‘We leven in de beste van alle mogelijke werelden’: Noord-Ieren reageren opgetogen na akkoord met EU

“We gaan vliegen over die groene rijbaan!” Aan enthousiasme geen gebrek bij winkelier Kieran Sloan wanneer het deze week gesloten akkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie ter sprake komt. Zodra de import vanaf het Britse vasteland via een aparte strook in de Noord-Ierse havens weer ruim baan krijgt, hoopt de eigenaar van de 126 jaar oude delicatessenwinkel Sawers in Belfast zijn klanten weer meer keuze aan Britse kazen, koekjes en kippen te kunnen bieden. “De kosten en het papierwerk zijn een nachtmerrie”, zegt de 54-jarige ondernemer.

Deze week sloten de Britse premier Rishi Sunak en EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen het Windsor Raamwerk, dat erin voorziet dat de controles op goederen die vanuit Groot-Brittannië naar Noord-Ierland gaan voortaan worden gevrijwaard van inspecties. Alleen goederen die via Noord-Ierland naar Ierland gaan, worden aan het spiedende oog van de douaniers blootgesteld. Dat betreft 5 procent van de handel. Het bevestigt de unieke positie van Noord-Ierland: een soort limbo tussen Groot-Brittannië en de Europese Unie, waar buurland Ierland wel toe behoort.

Hoe strikt die controles konden zijn, daar weet de Noord-Ierse vrachtwagenchaufferur Mark Irvine alles van. “Een paar jaar geleden kwam ik met mayonaise uit Groot-Brittannië aan”, zegt hij tijdens een lunchpauze in de haven van de Noord-Ierse hoofdstad. “Ze wilden weten waar de gebruikte eieren vandaan kwamen. Wist ik veel. Het uitzoeken duurde twee dagen.” Tegenwoordig pikt Irvine in de haven containers op die hij binnen Noord-Ierland distribueert. “Er komen minder Britse containers binnen dan voorheen, maar dat zal nu weer aantrekken.”

Wandelend naar havenpub Portside Inn vertelt de Nederlandse vrachtwagenchauffeur Eric Trines, die met een lading medicijnen door de Britse eilanden reist, dat hij de afgelopen jaren strengere controles had verwacht. “Het gaat erom dat al het papierwerk totaal in orde moest zijn, en ik heb het geluk voor een onderneming te werken die in de aanloop samenwerkte met de Britse autoriteiten. Ik denk bij het passeren van de grenzen wel altijd dat het met alle digitale middelen die we hebben efficiënter kan.”

Een gebrek aan goede voorbereiding heeft zeker in de begindagen van de brexit voor lege schappen gezorgd. “Door alle administratie en verzendkosten was het voor sommige Britse leveranciers niet meer rendabel spullen deze kant op te sturen”, zegt delicatessenverkoper Sloan. “Daardoor moesten wij alternatieven vinden, zoals het verzenden van kazen via Royal Mail vanuit Engeland. Het was omslachtig, en door alle verpakkingen slecht voor het milieu.” Door deze handelsproblemen is de vraag naar plaatselijke producten gestegen. Volgens een vorig jaar verschenen rapport groeide de Noord-Ierse economie sneller dan die van het Verenigd Koninkrijk in het geheel.

“Welke producten ik niet kon krijgen?” In de Portside Inn, waar hij onder een foto van voetballegende George Best aan de Budweiser zit, moet pubgast Steven even nadenken. “Tuinzaadjes! Die bestelde ik altijd op Amazon UK, maar die besloten niet meer te leveren”, zegt de 61-jarige oud-werknemer van Spirit Aerosystems. “Die zaden heb ik toen direct bij de leverancier besteld en die rekende extra transportkosten. En er was minder keuze aan gepaneerde kip. Maar we hebben het overleefd. Ik ben opgegroeid tijdens de burgeroorlog in Noord-Ierland en dat leert je relativeren.”

