Mislukte stikstofonderhandelingen dompelen Vlaamse regering in diepe crisis

Vrijdag stonden de zenuwen te strak gespannen om een stikstofakkoord te sluiten vanwege de protesterende boeren in de straten van Brussel. Maar ook op zaterdag kwamen de Vlaamse topministers niet samen, en dat was al een veeg teken. Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) gaf aan dat hij enkel het kernkabinet zou samenroepen eenmaal er een duidelijk uitzicht was op een compromis. Daarmee verhoogde hij meteen de verwachtingen voor het moment dat de ministers wél opnieuw zouden samenkomen.

Ter herinnering: Vlaanderen moet zijn vervuilende stikstofuitstoot drastisch verminderen. Daarover zijn alle partijen het eens. Maar over hoé die uitstoot moet worden teruggedrongen, daarover bestaat veel discussie. De afgelopen week werden er al heel wat vraagtekens weggewerkt, maar op twee knelpunten blijft het al wekenlang vastlopen. Die hebben beide te maken met het geven van nieuwe vergunningen aan landbouwbedrijven: de christendemocraten hekelen dat er onvoldoende garanties zijn voor de jonge boeren om op te starten en door te groeien. Volgens CD&V wil N-VA onvoldoende water bij de wijn doen als het over de boeren gaat, terwijl soepele vergunningen wél kunnen voor de industrie.

Zondagvoormiddag kwam Jambon met nog maar eens een nieuw voorstel op de proppen in de hoop de boel te deblokkeren. Maar dat bleek al snel ijdele hoop: CD&V bestempelde het als “muizenstapjes” en “recyclage” van nota’s die minister Zuhal Demir (N-VA) eerder al uit haar mouw had geschud.

KIJK. Met deze verklaring kwam minister-president Jan Jambon na de onderhandelingen naar buiten

Zondagmiddag maakte N-VA-voorzitter Bart De Wever zijn opwachting in de studio’s van het ‘VTM Nieuws’. Daar herhaalde hij zijn oproep “om staatsmanschap te tonen, aan iedereen”. Gelukkig staan de VTM-studio’s in Antwerpen tegenwoordig, want De Wevers eigen ministers stonden al te wachten aan de poorten van het Antwerpse stadhuis. “Ik kom niet zómaar op zondagnamiddag naar Antwerpen”, reageerde viceminister-president Ben Weyts (N-VA) verrast toen hij plots de microfoon van een alerte VTM-reporter onder de neus geschoven kreeg.

Samen met ministers Matthias Diependaele, Demir én Jambon trok Weyts zich urenlang terug in het stadhuis voor intern partij-overleg. Weyts verscheen na afloop met een exemplaar van ‘Grondwet Grondrechten’, een bewerkte bundel wetteksten door professoren van de KU Leuven en UAntwerpen. Naar verluidt een symbolisch teken aan de wand dat er op het bewuste N-VA-overleg ook werd gesproken over ‘alternatieve scenario’s’. Dat kan dan gaan over coalitieformules waarbij CD&V buitenspel wordt gezet — al is het maar de vraag of zoiets eigenlijk realistisch is. De Vlaamse regering kan namelijk niet vallen zonder dat er onmiddellijk een andere regeringspartij bereid is om N-VA en Open Vld te depanneren. Momenteel loopt daar geen enkele oppositiepartij echt voor warm. Vooruit bood vorige week weliswaar een wisselmeerderheid aan om het stikstofakkoord in het Vlaams Parlement te helpen stemmen, maar niet om mee in de Vlaamse regering te stappen. Een andere piste is dat Open Vld en N-VA alleen verder gaan in een Vlaams minderheidskabinet. Maar het is evenmin realistisch dat CD&V zelf spontaan wegstapt van de regeringstafel om in de oppositie te gaan zitten.

Na het intern overleg reed de colonne van N-VA-ministers ’s avonds van de Grote Markt van Antwerpen naar het Martelarenplein in Brussel. Medewerkers én ministers van coalitiepartijen Open Vld en CD&V zaten daar al sinds de middag te wachten, tot wanneer de Vlaamse regeringsleider verzamelen blies. Om 18.30 uur was het eindelijk zover: Jambon riep de drie viceminister-presidenten Bart Somers (Open Vld), Hilde Crevits (CD&V) en Weyts bij zich. Ook de ministers van Omgeving Demir en Landbouw Jo Brouns (CD&V) schoven mee aan tafel. En omdat zij er onderling niet uit raakten, riep Jambon na 20 uur zelfs de voltallige Vlaamse regering bijeen.

N-VA deed tijdens die zitting nog een zestal toegevingen. Onder meer over de mogelijkheid voor boeren om dit jaar al onderling uitstootrechten te verhandelen. Boeren die stoppen mogen dan hun toegestane stikstofuitstoot doorgeven aan jongere landbouwers uit de buurt. Maar CD&V struikelde over het extra studiewerk dat aan dat voorstel werd gekoppeld: de christendemocraten eisen harde garanties op een vlotte uitruil van rechten. Ook de ‘rode’ landbouwbedrijven zouden langer mogen openblijven, tot 2030 in plaats van 2025, zo stelde N-VA voor. Een andere toegeving uit het kamp van N-VA was om jaarlijks te gaan herberekenen hoeveel extra stikstof landbouwbedrijven mogen uitstoten. Die waarden zouden op die manier snel omhoog kunnen, weliswaar op voorwaarde dat de totale stikstofvervuiling in Vlaanderen sterk wordt teruggedrongen. CD&V vindt echter dat landbouw op dit punt nog altijd slechter wordt behandeld dan industriële bedrijven.

De voorstellen leverden geen doorbraak op. Iets na tienen kwam het nieuws dat CD&V de tafel verlaten had. Een blamage voor Jambon, die zich tot doel had gesteld om een stikstofakkoord te beklinken in de week na de krokusvakantie. Hoe het nu verder moet met de Vlaamse regering, is onduidelijk. “Zolang er geen stikstofakkoord is gesloten, passeert op de Vlaamse ministerraad geen enkel belangrijk dossier meer”, vreest een insider. Jan Jambon legde na afloop nog een verklaring af: “Twee van de drie regeringspartijen hebben mijn laatste voorstel aanvaard. Ik hoop echt uit de grond van mijn hart dat deze tegemoetkomingen de christendemocraten in staat zullen stellen om in te stemmen met dit voorstel.” Jambon verwacht naar eigen zeggen het antwoord van CD&V met hun finale positie eerstdaags. Het parlementaire debat op woensdag wordt daarvoor als nieuwe deadline naar voren geschoven.

KIJK. Minister Hilde Crevits: “Nog bereid om over dit dossier verder te spreken”

Lees ook:

ONZE OPINIE. “Voor N-VA speelt iets fundamentelers dan het gekrenkte imago van Jambon: het gedeukte beeld van Vlaanderen” (+)

ANALYSE. De beleidspartijen hadden al veel goed te maken met de burgers, die schuld is deze week flink gegroeid (+)

ANALYSE. Stikt Jambon I? (+)