"De aarde warmt helemaal niet op": waarom de klimaatontkenning "oude stijl" aan een nieuwe opmars bezig is
Wereldwijd denken steeds meer mensen dat de mens niets te maken heeft met de klimaatverandering, of dat die helemaal niet bestaat. Sommigen zien er zelfs een wereldwijd complot in. Dat is opmerkelijk. In de jaren zeventig en tachtig werd er ook veel getwijfeld aan de oorzaken van de klimaatverandering, maar vandaag staat de klimaatwetenschap veel verder. De energiecrisis lijkt die achterhaalde denkbeelden weer te doen opflakkeren. De olielobby geeft ook veel geld uit om de onzekerheid verder aan te wakkeren.
“CO2 is helemaal geen probleem, want planten nemen het allemaal weer op.” “Er ligt meer Noordpoolijs dan ooit.” En: “De klimaatverandering is opgeklopt door de elite om ons eronder te houden.”
Het zijn maar enkele van de beweringen die eind vorig jaar op Facebook en Twitter viraal gingen, in aanloop naar de VN-klimaattop. Voor alle duidelijkheid: er klopt niets van. Planten en oceanen nemen slechts de helft op van alle CO2 die de mens uitstoot. Het Noordpoolijs smelt wel degelijk af. En de klimaatverandering is (helaas) wel degelijk een feit. Zo goed als alle klimaatwetenschappers zeggen dat de mens er de oorzaak van is.
Toch wemelt het in sommige hoeken van Facebook en Twitter van posts die het tegendeel beweren. Sommige vinden een groot publiek en worden tienduizenden keren geliket en gedeeld.
Dat blijkt onder andere uit een onderzoek van Climate Action Against Disinformation (CAAD), een alliantie van tientallen ngo’s (waaronder Friends Of The Earth en Climate Nexus) en de Universiteit van Exeter. In de aanloop naar de VN-klimaattop van november vorig jaar verzamelden ze maar liefst 267.000 Facebook- en Twitterposts die op een of andere manier het klimaat vermeldden. Vervolgens lieten ze hun AI-computermodellen erop los om na te gaan wat er precies beweerd werd.
Erg veel van die posts toonden zich sceptisch over de klimaatverandering. Vooral de mening dat klimaatactivisten alarmistisch zijn, hypocriet of niet te vertrouwen, bleek erg populair. Meer dan 6 op de 10 van de onderzochte posts had die insteek. Ook populair bleek de mening dat groene technologie onbetrouwbaar is, en dat elektrische wagens bijvoorbeeld een grotere klimaatafdruk hebben dan benzinewagens.
Beluister het gesprek met Vincent Merckx ook in onze podcast 'Het uur van de waarheid' (vanaf 26'45'').
Hoe zie je of een Rubens echt is of vals? De kunst van factchecken in de kunst
De jaren tachtig zijn terug
Nog het meest opvallend is echter dat pure klimaatontkenning helemaal terug is van weggeweest. Het gaat dan bijvoorbeeld om Facebookers of Twitteraars die beweren dat het klimaat helemaal niet verandert, of dat dat geen probleem is. Een op de tien onderzochte posts maakte op een of andere manier dat punt. De onderzoekers merken op dat dat een nieuw fenomeen is dat ze tot voor kort amper aantroffen. Tijdens de klimaattop van Glasgow in 2021 waren de claims nog “veel subtieler”, klinkt het.
Opmerkelijk, want zulke harde klimaatontkenning is eigenlijk een fenomeen van de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw, toen de klimaatwetenschap nog veel minder ver stond. De fossiele industrie organiseerde toen ook een massale desinformatiecampagne om twijfel te zaaien bij het grote publiek, terwijl hun eigen wetenschappers wel degelijk wisten wat er aan de hand was.
Samen met de wetenschappelijke bewijzen, en de gevolgen van de klimaatopwarming die steeds duidelijker werden, verdween dat soort van klimaatontkenning van de oude stijl geleidelijk. De meest gehaaide oliebedrijven gingen andere strategieën gebruiken. Ze gingen bijvoorbeeld klimaatbeleid zo veel mogelijk vertragen, of zich net groener voorstellen dan ze waren.
Maar dat was dus het geval tot enkele jaren geleden. De klimaatdesinformatie uit de jaren tachtig is nu helemaal terug.
