Experts na één jaar invasie: ‘Ik vrees dat de sneuvelbereidheid van de Russen veel hoger is’

Op de tafeltjes rondom ons in een Leuvense brasserie zien we verbaasde blikken als een van onze drie gesprekspartners na anderhalf uur intens debat bekent ooit op een Normandisch strand te hebben gekeuveld met niemand minder dan Vladimir Poetin, wiens leger een jaar geleden, op 24 februari 2022, Oekraïne binnenviel. Wie dat was, komt u straks te weten. Maar eerst vragen we Ruslandkenner Ria Laenen (KU Leuven), professor internationale politiek David Criekemans (Universiteit Antwerpen) en kolonel buiten dienst Roger Housen welk moment van de oorlog uit het voorbije jaar hen het meeste is bijgebleven.

Laenen: “De beelden van de lijken in de straten van Boetsja (waar in maart vorig jaar 485 burgers door de Russen werden gedood, red.) staan op mijn netvlies gebrand. Ze waren ook voor de meeste van mijn Oekraïense gesprekspartners het moment waarop ze beslisten dat onderhandelen met Rusland geen zin had.”

Housen: “Boetsja schokte mij ook. Ik heb toch in wat oorlogstheaters rondgelopen en dacht dat dit soort barbarij en wreedheden niet meer van deze tijd waren. Ik dacht dat de Russische generale staf limieten zou meegeven aan hun militairen. Ontsporingen kun je in een oorlog nooit uitsluiten, maar ik verwachtte niet dat het op bijna systematische schaal zou gebeuren. Bij ons zette dat ook de sluizen open voor de levering van zware wapens.”

Criekemans: “Ik kies voor 27 februari, slechts drie dagen na de invasie. Het Russische pers­agentschap meldde plots een voorbarig zegebericht dat ‘Oekraïne niet langer anti-Rusland is’ en ‘vanaf heden Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland als één geopolitieke actor zullen ageren in de wereldpolitiek’. Toen dacht ik, verdorie, dat is het neo-eurazianisme van Aleksandr Doegin − wiens dochter dan later in augustus werd vermoord.

“Dit bewees voor mij dat het regime erin slaagde zijn revanchistische visie (omwille van de implosie van de USSR in 1991, red.) te laten doordringen in de Russische maatschappij. De neo-eurazianisten geloven dat een systeemcrisis met het Westen onvermijdelijk was en ‘uit de as een nieuw Rusland moest ontstaan’. Je zou nu kunnen zeggen dat ze deze systeemcrisis zelf uitlokten. Dat was voor mij het wow-moment, want wie hier aan Doegins boekjes begon dacht snel: pff, besteed ik mijn tijd best niet aan iets anders? Wij onderschatten de invloed van zijn denkbeelden.”

Laenen: “Ik denk ook aan het krampachtige feest op het Rode Plein om de zogezegde annexatie van de vier veroverde gebieden te vieren. Daar werden slogans als ‘voor altijd samen’ gebruikt, terwijl Rusland niet eens heel die regio’s onder controle had.”

Er woedt nu een loopgravenoorlog die gelijkenissen vertoont met WO I. Blijft dit het beeld de rest van dit jaar?

Housen: “Ja. Beide partijen werpen meer middelen in de strijd maar het blijft in wezen een uitputtingsslag waarbij niemand militair kan winnen. Een tijdloze wetmatigheid van elke oorlog is dat je een overwicht van drie aanvallers op één verdediger nodig hebt als je met succes je strategische militaire doelen wilt realiseren. Een tweede doorslaggevende factor is het doorzettingsvermogen. Kan de militair-industriële basis gemobiliseerd worden om wapens te leveren, zowel in Rusland als hier in het Westen voor Oekraïne? Is er politieke wil en stapt onze industrie mee in dat verhaal?”

Criekemans: “Je hebt ook kapitaal nodig om dat te doen. In vredestijd vonden wij dat durffondsen niet meer in defensie mochten investeren. We moeten nu misschien durven onze eigen moraliteit te herzien.”

