‘De cd&v die nu blokkeert, is niet meer de cd&v die in 2019 in de Vlaamse regering is gestapt’: over de stikstofcrisis

Goedemorgen Bart, wat is er gisteravond gebeurd?

“De crisis in de Vlaamse regering is nu compleet. Na alweer een weekend van aftastende gesprekken zonder veel doorbraken, heeft minister-president Jan Jambon gisteravond eerst de kern van zijn regering samengeroepen, met de minister-vice-presidenten en de betrokken vakministers Zuhal Demir (N-VA, Omgeving) en Jo Brouns (cd&v, Landbouw), en vervolgens de voltallige ministerraad. De verwachting was dat een akkoord over stikstof in de lucht hing, maar het tegendeel gebeurde. Jambon heeft instemming geëist met het ultieme compromisvoorstel, maar daarop zijn de cd&v-ministers van tafel gegaan.

“Inhoudelijk zit de discussie vooral geblokkeerd op de cd&v-eis om landbouw en industrie gelijk(er) te behandelen. In de voorstellen die nu op tafel liggen, gelden voor landbouwbedrijven strengere stikstofnormen dan voor andere bedrijven en daar kan cd&v maar moeilijk mee leven. De partij zegt dat dat verschil geen stand zal houden voor de rechter.”

Wat nu?

“Dat is erg onduidelijk. Bij cd&v klinkt het dat er bereidheid is om voort te praten, maar bij N-VA is het geduld op. Nu weer aan tafel gaan zitten met cd&v voor nog extra toegevingen zou ook leiden tot gezichtsverlies. In de federale regering zou een dergelijke crisis leiden tot een val van de regering en vervroegde verkiezingen, maar het Vlaams Parlement is een legislatuurparlement, dus dat scenario is uitgesloten. En dus zitten N-VA en cd&v elkaar nu het wit uit de ogen te kijken.

“Dit is het Marrakech-moment van de Vlaamse regering. Ook toen, eind 2018, had je één partij die de regeringsconsensus niet wou volgen (toen de N-VA) en ontstond er een bitse strijd over de vraag of die partij nu was opgestapt, dan wel uit de regering gezet. Daar zitten we nu opnieuw. N-VA en cd&v schermen allebei met de grondwet. Die stelt dat de Vlaamse regering ‘bij consensus’ beslist en dat ministers die zich daar niet in kunnen vinden ontslag moeten nemen. Dus vindt N-VA dat cd&v akkoord moet gaan of moet opstappen, maar cd&v zegt dat er geen consensus is en dus geen beslissing.”

Is een wisselmeerderheid mogelijk?

“Theoretisch wel. Vooruit en Groen hebben al verklaard dat ze bereid zijn om een stikstofdeal vanuit de oppositie mee goed te keuren. Als dat echt gaat gebeuren, kan je verwachten dat cd&v effectief uit de regering stapt. Dan is er geen meerderheid meer. Het is hoogst onduidelijk hoe het dan voort moet met de regering.

“In principe kan de ene regeringsmeerderheid slechts afgelost wordt door een volgende, die dan met een constructieve motie van wantrouwen wordt aangesteld. Maar ik zie Vooruit en Groen niet voluit in een regering-Jambon II stappen. Daarvoor zijn de inhoudelijke verschillen te groot. Een alternatief is dat N-VA en Open Vld voortgaan met een minderheidskabinet, maar dan wachten Jan Jambon & co nog een martelgang tot aan de verkiezingen, waarbij voor elk voorstel om een meerderheid gebedeld moet worden.”

“Nog een mogelijkheid is dat de regering beslist om niet te beslissen. Er is geen deadline die dwingend gehaald moet worden. Er is wel het risico dat een rechter het falende stikstofbeleid aangrijpt om een algemene vergunningstop op te leggen in Vlaanderen. Dat zou betekenen dat geen enkele bedrijfsuitbreiding of groot infrastructuurwerk nog kan doorgaan tot er een decretaal kader is. Dat is wat in Nederland is gebeurd en dat is waar de N-VA voor beducht is. Niet-beslissen zou sowieso een blamage zijn voor minister Zuhal Demir, die veel politiek kapitaal in de stikstofkwestie heeft gestopt.”

Waarom stelt cd&v zich zo hard op?

“Deze crisis zat er al een jaartje aan te komen. De cd&v die nu blokkeert, is niet meer de cd&v die in 2019 in de Vlaamse regering is gestapt. Dat is de sleutel die je nodig hebt om deze crisis te begrijpen. Na de aanstelling van Sammy Mahdi als partijvoorzitter en vervolgens van Jo Brouns als nieuwe minister van Landbouw is cd&v van aanschijn veranderd. Weg was de partij die Vlaams de wagon loyaal aan de N-VA-locomotief hing, in de plaats kwam een partij die principiëler en ook wel rechtser wou zijn en dus in volle concurrentie ging met N-VA.

“Cd&v schermt met de duizenden bezwaarschriften die zijn binnengekomen tegen de oorspronkelijke stikstofdeal, maar de partij heeft samen met zuilorganisatie Boerenbond opgeroepen om die bezwaarprocedure te gebruiken. N-VA heeft onderschat hoe hard cd&v het wou spelen, terwijl cd&v die onderschatting juist als een extra vernedering heeft ervaren. Dat Zuhal Demir Sammy Mahdi ‘Sabotage Sammy’ noemde, heeft niet geholpen.

“Eigenlijk wil cd&v zich onder Mahdi profileren als dé partij van landelijk Vlaanderen. Dat zie je in tal van dossiers en voorstellen: stikstof, maar ook het tegenstribbelen over de Ventilus-lijn, het idee om meer ruimte op de kieslijsten te reserveren voor ouderen of de vraag om meer subsidies naar kleinere gemeentes te sturen. Cd&v kijkt goed naar het fenomenale succes van de BBB, de BoerBurgerBeweging in Nederland, die bij de komende verkiezingen vanuit het niets weleens de tweede grootste partij vanuit het land zou kunnen zijn. De BBB rekruteert niet alleen kiezers onder landbouwers maar onder vele inwoners van het Nederlandse platteland die zich vervreemd voelen van de politiek in Den Haag. In het suburbane Vlaanderen speelt die tegenstelling tussen stad en platteland minder, maar toch bestaat dat gevoel van ‘cultureel verlies’ ook hier wel in het landelijk gebied. VB, N-VA en nu ook cd&v strijden om die stemmen.”

Heeft N-VA alternatieven?

“In theorie kan het stikstofakkoord ook gesloten worden met de hulp van Vooruit en Groen. Maar een echt lekker vooruitzicht is dat nu ook weer niet voor de partij. Als je jarenlang politieke strijd levert tegen al wat groen is, is het wel lastig om een controversieel, voor landelijk Vlaanderen belangrijk dossier door te duwen met groene stemmen. Dan wordt het voor N-VA een campagne met tegenwind in die gebieden. Bij N-VA leeft dat besef ook wel. Mede door haar sterke profilering in de Vlaamse regering kon Zuhal Demir uitgroeien tot een boegbeeld, maar het risico bestaat dat haar positionering de partij elders juist stemmen kost. De voorbije dagen klonken kopstukken als Bart De Wever of Theo Francken alleszins opvallend gematigd over de stikstofkwestie. Zij willen koste wat het kost vermijden dat zij hier uit komen als ‘de partij tegen de boeren’. Kijk nog eens naar Nederland: daar kost de stikstofkwestie ook de leidende rechtsliberale VVD veel stemmen.”