“Hadden we toen anders beslist, dan waren ze vandaag niet aan het vechten in Oekraïne”: het ultieme overzicht van één jaar oorlogsjournalistiek door de redactie van HLN

Een nakomertje, verwend en vertroeteld door zijn moeder en geslagen door zijn vader. Een lastpak op school en een vechtersbaas op straat. Een dromer die de overrompelde ineenstorting van de grote Sovjet-Unie op de eerste rij beleeft. Dáár ontkiemt de toekomst van Vladimir Poetin (70), president van Rusland en nu het Kwade Genius dat Oekraïne in brand steekt - nota bene het land waar hij op huwelijksreis ging. Lees hier het eerste, tweede en derde deel van Poetins XL-portret.

De hoop van Oekraïne. De held van het Westen. De laatste dam tegen de wrede dictatuur. Dat is Volodymyr Zelensky (45) op een jaar tijd geworden. Maar waar komt de Oekraïense president vandaan? Uit een stad van gangsters, zo leest u in de eerste en tweede aflevering van zijn portret door Guy Van Vlierden, buitenlandexpert van HLN. Een stad waar hij aan ontsnapte door beroemd te worden als komiek. Een entertainer die Vladimir Poetin ooit in zijn publiek heeft gehad. En dat terwijl hij eigenlijk diplomaat wou worden.

Eigenlijk staat ze het liefst buiten de schijnwerpers en hoewel ze haar boterham verdient met het schrijven van comedy, vindt ze het vreselijk om een grap te vertellen. Sinds de uitbraak van de oorlog met Rusland neemt Olena Zelenska (45), echtgenote van de Oekraïense president, het voortouw en gebruikt ze haar sociale media (3,2 miljoen volgers op Instagram and counting.) op sublieme wijze om haar boodschap uit te dragen. Maak kennis met het geheime wapen van de Oekraïners.

Sinds anderhalve maand leidt de Russische stafchef Valeri Gerasimov (67) - vanuit zijn bureel in Moskou - de operaties in Oekraïne. Daarnaast is en blijft hij stafchef van het leger. Ruslands nummer drie wat militaire zaken aangaat. Samen met de nummers één en twee president Poetin en Defensieminister Shoigu houdt hij de vinger op de atoomknop. Wie is deze generaal, op een zucht van zijn pensioen, die niet houdt van kortgerokte vrouwen en ongeschoren mannen?

Valeriy Zaloezjny (49) is de eerste Oekraïense opperbevelhebber die nooit diende onder de Sovjets. En hij is zo populair dat president Zelensky jaloers wordt. Of is dat flauwe propaganda?

Robin Ramaekers, de oorlogsreporter van VTM NIEUWS en HLN, ging op pad aan de oostelijke frontlijn en sprak met de bewoners die besloten te blijven: “Voor wij die gebleven zijn, zijn er maar twee opties: krankzinnig worden in je eigen alsmaar kleiner wordend wereldje, of overleven van dag tot dag zonder je te veel vragen te stellen waar je toch geen antwoord op vindt.”

Al maanden is de stad Bachmoet, in de provincie Donetsk in het oosten van Oekraïne, het strijdtoneel voor hevige gevechten. Wij brengen verslag uit over het genadeloze leven daar: “Als we niet opletten, ontploft de boel en veranderen we in een stofwolk.”

“Ik ga eerlijk zijn: ik heb niet meteen ja gezegd op het voorstel om naar Oekraïne te komen.” Op enkele kilometers van het slagveld van Bachmoet ontmoetten we spoedartsen Simon Lagrange en Maïté Vanneste, twee Vlamingen die met Artsen Zonder Grenzen al heel wat leed zagen. Maar de genadeloze oorlog in Oekraïne laat een weergaloze indruk op hen na. “We krijgen hier mensen binnen zonder ledematen, andere moeten geamputeerd worden. Dat zijn toestanden die wij niet gewend zijn in België.”

Drones zijn niet weg te denken in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne: ze zijn de ogen van de militairen én steeds vaker vliegende moordwapens. Wij gingen mee op missie met de dronebrigade van Arthur en ‘Hagrid’. De mannen schakelen in het bijzijn van journalist Arnaud De Decker enkele Russische soldaten uit, waarop ook de Russen het vuur openen: “Dit is een code rood, ze vallen ons aan, we moeten weg.”

Hoe beleeft een 24-jarige Russische tankofficier de oorlog in Oekraïne? Een Oekraïense krant maakte een verslag aan de hand van beelden die de jonge Russische luitenant Joeri Sjalajev zelf maakte met zijn smartphone. De documentaire levert een zeldzame inkijk in het Russische leger.