Housen: “Ik botste dit weekend op een mooie quote van Thucydides, de Griekse krijgsheer-historicus, over de oorlog tussen Athene en Sparta: ‘Meer dan oorlog een zaak is van wapens, is het een zaak van geld.’”

Laenen: “Niet alleen aan westerse zijde. De Russische economie houdt ondanks de sancties vrij goed stand. Zelfs van dat olie-embargo moeten we nog afwachten of dat het door het Westen gewenste effect op de Russische economie zal hebben.”

Overschatten wij de impact van onze ­sancties?

Laenen: “De sancties zijn afgekondigd door een relatief klein deel van de wereld, hè. We zijn niet de enige spelers meer. We dragen op dat vlak toch wel oogkleppen. Rusland boorde meteen andere markten aan, zoals India. Mijn Russische vrienden drinken nog altijd Coca-Cola maar nu ingevoerd vanuit Kazachstan en Armenië.”

Housen: “Zelfs NAVO-lid Turkije is nog een snelweg voor uitvoer naar Rusland.”

Komt er in Rusland nog een nieuwe mobilisatie?

Housen: “Een nieuwe mobilisatie met honderdduizenden mensen is volgens mij de enige manier waarop de Russen het nog kunnen halen. Maar dan moet de wapenindustrie ook volgen en dat lukt Poetin nooit voor de zomer.”

Laenen: “Het Kremlin aarzelt misschien ook omdat de vorige mobilisatie leidde tot een enorme toename van de braindrain van mannen uit de middenklasse naar het buitenland. Het zijn de laaggeschoolden die ze als kanonnenvlees naar het front sturen. Het verschil met ons is wel dat zo’n compleet autoritair regime die beslissing met een vingerknip kan nemen.”

Housen: “Het Kremlin is meester van het spel terwijl Kiev afhankelijk is van Washington, Londen en Brussel.”

Laenen: “Ja, kijk naar de laatste ‘roadshow’ van Zelensky. Een circus, maar hij heeft geen andere optie om steun los te weken en te behouden.”

Het Russische bbp bedraagt 1,8 biljoen dollar, de westerse bbp’s samen meer dan 40 biljoen dollar. Waarom garandeert onze economische macht geen snellere Oekraïense overwinning?

Criekemans: “Ik vrees dat de sneuvelbereidheid van de Russen veel hoger is.”

Laenen: “Niet alleen in vergelijking met het Westen. Ook in Oekraïne zelf is het afkondigen van een algemene mobilisatie, of niet, nog een gevoelig debat. Daar zie je een verschil met Rusland, waar de orthodoxe kerk de oorlog in een religieus kader plaatst, dat het collectief vooropstelt. Er wordt daar echt nog collectief gedacht. Het individu is er van veel minder belang en waarde dan in Oekraïne of bij ons. Je ziet dat ook als ze aan het front talloze Russen tegelijk laten sneuvelen voor minimale terreinwinst.”

Housen: “Wij kunnen potentieel het verschil maken met investeringen, maar als westerse beleidsmakers de daad bij het woord willen voegen, zullen ze op een bepaald moment over hun eigen schaduw moeten stappen. We zullen moeten ingaan tegen sommige sentimenten. In de VS hoor je al commentaren als ‘we zullen Oekraïne steunen zolang het nodig is, maar niet tegen elke prijs’. Terwijl er nog veel mogelijk is. Tot nog toe zijn er maar twee landen die wapens leverden uit operationele eenheden: de Zweden met CV-90-pantservoertuigen en de Denen met hun nieuw aangekochte Caesar-artillerie. Geen enkel ander land doet dit al.”

Kunnen wij dat wel?

Housen: “Het is een keuze.”

