches" ("De heksen) bijvoorbeeld uitgelegd dat heksen pruiken dragen, maar eigenlijk kaal zijn. Daar is nu aan toegevoegd: "Er kunnen veel andere redenen zijn waarom vrouwen pruiken dragen en daar is zeker niets mis mee."

In hetzelfde boek wordt ook niet meer gesproken van een vrouw die werkt voor een zakenman, maar wel van een die haar eigen zaak heeft.

De Roald Dahl Story Company zegt dat het niet ongebruikelijk is om het taalgebruik te herzien tijdens een nieuwe druk en dat alle wijzigingen "klein en zorgvuldig overwogen" waren. Toch zijn de wijzigingen een veelbesproken onderwerp op sociale media.

Enerzijds zijn er de mensen die vinden dat er niet geknoeid moet worden met de originele teksten van Dahl. "Dahl legde in zijn verhalen zelf uit dat je alleen lelijk kunt zijn als je een lelijk hart hebt", zegt iemand. "Het slaat dus nergens op om het woord weg te laten." Een andere persoon begrijpt niet waarom het woord "dik" wordt weggelaten als in dezelfde alinea toch nog uitvoerig beschreven wordt hoe enorm de persoon in kwestie is.

Het feit dat het kleine meisje Matilda uit het gelijknamige boek nu een boek leest van Jane Austen in de plaats van Rudyard Kipling, werkt volgens velen zelfs clichés in de hand. "De woke slinger slaat helemaal door", schrijft een persoon. "In kunst en literatuur moet alles kunnen. Wie is eigenlijk wél tevreden met deze aanpassingen?"

Ook de bekende Brits-Indiase schrijver Salman Rushdie is niet te spreken over de aanpassingen. "Roald Dahl was geen engel, maar dit is absurde censuur", schrijft hij op Twitter.

Anderzijds vinden anderen het dan weer onzinnig om zich vast te klampen aan teksten "omdat Roald Dahl ze geschreven heeft". "Het lijkt me meer dan logisch dat nagedacht wordt over boeken die nog razend populair zijn bij de kinderen vandaag", zegt iemand. 

"De essentie en vindingrijkheid van Roald Dahl zijn met deze nieuwe druk niet aangetast", vindt iemand anders. "Sommige veranderingen vind ik zelf ook overbodig", nuanceert iemand. "Maar ik begrijp niet waarom het zo'n drama is dat er rekening gehouden wordt met mensen die wél gekwetst zijn."

Tegelijkertijd wijzen verschillende mensen erop dat Roald Dahl zelf zijn verhalen ook aanpaste wanneer die als ongepast werden gezien. Zo waren de Oompa Loompas in de allereerste versie van "Charlie and the chocolate factory" zwarte mensen die Willy Wonka had gevonden in Afrika in en mee had genomen om voor hem te werken. Hoewel hij eerst het probleem niet zag, kon hij zich op een gegeven moment wel vinden in de kritiek en paste hij zijn boek zelf aan.

Uitgeverij De Fontein, die de Nederlandse versies van de boeken uitgeeft, laat in de krant Trouw weten kritisch te zijn over de aanpassingen. "Over anderhalf week is de kinderboekenbeurs in Bologna, daar gaan we ernstig in gesprek met de Britten", zegt directeur Joris van de Leur in de krant.

Van de Leur erkent dat er stereotyperingen en overdrijvingen in de boeken van Dahl zitten. "Maar daar zit juist zijn humor in. Die herkennen kinderen en die laten kinderen nadenken over goed en kwaad. Dat maakt het ook tijdloos. Als je die er allemaal uithaalt, boet het aan kracht in."

Of de Nederlandse vertalingen dergelijke wijzigingen ook zullen doorvoeren, wordt in het interview in de krant niet expliciet genoemd. "We hadden altijd goed contact met The Dahl Company die hier nu mee voor verantwoordelijk is. Bij elke herdruk van Dahls boeken passen wij wel eens kleine dingen aan, in overleg met vertaalster Huberte Vriesendorp, maar haar vertalingen zijn al jaren unaniem en alom geprezen."