Hoe meer olie een land produceert, hoe meer wantrouwen
Dat blijkt ook uit een rapport van het marktonderzoeksbureau IPSOS, ook al van eind vorig jaar. Dat onderzocht de publieke opinie in 30 grote landen, samen goed voor twee derde van de hele wereldbevolking. De conclusie was dubbel. Een groot deel van de wereldbevolking (69 procent) maakt zich zorgen om de klimaatverandering, en zegt er ook de gevolgen van te ondervinden. Maar ondanks de opeenvolgende hittegolven en overstromingen, is dat aantal sinds vorig jaar niet meer gestegen.
Meer zelfs: minder deelnemers dan vorig jaar denken dat de klimaatopwarming veroorzaakt wordt door de mens. Daarover bestaat nochtans allang geen twijfel meer onder klimaatwetenschappers.
De onderzoekers geven ook het voorbeeld van Frankrijk: meer dan 1 op de 3 Fransen denkt dat de huidige, spectaculair snelle klimaatverandering een natuurlijk fenomeen is. Dat is een stijging van 8 procentpunt op één jaar tijd. In economieën waar veel olie of gas wordt geproduceerd, loopt de klimaatscepsis zelfs nog verder op, tot 48 procent (de Verenigde Staten, Rusland, Noorwegen) en zelfs 60 procent (Saudi-Arabië).
Lobbygroepen
En de olie-industrie? Die houdt zich tegenwoordig ver weg van al te opzichtige klimaatontkenning. Al wil dat niet zeggen dat ze zich helemaal afzijdig houdt.
Zo ontdekten de onderzoekers van CAAD dat de fossiele industrie vóór en tijdens de klimaattop minstens 4 miljoen dollar uitgaf aan advertenties op Facebook en Instagram. Ze vonden in het totaal 3.781 reclameposts in de Ad Library, het reclameplatform van Meta (het moederbedrijf van Facebook en Instagram).
Meer dan de helft van die reclameposts bleek besteld door de olie- en gaslobby. Ze stonden op naam van “Energy Citizens” ("Energieburgers"), een initiatief van het American Petroleum Institute (API). De hele top tien van grootste adverteerders bestaat uit dat soort van (al dan niet vermomde) lobbygroepjes, met namen als “Energy For Progress”, “Americans For Prosperity” en “Natural Allies For A Clean Energy Future”. Ook de Canada Association Of Petroleum Producers (CAPP) zat erbij.
Die lobbygroepen speelden vooral in op de energiecrisis en de energie-onzekerheid. In hun reclame argumenteren ze dat energieonafhankelijkheid zekerheid biedt. Lees: olie en gas die in de VS worden opgepompt. De grote oliebedrijven Shell, Chevron en ExxonMobil plaatsten ook reclame, maar zetten vooral hun groene verwezenlijkingen in de verf.
Heel af en toe wordt er ook in die advertenties aan harde desinformatie gedaan. Zo titelde een gesponsorde post van The Heartland Institute, een conservatieve denktank, dat “een nieuwe poll ontkracht dat 97 procent van alle wetenschappers het eens zijn over de klimaatverandering”. Daar is, voor alle duidelijkheid, niets van aan.
Corona
Zo lijkt klimaatwantrouwen een vruchtbare bodem te vinden in de energiecrisis en de economische moeilijkheden die daarmee gepaard gaan.
In sommige gevallen ruikt het zelfs naar de cultuuroorlog die tijdens de coronacrisis werd uitgevochten. In de meest extreme milieus werd toen beweerd dat een schimmige wereldelite de lockdowns en de vaccins gebruikte om de massa onder controle te houden.
Nu klinken gelijkaardige complottheorieën op het internet, maar dan over het klimaat. Zo citeren de onderzoekers van CAAD een Australiër met meer dan honderdduizend volgers op Twitter: “Machtige globalisten zoals het Wereld Economisch Forum en de Verenigde Naties staan op het punt om in alle stilte de macht te grijpen over de meerderheid van de wereld. Het klimaat is slechts een afleiding”.
Een andere argumenteert dan weer dat “de nieuwe communistische president (Lula da Silva is een socialist, red.) van Brazilië de ontwikkeling van het Amazonewoud stop zet. Het wordt moeilijk om nog rijkdom te verdelen als er geen meer is. De enige vraag is hoeveel de rijke landen hem betalen om Brazilië arm te houden”.
Beide tweets werden duizenden keren gedeeld en geliket.
Beluister het gesprek met VRT NWS-journalist Vincent Merckx in de podcast van "Het uur van de waarheid":