Criekemans: “Ik twijfel. Als we zo nog even voortdoen, ontwapenen we onszelf. De meeste EU-lidstaten hebben hun eigen capaciteiten nodig om onze defensieve opdracht in NAVO-verband te vervullen. Alleen de Amerikanen kunnen meer aan. Maar zelfs president Biden stuurt volgens mij aan op een impasse. De politieke boodschap aan Moskou blijft dat een militaire oplossing niet mogelijk is. Het Westen blijft vragende partij voor een onderhandeld einde, anders zullen wij op termijn aanzienlijk verzwakken. In Washington spelen ook de komende presidentsverkiezingen al mee. De kiezers gaan vragen: what’s in it for us? Vanuit militaire kringen in de VS hoor ik dat er nog maar een kleine window of opportunity is om voor Oekraïne het verschil te maken.”

Hoe zouden jullie dit venster benutten?

Housen: “Je moet de Oekraïners de komende maanden laten standhouden. Zelfs dat wordt een uitdaging. (diept een schema op) Kijk, dit is het tijdsverschil tussen elk Oekraïens verzoek om zwaardere wapens, een westerse beslissing en de levertijd. Er zitten altijd maanden tussenin − veel te laat! Dat is ook nu het probleem met de tanks. Zij worden ten vroegste in het volgende trimester geleverd, waardoor Oekraïne pas eind van de zomer een grootscheeps offensief kan beginnen in een poging de Russische linies in tweeën te splijten. De strategie van het Westen is te reactief. Ons antwoord aan Kiev: ‘Ja, wacht, wij moeten efkes discuteren...”

Criekemans: “Kijk naar het debat over de F16’s.”

Housen: “Het Kremlin kan steeds als eerste een schuifje hoger gaan.”

Laenen: “Wij redeneren ook te makkelijk dat Rusland in ons tempo werkt. We dachten dat hun mobilisatie maanden zou duren. Zo werkt het daar niet. Zij houden zich niet aan de internationale spelregels, hè. Mensen vliegen na een korte opleiding naar het front. Zo nemen ze Oekraïne en het Westen in snelheid.”

Criekemans: “Dit kan nog tot gevaarlijke situaties leiden. Als Oekraïne door het opschalen van Rusland in een noodsituatie terechtkomt, kan de druk op ons om nog drastischer te helpen weleens heel groot worden.”

Welke uitwegen zien jullie dan?

Criekemans: “Ze zijn allemaal politiek. De regering van president Zelensky zou eens een plan kunnen voorstellen over hoe het Oekraïne van de toekomst er moet uitzien. Hoe het ook een land is voor Russischtaligen bijvoorbeeld, waardoor Moskou dit niet meer kan aanwenden als drogreden om aan te vallen.

“In een latere fase moeten ook wij in Europa gaan nadenken over onze toekomstige veiligheidsarchitectuur. Het is bijna psychologie. Met West en Oost liggen we op de bank met dezelfde vraag: wat is er misgelopen in de jaren 1990? De Amerikanen zijn wel al met die oefening bezig. Rond nieuwjaar verspreidde de Amerikaanse NAVO-missie een verrassend filmpje met een boodschap voor de Russen: ‘een andere toekomst is mogelijk’. Ik dacht: eindelijk! Ze toonden de wetenschappelijke realisaties van de Sovjet-Unie. De boodschap was dat beide naties kunnen bijdragen aan de wereld. Het is een belangrijke boodschap: wij zijn niet in oorlog met het Russische volk.”

Housen: “Het is de les van het Congres van Wenen in 1815, waar na de val van Napoleon de overwinnaars een nieuw evenwicht zochten met Frankrijk. De Franse diplomaat Talleyrand zei er: ‘Een toekomst na de oorlog zal een leven zijn met de vijand’. Ook voor Zelensky is het hoog tijd te zeggen waar hij naartoe wil met de Rus aan de andere kant.”

Criekemans: “Ook voor de Baltische staten en Polen is die vraag een splijtzwam. Zij hebben historische trauma’s, maar het kan West-Europa zeer ernstig compromitteren als er een permanente conflictsituatie komt.”

Laenen: “Absoluut.”