Een tekort aan graszaadjes is ook het eerste wat Sharon Martin te binnen schiet bij een gesprek over brexitgevolgen. De dame van in de vijftig draagt een Union Jack-tas van het Britse genootschap van oorlogsveteranen, gevuld met boodschappen van Russels, een supermarkt in het unionistische oosten van Belfast. “De EU is nog steeds de baas hier”, zegt Martin, “en dat voelt niet goed. Daar hebben we niet voor gestemd.” In zijn winkel met huishoudelijke spullen, aan de overkant van Newtownards Road, is ook Thomas Henderson sceptisch. “De nationalisten van Sinn Féin zijn blij, en dat vertelt mij genoeg. Dit is foute boel.”

Grote vraag na het akkoord van Windsor is of de Noord-Ieren weer een bestuur weten te vormen in Stormont, het witte parlementsgebouw aan het oosteinde van Newtownards Road. Al sinds 2017 verkeert het land in een bestuurlijke crisis. Daar komt een boycot van de pro-Britse Democratic Unionist Party (DUP) bovenop. Dat is uit protest tegen het Noord-Ierse Protocol en de daarin overeengekomen douanegrens over de Ierse Zee. Pas als het protocol wordt opgezegd, wil het weer meeregeren.

Nu met de afspraken van deze week de grens binnen het Verenigd Koninkrijk goeddeels is weggevallen, twijfelt de DUP over voortzetting van de boycot. De deal mag dan een flinke tegemoetkoming zijn, het Europese Hof van Justitie blijft de ultieme arbiter als het aankomt op handelsgeschillen. Goedkeuring zou bovendien betekenen dat er geen reden meer is om niet samen met aartsvijand Sinn Féin de macht te delen, zoals dat bijna een kwart eeuw geleden is afgesproken in het Goede Vrijdag-vredesakkoord. Die machtsdeling is des te onaantrekkelijker voor de DUP, nu Sinn Féin sinds de verkiezingen vorig jaar voor het eerst de grotere van de twee partijen is.

De intern verdeelde DUP is nu elke letter van het handelsakkoord aan het bestuderen. Praten met de pers lijkt even een doodzonde te zijn. Bij het analyseren zal vooral de aandacht uitgaan naar de zogeheten Stormont Break. Om aan de DUP-vrees dat Noord-Ierland verder wegdrijft van het Britse vasteland tegemoet te komen, heeft Sunak bedongen dat het Noord-Ierse parlement een veto krijgt over EU-regelgeving in Noord-Ierland.

Tevens heeft de premier het voor elkaar gekregen dat Brits beleid op de gebieden van accijnsheffing, btw en staatshulp na twee ‘Europese’ jaren weer van toepassing wordt op Noord-Ierland. Dit moet bijdragen aan een ‘Brits’ gevoel in een landsdeel waar de blauwe Europese vlaggen met gele sterretjes nog steeds prijken op bussen en muren van buurtcentra, dit in ruil voor EU-subsidies.

De argwaan binnen het unionistische kamp komt voort uit de angst dat Noord-Ierland, dat in meerderheid tegen de brexit stemde, vroeger of later zal worden herenigd met de rest van Ierland. Volgens Malachi O’Doherty (71), een auteur die veel over de moderne Noord-Ierse geschiedenis heeft geschreven, zal het zo’n vaart niet lopen. “Na de brexit begon het idee te leven dat hereniging onvermijdelijk was, dat EU-lidmaatschap een praktisch argument extra was. Maar dat sentiment is tanende. Als het Windsor Raamwerk goed werkt en de unionisten weer deelnemen aan het bestuur, dan vermoed ik dat de mensen hier minder aan hereniging zullen denken.”

Om zijn deal te verkopen is premier Sunak dinsdag naar een Noord-Ierse flessenfabriek van zijn lievelingsdrankje Coca-cola gereisd. Zijn boodschap: Noord-Ierland heeft een unieke positie, omdat het met een been in het Verenigd Koninkrijk en een been in de Europese Unie staat. Dat herkent Sam Ireland (62), de eigenaar van een pakketjesdienst in Belfast. “We hebben het heel druk sinds de brexit. Wanneer Ieren iets naar Groot-Brittannië willen sturen, kunnen ze dat het beste doen vanuit Belfast. Dat is sneller en goedkoper dan vanuit Ierland. Het protocol was al goed, en nu is het nog beter. We leven hier in de beste van alle mogelijke werelden.”