In de oorlog met Oekraïne verliest het mondiale Zuiden vertrouwen in het Westen

Een zelfverzekerde Duitse kanselier Olaf Scholz die vraagt waar nu die andere landen blijven met hun Leopard-tanks voor Oekraïne, een ambitieuze president Emmanuel Macron die zegt dat de steun aan Oekraïne moet worden opgeschroefd en het nu ‘geen tijd is voor dialoog’, Commissievoorzitter Ursula von der Leyen die roept om ‘buitengewone EU-maatregelen’, inclusief deals met de defensie-industrie, om zo snel mogelijk de productie van cruciale munitie op te krikken: de Russische aanval op Oekraïne en de enorme moeite die het kost Oekraïne de middelen te geven om zich te verdedigen, doet in Europa alle alarmbellen rinkelen.

De frase dat de VS en Europa vast van plan zijn de steun aan Oekraïne vol te houden ‘zolang het nodig is’, weerklinkt veelvuldig in de zalen van de Bayerischer Hof, het hotel waar al ruim een halve eeuw jaarlijks een veiligheidsconferentie wordt gehouden waar leiders, ministers en experts uit de hele wereld de stand opnemen van de internationale veiligheidssituatie.

Ditmaal is de conferentie anders dan anders. Zij begint met pianospel van Schubert en beelden van slachtoffers uit Oekraïne. Er is ook een kleine expositie over Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne. Bij de opening ervan zegt de Duitse oud-topdiplomaat Wolfgang Ischinger: “Dit is voor het eerst dat een grote kernwapenstaat een agressie-oorlog voert in het hart van Europa en probeert een buurland te onderwerpen, te elimineren. Dat is een probleem voor Oekraïne, voor Europa, voor de hele wereld.”

Energieprijzen en voedsel

De Amerikaanse vicepresident Kamala Harris verkondigt dat de VS nu formeel hebben vastgesteld dat Rusland misdaden tegen de mensheid heeft gepleegd. “Het bewijs is er.” Maar talrijke sprekers uit het ‘mondiale Zuiden’ spreken in München over andere prioriteiten, of ze nu wel of niet behoren tot de 140 landen die Rusland veroordeelden in de Verenigde Naties. Zij spreken over energieprijzen, voedsel(on)veiligheid, klimaatrampen die hen overspoelen terwijl ze geen CO₂ uitstoten.

Zij zien geen wereldorde die hun belangen afdoende verdedigt. De schuldvraag interesseert hen minder, ze willen dat de oorlog eindigt. “Ons land kwam door een genocide,” zegt Saara Kuugongelwa-Amadhila, de Namibische president, “maar we hebben besloten dat achter ons te laten.” Een bevredigende oplossing is niet mogelijk na oorlog, zegt de Colombiaanse vicepresident Francia Marquez. “Ons land is kapot, elke familie heeft verloren. We moeten de pagina omslaan.”

“Ik ben onder de indruk hoezeer we het vertrouwen van het mondiale Zuiden verliezen”, zegt Macron. De toekomst is al hier, beseft Scholz. Hij spreekt van “een laatste kans” om landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika ervan te overtuigen dat de regels van de internationale orde hun ook kansen bieden en beschermen. “In 2050 zullen er talloze grote sterke landen in die continenten zijn die zich de les niet laten lezen.”

Het Westen heeft na de Koude Oorlog meer blinde vlekken ontwikkeld, zeggen sprekers. Dat we in een nucleaire wereld leven bijvoorbeeld, die door technologische ontwikkelingen en proliferatie steeds gevaarlijker wordt. Het ‘nucleaire IQ’ van vooral de jeugd moet omhoog, zegt VN-topfunctionaris voor ontwapening Izumi Nakamitsu. De Britse minister van Defensie Ben Wallace spreekt van een wake-upcall. Door de Russische dreigementen herinnert men zich dat de NAVO een nucleaire alliantie is. “Veel Europese landen wilden dat debat liever niet meer voeren. Nu moeten we wel. Het is belangrijk die afschrikking in stand te houden.”

Nucleair taboe

Dat Rusland kernwapens inzet als dreigement voor offensieve doeleinden op het slagveld, is voor een Amerikaanse senator ‘onvoorstelbaar’, en een van de redenen waarom Rusland nooit de oorlog mag winnen. Dan zou de nucleaire doos van Pandora pas echt geopend worden. Opvallend is hoe scherp de Chinese majoor-generaal b.d. Yao Yunzhu het zegt. “Ik denk niet dat welke progressie een kernwapen op het slagveld ook kan brengen, opweegt tegen het doorbreken van het tachtig jaar oude nucleaire taboe. Dat zou enorme kosten met zich meebrengen.”

China’s topdiplomaat Wang Yi herhaalt dat absolute taboe op het gebruik van kernwapens nog eens. Maar zijn charmeoffensief richting Europa, doorspekt met felle kritiek op de VS, oogst scepsis – een poging een wig te drijven tussen de bondgenoten. Alarmerend daarentegen zijn de waarschuwingen van politici uit Japan en Zuid-Korea en van NAVO-chef Jens Stoltenberg dat als Rusland ‘wint’ in Oekraïne, dit een heel gevaarlijk precedent schept voor Oost-Azië. Wang Yi gaat niet in op een verzoek te bevestigen dat China de komende tijd geen militaire actie tegen Taiwan zal ondernemen.

Maar tegenover al deze redenen waarom Rusland ‘niet mag winnen’ in Oekraïne, staat president Vladimir Poetin, die zijn land mobiliseert om niet te verliezen. Hij maakt geen enkele terugtrekkende beweging. Daarmee laat noch het verloop van de strijd noch de uitkomst zich nu voorspellen. “Ons pad loopt door onbekend terrein”, zegt Scholz. Hetzelfde geldt voor de vraag hoe het vaag gedefinieerde einddoel – Oekraïne moet winnen – zich verhoudt tot de wapensteun die Oekraïnes westerse partners kunnen en willen leveren. “We moeten veel meer doen, en sneller”, concludeert EU-buitenlandchef Joseph Borrell.