Criekemans: “Wij moeten leren van hen want wij waren te laks voor de Russische dreiging. Omgekeerd kunnen zij leren van onze diplomatieke ervaring.”

Laenen: “Ik sprak vorige week nog met een ex-minister uit Estland. Zijn taalgebruik was zo fors dat ik dacht: zo komen we er nooit uit… (zucht) Het klopt dat we te weinig naar Oost-Europa luisterden, maar de geografische positie van Rusland verdwijnt niet plots, hè. Er zal ooit weer met Moskou gepraat moeten worden.”

De oorlog begon na de annexatie van de Krim in 2014. Kan de oorlog daar ook eindigen, goedschiks of kwaadschiks?

Criekemans: “Ik geloof niet dat de Amerikanen aan de Oekraïners juiste doelinformatie geven over de Krim zodat ze die militair zouden kunnen veroveren. Biden kent zijn geschiedenis. In 1991 stemde 42 procent van de Krim-bevolking al tegen de onafhankelijkheid van Oekraïne. Het is aan Zelensky om een politieke visie over de toekomst van de Krim naar voren te schuiven.”

Housen: “Mag ik een ballonnetje oplaten? UNTAES, de VN-missie in Oost-Slavonië (historische regio in Kroatië, red.) waar ik zelf deel van uitmaakte, was een overgangsbestuur onder VN-leiding op het einde van de oorlog tussen Kroatië en Servië. Waarom zou dit niet lukken op de Krim? Een VN-overgangsbestuur, dat desnoods 15 jaar aanwezig blijft om de gemoederen te bedaren. Op het einde kun je dan een onafhankelijk referendum houden.”

Laenen: “De kaarten liggen nu wel anders omdat de bevolking van de Krim al sterk is gerussificeerd. De vraag blijft toch ook wel: zou dit soort oplossing voor de Russen voldoende zijn? Het antwoord: njet, vrees ik.”

Er is het risico op ‘verticale escalatie’ met steeds zwaardere wapens. Riskeren we ook een ‘horizontale escalatie’ waarbij Rusland andere staten aanvalt of destabiliseert?

Criekemans: “Zeer zeker.”

Laenen: “Kijk maar naar wat vandaag in Moldavië gebeurt (waar Rusland Transnistrië bezet en in de hoofdstad van het land ook pro-Russische partijen steunt, red.).”

Housen: “Hoe langer de oorlog duurt, hoe groter ook het risico op brede escalatie, door een misrekening. Hoe reageren we als een afgeweken Russische raket in de buurt van een NAVO-basis valt?”

Criekemans: “Of als de Russen ons overbelasten, waar ze weleens op uit zouden kunnen zijn. Kijk nu naar het aardbevingsgebied in Turkije en Noord-Syrië. Recent vroegen de Turken nog aan de Russen of ze het Syrische luchtruim konden gebruiken om in Noord-Syrië de Koerden te bombarderen. Als de Russen dit toelaten kan dat een passieve vorm zijn van horizontale escalatie omdat chaos er zal leiden tot een heropleving van Islamitische Staat. Wij riskeren nieuwe conflicthaarden die onze aandacht afleiden van Oekraïne.”

Housen: “Zoals in Bosnië.”

Criekemans: “Of een noodscenario: China begint halsoverkop een blokkade van Taiwan. Plots moeten wij dan op meerdere plaatsen tegelijk zijn. Dit kunnen zelfs de VS niet aan. We gaan daarnaartoe, als we niet opletten.”

Housen: “Ik denk ook aan de spanningen met Iran.”

Criekemans: “Ook dat gaat een eigen leven leiden. Het Iraanse regime zit door zijn interne protesten stilaan in een positie dat een oorlog wenselijk is om de aandacht af te leiden. Iran gaat nu een fabriek voor vijfduizend drones bouwen in Rusland. De Israëlische premier Netanyahu overweegt nu om hun Iron Dome (een zeer performant luchtafweersysteem, red.) aan Oekraïne te geven om Kiev te beschermen. Alle conflicten raken met elkaar vermengd. Er dreigt een complete systeemcrisis.”