“Gisteren werden in het midden van de werkdag twee collega’s opgehaald voor het front”, zegt Valentin (schuilnaam) uit Moskou. Nadat Poetin op 21 september aankondigde dat alle jonge mannen met enige militaire ervaring naar het front moeten, is de chaos en angst totaal. Russische jongens proberen het land te ontvluchten, mannen laten in allerijl al hun bezittingen overzetten naar hun vrouw. Het Laatste Nieuws sprak met vier Russen die wakker werden in een nachtmerrie: “Wanneer de oproepingsbrief komt, zijn er twee opties: je verstoppen of sterven.”

Tientallen Belgen hebben zich het afgelopen jaar bij de Oekraïense ambassade gemeld om mee te vechten aan het front. Velen onder hen hebben geen enkele band met het land. Twee twintigers getuigden waarom ze niet langer thuis wilden zitten. “Nee, ik heb geen schrik om te sterven aan het front.”

“Ik wil niet in de problemen komen, maar ik heb wel het gevoel dat ze van ons hebben geprofiteerd.” Antwerpenaar Laurenz (19) vertrok ook naar het front in Oekraïne. Met de beste bedoelingen, maar nu wel een illusie armer. “Ik zou het zeker niet opnieuw doen.”

Volgens admiraal Michel Hofman, de stafchef van het Belgische leger, moeten we het debat openen over de herinvoering van de militaire dienstplicht. De laatste Belgische ‘miliciens’ zwaaiden in 1995 af. Opmerkelijk: de dienstplicht werd nooit afgeschaft, slechts opgeschort. Afhankelijk van de militaire dreiging kan ze opnieuw worden ingevoerd. Hoe waarschijnlijk is dat? En wat hield de dienstplicht ook al weer in?

“Het Wagner Filharmonisch Orkest neemt deel aan het Grote Wereldconcert. Daarom zijn er audities voor ons toerende muziekgezelschap.” Met die onschuldig klinkende boodschap rekruteert een Russische groep huurlingen voor Oekraïne. Huurlingen die moeten dienen om president Zelensky om het leven te brengen. Het gaat om de Wagner-groep, waarvoor al een journalist uit het raam gevallen is — maar waarmee zelfs Amerikanen ten strijde zouden willen trekken.

De chef van de Russische huurlingengroep was enkele jaren geleden nog de chef-kok van president Vladimir Poetin en wou ooit eigenlijk skikampioen worden. Een portret van Wagner-baas Jevgeni Prigozjin, een van de machtigste mannen van Rusland.

Minstens 23.000 Russische gevangenen hebben de voorbije maanden hun cel ingeruild voor een huurlingenjob bij de gevreesde Wagner-groep. Al blijkt dat niet altijd de beste carrièremove. Op wie zes maanden aan het Oekraïense oorlogsfront overleeft, wacht weliswaar naast vrijheid ook 600.000 roebel (7.518 euro). Maar wie in onmin raakt met de bevelhebbers, riskeert vooral gruwelijke straffen. Zo ziet het loodzware leven van een Wagner-soldaat eruit.

Onze reporter trok naar de Oekraïense stad waar midden september een massagraf werd ontdekt en sprak met overgebleven inwoners: “De geur van de dood is overal.”

Negen maanden lang werd Cherson bezet, vandaag worden de inwoners geconfronteerd met een pijnlijke realiteit: de Russen lijken erop uit om de stad onleefbaar te maken. Hoe is het leven na de bevrijding? Hoe bestuur je een stad tijdens de oorlog? En waarom bleef de kerk buiten schot?

Aan het begin van de oorlog hield de Oekraïense Sophia Gorelik (33) voor ons een dagboek bij over haar strijdlust. Van wandelen met de hond tussen raketaanvallen, kracht putten uit momenten van klein geluk tot wakker schieten omdat het station vlak bij je huis ontploft: zo beleefde Sophia de meest bange momenten van de oorlog.

Voor ons voelt het onwezenlijk, maar in Kiev zijn ze al gewend aan de schuilkelders. Wij brengen er een voormiddag in door, terwijl de Russische raketten door de lucht razen: “Als Poetin ons zo op de knieën wil krijgen, is hij mis.”

De oorlog was geen 72 uur oud of enkele vrienden uit Werchter reden met een klein konvooi geleende camionettes naar de Pools-Oekraïense grens om er vluchtelingen op te halen. Twee weken later reden ze opnieuw, met meer vrijwilligers en meer camionettes. Journaliste Annick De Wit ging ook vluchtelingen evacueren. Twee keer 1.600 kilometer, heen en terug, in twee intense dagen: “Je kan die moeders en hun kinderen toch niet zonder hulp laten?”

