“We zijn de afgelopen jaren geteisterd door opeenvolgende crisissen. In 2020 brak corona uit, daarna volgden de oorlog in Oekraïne en een historisch hoge inflatie. De Vlaamse overheid heeft de financiën in deze woelige periode onder controle gehouden, maar er zijn nog uitdagingen. Bovendien dwingen de aangekondigde nieuwe Europese begrotingsregels de Vlaamse Regering om goede afspraken te maken met alle regeringen over wie wat zal bijdragen als ze niet op het matje willen worden geroepen, zegt Caroline Copers, die de SERV voorzit.

Volgens de SERV-raming neemt in 2023 het begrotingstekort bij ongewijzigd beleid af met 276 miljoen euro ten opzichte van de ingediende begroting, tot 2,65 miljard. In 2024 zou het begrotingstekort verder afnemen met 96 miljoen in vergelijking met de laatste meerjarenraming (MJR) 2022-2027 van de Vlaamse regering tot een tekort van 1,82 miljard euro. Zonder de uitgaven voor Oosterweel en Vlaamse Veerkracht mee te tellen, zou het begrotingstekort in 2024 voor het eerst sinds de coronacrisis minder dan 1 miljard euro bedragen. De Vlaamse regering is volgens de SERV zelfs goed op weg om - bij ongewijzigd beleid en Oosterweel en Vlaamse Veerkracht opnieuw buiten beschouwing gelaten - al in 2026 een begroting in evenwicht te realiseren. Dat is een jaar eerder dan de streefdatum die zij zichzelf had opgelegd.

Dat de begrotingstekorten beter meevallen dan voorspeld in de MJR 2022-2027 komt volgens de SERV omdat de Vlaamse uitgaven iets sterker terugvallen dan de Vlaamse ontvangsten. Daar zijn drie oorzaken voor. De huidige ramingen verwachten dat de economische groei voor de periode 2022-2027 1,3 procentpunt hoger zal uitvallen dan verondersteld in de MJR 2022-2027, wat een goede zaak is voor de Vlaamse ontvangsten. Daarnaast daalt de consumentenprijsindex, aandrijver van de ontvangsten, minder snel dan de gezondheidsindex, die relevant is voor de uitgaven. Ten slotte zal de bevolking meer dan aanvankelijk verwacht toenemen.

Maar de SERV waarschuwt voor de hervorming van de Europese begrotingsregels die het begrotingskader voor de lidstaten eenvoudiger, transparanter en evenwichtiger moet maken en al in 2024 zou toegepast worden. De houdbaarheid van de overheidsschuld zal wellicht het belangrijkste criterium in dit nieuwe Europese begrotingskader worden. Landen met een hoge overheidsschuld, zoals België, zullen een strenger pad moeten volgen dan landen met gemiddelde of lage risico’s op de houdbaarheid van hun schuld. Als ons land de Europese afspraken wil nakomen en het begrotings- en schuldtraject op Belgisch niveau wil garanderen, is er volgens de SERV nood aan een interfederale consensus over een realistische doelstelling voor het te bereiken schuldniveau. Dat betekent dat alle overheden moeten afspreken wie welke lasten zal dragen. Het is daarbij cruciaal dat er bindende afspraken komen over wat er gebeurt wanneer een overheid haar begrotingsdoelstelling niet realiseert.

Het Vlaams subsidieregister is voor de SERV een goed instrument. Het geeft snel en eenvoudig een overzicht van de Vlaamse subsidiestromen naar organisaties en ondernemingen. Toch ziet de SERV verbeterpunten. De toelichting bij de subsidies verduidelijkt te vaak onvoldoende waarover de subsidie effectief gaat. Het register is bovendien onvolledig omdat het niet alle subsidies bevat die de Vlaamse overheid verstrekt. De ontbrekende subsidiestromen worden geraamd op een totaal tussen 5 en 10 miljard euro, terwijl het totaal aan betaalde subsidies die wel in het register opgenomen zijn op ongeveer 15 miljard euro uitkomt. Daarnaast worden subsidies aan natuurlijke personen (inclusief zelfstandigen) niet opgenomen in het register. De privacywetgeving staat niet toe om gedetailleerde informatie over personen in het register op te nemen. Deze subsidies kunnen evenwel geanonimiseerd en op een hoger niveau (bijvoorbeeld per gemeente) toch worden geregistreerd, aldus nog de SERV.

Diependaele: “Vlaamse openbare financiën blijven op koers”

Vlaams minister van Begroting Matthias Diependaele is verheugd over het nieuws, maar hij blijft waakzaam omdat de meevallers voornamelijk eenmalig zijn. “Ondanks de economische en maatschappelijke onzekerheden zien we in het SERV-rapport dat de Vlaamse openbare financiën op koers blijven. Zo was in september nog begroot dat we 2,65 miljard euro in het rood zouden gaan, maar volgens de huidige monitoring is dit in 2022 1,49 miljard euro. Dat is een verbetering van 1,16 miljard euro”, aldus Diependaele.

Toch blijft de begrotingsminister waakzaam. “De meevallers die deze monitoring gunstig doen uitvallen zijn voornamelijk eenmalig. Tegelijk staan de ontvangsten uit de gewestbelasting onder druk en is er minder onderbenutting als we kijken naar de aangegane verbintenissen in 2022.”

Omdat vele zaken zich aan de inkomstenkant bevinden, pleit hij ervoor om over de uitvoering van de begroting meer openheid te bieden. “In de nieuwe codex overheidsfinanciën heb ik daarom naast de verstrengde regels rond subsidies ook meer transparantie bij alle beleidsdomeinen in hun uitvoering laten opnemen”, luidt het.

Diependaele merkt nog op dat de SERV ook andere parameters gebruikt. “2026 of 2027 is bovendien nog veraf en die parameters wijzigen voortdurend, maar het is duidelijk dat we op koers blijven richting evenwicht. Een gezond begrotingstraject getuigt van verantwoordelijk bestuur en zorgt ervoor dat we voor alle Vlamingen goed kunnen zorgen zonder toekomstige generaties met schulden op te zadelen”, besluit de N-VA-minister.