Deze week schortte Poetin het New Start-ontwapeningsverdrag op met de VS. Hoe groot is de nucleaire dreiging?

Housen: “Voor mij is het nog altijd propaganda. Dreigen met kernwapens is veel effectiever om je tegenstander te beïnvloeden dan ze te gebruiken, want dat is ook het einde van jezelf.”

Laenen: “In deze oorlog wordt veel gegoocheld met rode lijnen maar als er één rode lijn is, dan toch deze.”

Criekemans: “Bidens Nationale Veiligheidsadviseur, Jake Sullivan, is in Turkije persoonlijk aan Russische gezanten gaan zeggen dat de inzet van kernwapens catastrofaal zou zijn voor hen. Washington zou dan de conventionele capaciteit van Rusland in de Zwarte Zee en op de Krim aanvallen.”

Zijn wij als Europeanen voldoende bezig met de mondiale reikwijdte van de Oekraïense oorlog?

Laenen: “Neen. We worden nochtans hard geconfronteerd met onze eigen Europese identiteit. Ons hele normen- en waardendiscours, waar het in vredestijd makkelijk is om mee te pronken, wordt nu op de proef gesteld. Dat voelt ongelooflijk oncomfortabel.”

Housen: “Soft power zonder harde stok achter de hand − ik refereer aan de big stick diplomacy van VS-president Theodore Roosevelt − die hebben we niet. De Europese soft power botst op haar limieten. Om op militair vlak tot op zekere hoogte strategische autonomie te bekomen in Europa, is een minimuminvestering nodig van 300 tot 400 miljard euro, bovenop wat we nu al doen. Dit kan weleens ten koste gaan van sociale programma’s. Zijn onze beleidsmakers bereid die confrontatie aan te gaan?”

Laenen: “We hebben in Europa geen denkkaders meer voor een oorlogssituatie.”

Criekemans: “Wij moeten fundamenteel veranderen. We keken naar de wereldpolitiek volgens een mooie utopie. Ook ons verhaal van onderlinge samenhang is geen garantie meer om conflicten te vermijden. We doen ook dingen die naar onze eigen normen niet zo geweldig zijn. Een voorbeeldje: we negeren geweld van Azerbeidjan tegen Armenië omwille van onze aardgascontracten. Je kunt dus wel zeggen dat je een geopolitieke Europese Commissie bent, maar hol jezelf dan niet voorbij.

“Daarom ben ik criticus van het Oekraïense kandidaat-EU-lidmaatschap. Ik begrijp dat in de context, maar ik denk dat we de Grote Ontgoocheling aan het voorbereiden zijn, want ze zullen honderdduizend pagina’s wetgeving moeten implementeren, wat héél lang zal duren.”

Kan de huidige EU het gewicht van zo’n uitbreiding aan?

Criekemans: “Als we het doen wordt de EU iets anders dan nu, een Europese politieke gemeenschap zoals Emmanuel Macron het ziet. Dan krijg je ook een veel groter conservatief blok, met Polen mogelijk als grootste economische en militaire macht.”

Housen: “Het zwaartepunt van de EU verlegt zich naar het oosten.”

Criekemans: “Wij worden kleiner in een steeds groter Europa. Als België moeten we daarom onze belangen verankeren in een Europa van concentrische cirkels, zoals wijlen socialistisch Belgisch EU-commissaris Karel Van Miert het zag. Als de EU zo groot is, heb je een geïntegreerde kern in het hart van de Unie nodig. Nu ontstaat er een spanningsveld. Wat gezegd van de Hongaarse buitenlandminister die naar Minsk trok? Het is nog niet zeker dat de EU in haar huidige vorm dit allemaal gaat overleven. Een herconfiguratie is mogelijk.”