Ook reporter Nadine Van der Linden deed een duit in het zakje. Plek vrij? Ja, dat had ze wel, net als duizenden andere Vlamingen. Drie Oekraïense vluchtelingen nam ze met volle overtuiging in haar gezin op. “Drie levens weer op de rails te krijgen, dat kost zweet, tranen en véél administratie. Gelukkig was er speculaaspasta... en soep met dille.” Een dagboek.

Hoewel heel veel opvanggezinnen mooie verhalen schreven door thuis Oekraïense vluchtelingen op te vangen, en dat bij hen erg vlot liep, klonken hier en daar ook andere verhalen. Voor sommigen werd de opvang na een paar weken al te zwaar, zo merkten ze in een aantal steden. “Iedereen wil de vluchtelin­gen helpen, maar niemand denkt aan de mensen die de vluchtelin­gen opvangen.”

Hij zit al twintig jaar in het vak. Maar wat er zich in Oekraïne afspeelt, zet ook voor oorlogsjournalist Robin Ramaekers alles op zijn kop. Hoe ziet hij het conflict in Oekraïne evolueren? “Als Oekraïne terrein blijft winnen, vrees ik dat Rusland op termijn écht gaat nadenken over kernwapens”

Hij is niet de enige. Professor internationale politiek en kernwapenexpert Tom Sauer (UAntwerpen): “Het Witte Huis en de CIA nemen de dreiging ernstig. We moeten voorzichtig zijn met wapenleveringen aan Oekraïne, want we zijn aan het koorddansen.”

Wanneer het bestaan van het ‘moederland’ in gevaar komt, is volgens de Russische militaire doctrine de ultieme stap effectief het inzetten van een tactisch kernwapen. Maar wat is juist het verschil met ‘gewone’ kernwapens? Hoeveel schade kan het aanrichten? En heeft ook België nog wapens achter de hand? Hier beantwoorden wij de meest gestelde vragen van onze lezers.

Als het ondenkbare gebeurt: wat zou een nucleaire aanval betekenen en hoe bereiden we ons daarop voor, als dat al kan? Drie academici laten hun licht schijnen over het worstcasescenario. “Als het echt tot een kernoorlog komt, treedt er een ‘nucleaire winter’ op.”

Het wordt nu of nooit voor Zelensky, zegt legerbaas Michel Hofman. Oekraïne staat voor cruciale maanden die het vervolg van de oorlog kunnen bepalen: “Als Rusland standhoudt, dreigt het de overhand te krijgen.”

Hoelang kan deze oorlog nog duren? Oud-kolonel en defensiespecialist Roger Housen waarschuwt het Westen en benadrukt dat de strijd nog lang niet gestreden is. “We mogen niet naïef zijn, Rusland kan dit soort oorlog nog lang aan.”

Hoe ver reiken de ambities van de Russische president Vladimir Poetin eigenlijk? Is hij van plan om ook andere landen die nu nog onafhankelijk zijn, binnen te vallen? Zal hij binnenkort zijn pijlen richten op NAVO-lidstaten zoals Polen? Heeft hij nu Georgië en Moldavië in het oog? In dit stuk beantwoordt een topexpert alle vragen.

“De VS vecht om zijn positie als wereldleider te behouden”, zegt Tom Sauer. De cijfers bevestigen dat. Want sinds het begin van de oorlog pompte de VS al tientallen miljarden dollars in het ondersteunen van Oekraïne. Dat is ongezien. Wat is het eindspel van de VS? En welke belangen heeft de VS in Oekraïne? Professor Sauer legt uit: “Hadden we in 2008 anders beslist, dan was er vandaag geen oorlog.”

Wie dreigt hierbij garen te spinnen? China, oordeelt professor internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen). “Daar denken ze: ‘Als het Westen en Rusland zich willen uitputten in een nieuwe Koude Oorlog, doen ze maar.’ Straks gebruikt China zijn Russische bondgenoot als een huurlingendienst die het Westen moet vertragen en afmatten. Intussen kan China verder investeren in sectoren die ze belangrijk achten voor hun toekomst.”

“Poetins inval in Oekraïne legt de zwakte van Europa bloot.” Dat besluit de Nederlandse auteur Geert Mak (75), die de complexe geschiedenis van ons continent in twee bestsellers heeft gegoten: ‘In Europa’, en ‘Grote Verwachtingen’. “Wij worden steeds meer het slachtoffer van onze verdeeldheid. Als Europa wil overleven, moet het sterker en onafhankelijker worden, zowel economisch als militair.”