Laenen: “Het proces dat je beschrijft ziet men in Centraal-Europa wel heel graag gebeuren. Daar ziet men een historische correctie op de westerse spelers, die volgens hen een te grote vinger in de pap hadden. Ze noemen zichzelf ook bewust Midden-Europa, waar niet alleen het fysieke maar ook het politieke en economische middelpunt komt te liggen. Dat stelt ‘Brussel’ voor heel wat uitdagingen.”

Housen: “Daar zijn we te weinig mee bezig.”

Criekemans: “Er wordt in deze oorlog te veel naar de waan van de dag gekeken.”

Housen: “Het beleid in Brussel wordt gemeten volgens de omvang van wapenleveringen, maar strategische oefeningen worden te weinig gemaakt.”

Laenen: “We moeten een stap achteruitzetten.”

Criekemans: “Er is ook te weinig regie. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen neemt de vlucht vooruit. Midden-Europa kan de leiding nemen omdat de Frans-Duitse as nu niet werkt. Duitsland is niet meer de economische motor. Ze zijn door de oorlog hun goedkope (Russische) energie kwijt en straks ook nog hun markten in Azië, als de Amerikanen doorgaan met de ontkoppeling van China.”

De Duitse bondskanselier Scholz sprak van een Zeitenwende. Welk geopolitiek tijdperk zijn we volgens jullie het voorbije jaar ingetreden?

Laenen: “Ik ben aanhanger van de stelling dat de geopolitiek nooit is weggeweest. Het zijn wij die er onze ogen grotendeels voor sloten.”

Housen: “Het bleef onder de radar maar nu is het helemaal terug, ook door China.”

Criekemans: “We moeten in scenario’s denken. We kunnen nog niet eenduidig zeggen welk soort tijdperk dit is, maar dat we op een rand staan is wel duidelijk. Zowel in het Europese als het Aziatische theater zijn er dingen fundamenteel aan het veranderen, en beide dreigen met elkaar verbonden te worden.”

Housen: “Of elkaar zelfs te versterken.”

Criekemans: “De druk moet daarom van de ketel in Azië. Terwijl iedereen naar de Chinese heteluchtballon boven de VS aan het kijken was, zei Peking dat ze bereid zijn ‘de volgende stap te zetten in hun strategisch partnerschap met Rusland’! The Wall Street Journal onthulde toen dat de Chinezen ook al militaire uitrusting leverden die terechtkwam bij Russische troepen in Oekraïne. China is aan het kantelen.

“We willen echt niet in een wereld terechtkomen waarin Moskou en Peking als blok handelen. De Russische buitenlandminister Lavrov ziet dit ook als einde van de westerse mondialisering en probeert met een antikoloniaal discours Afrikaanse landen in zijn armen te lokken. Zo komen we terug tot de systeemcrisis die de eurazianisten beogen. Dat is gevaarlijk.

“De Amerikaanse denktank RAND Corporation heeft het al over de long war, die in niemands voordeel zal zijn. We komen vast te zitten, want een land-voor-vrede-akkoord lijkt ook niet meer mogelijk. Dit kan mondiaal een nieuwe tweede Koude Oorlog worden. In de VS zeggen sommige geopolitieke analisten al: ‘Weet je wat? China wordt oud. We moeten gewoon een kwarteeuw een soort indammingspolitiek voeren en dan halen ze het niet.”

Laenen: “Dat is toch risicovol?”

Criekemans: “Ja, dan denken de Chinezen: wacht even, we gaan toch maar wat meer de Russen steunen want straks staan wij alleen.”

Housen: “Als kind van de Koude Oorlog vond ik dat die twee onderscheidende factoren had: er was een latente, permanente dreiging maar échte oorlogsverrichtingen waren voor ons eigenlijk ver weg. De Koude Oorlog-conflicten van de 20ste eeuw speelden zich af in Vietnam en Afghanistan. Nu is oorlog acuut én nabij. Ik ben nu veel ongeruster dan toen ik als militair bij wijze van spreken met de neus op het IJzeren Gordijn zat. Toen had je nog mechanismen zoals de ‘rode telefoon’ (waarlangs nucleaire grootmachten rechtstreeks met elkaar in verbinding stonden om potentiële escalaties te vermijden, red.). De vangrails zijn weg.”

Laenen: “Een nieuwe Koude Oorlog is een van de mogelijke scenario’s maar ik ben voorzichtiger met het hanteren van die term omdat een aantal kenmerken er vandaag niet zijn. Naast de onvoorspelbaarheid maken we nu toch ook een les in nederigheid mee voor het hele westerse blok. Ik hoed me nog om te zeggen in welk hoofdstuk we zitten. Wat Rusland betreft denk ik toch dat we nog eerder in het afsluiten zitten van een hoofdstuk: de naweeën van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Dat is toen eigenlijk allemaal verbazingwekkend vreedzaam gebeurd. Je ziet nu dat er veel onderhuidse trauma’s zijn die bleven kankeren en nu naar boven komen. Dat zie ik echt wel in dat Russisch beleid.”

Housen: “Ja, een laatste stuiptrekking van het Sovjetrijk.”

Criekemans: “Tegelijk is dit toch ook het begin van iets nieuw. Ik denk dat alle grote wereldmachten bezorgd zijn over hun toekomstige plaats in het wereldsysteem. We hebben nieuwe spelregels nodig om plotse escalaties tegen te gaan. Alleen is de crisis nu zo groot dat je niet naar de kernoorzaak kunt gaan: diep wederzijds wantrouwen.”

Zijn er nog mensen rond Poetin met wie het Westen in dialoog kan gaan om dat wantrouwen alsnog te verkleinen?

Laenen: “Dan kom ik met de zeer trieste vaststelling dat Poetin misschien nog de meest gematigde is van de Russische leiding, hoe bizar dat ook klinkt. Lees het discours van de voormalige, ooit als liberaal bestempelde president Medvedev maar eens. Je hoofd ontploft na twee minuten! Ik weet niet met wie we uit Poetins kring nog kunnen praten. Er zijn nu ook interne krachtmetingen bezig, zoals tussen het Russische leger en de Wagnerhuurlingen.”

Criekemans: “De enige dialoog die na vele zware verliezen aan beide zijden mogelijk zal zijn, is tussen Biden en Poetin, over onze Europese hoofden heen.”

Laenen: “Daar is het Poetin ook om te doen. Hij wil erkenning als grootmacht, en zo ziet hij Europa niet.”

Criekemans: “Poetin ziet Europa nog altijd als een invloedssfeer waar ooit de Russische tsaar Alexander I in 1814 Parijs hielp veroveren, waar Rusland in 1945 Berlijn innam. Voor hem is de geschiedenis een grabbelton.”

Laenen: “Poetin laat de geschiedenisboeken letterlijk herschrijven. Vanaf de kleuterschool spelen ze de Tweede Wereldoorlog na. Die herinnering is bij ons bijna compleet verloren. Europa dwingt daarom geen respect af bij de Russen.”

Housen: “Ik heb daarover een anekdote uit 2004. Tijdens de herdenking van zestig jaar D-day waren alle staatshoofden in Normandië. Daar was Poetin ook. Ik paradeerde er als commandant van het regiment 5de Linie Bevrijding met mijn militairen. Mijn eenheid is met name traditiedrager van de brigade Piron, die in 1944 Normandië mee bevrijdde. We hadden als enigen beslist om in gevechtskledij met helm en wapen te marcheren in plaats van de gevraagde stadskledij met wit hemd.

“Tijdens de receptie nadien stonden de westerse regeringsleiders apart met een cocktailglas te keuvelen. Poetin kwam even alleen te staan. Hij kwam met zijn begeleiders op mij afgelopen en zei dat hij onze kledij apprecieerde, maar wat hij niet kon smaken, was dat de herdenking alleen in het teken stond van de wésterse overwinning op nazi-Duitsland. Dat was volgens hem verkeerd. Zijn ogen spuwden vuur.”

Criekemans: (bulderlacht) “Dat is het moment, zie. Het is daar bij u misgelopen!”