‘Een fashioninfluencer promootte een detox waarbij ze om het half uur een halve liter water dronk. Daar kun je dus van doodgaan’

Wat jaren geleden begon als een receptenblog voor vriendinnen is inmiddels uitgegroeid tot een stevige culinaire eenmanszaak met een behoorlijke aanhang op sociale media. Karola’s Kitchen heeft volgens de laatste telling 79.000 Instagramvolgers. Maar vooral: een reeks kookboeken die in de boekenlijstjes amper onderdoen voor de Sandra Bekkari’s en Pascale Naessensen van deze wereld. Bij Standaard Boekhandel of bol.com staat ze de laatste jaren steevast bij de bestsellers, maar dan − en dat is best bijzonder − zonder de gigantische marketingbudgetten en media-aandacht.

“Ik heb alles helemaal zelf opgebouwd en daar ben ik trots op”, zegt voedingswetenschapper Karolien Olaerts. “Maar ik vind het ook wat frustrerend: ik preek nog te veel voor de eigen parochie.”

Hoe verklaart u dat succes zelf?

“Bij de Vlaamse trojka − Jeroen Meus, Sandra Bekkari en Pascale Naessens − is het het een of het ander: ofwel is het stevige Vlaamse keuken, ofwel is het dieetkost waarmee veel mensen niet echt gegeten hebben. Ik zit daartussen: ik creëer recepten voor mensen die dagelijks voedzame maaltijden willen bereiden met veel groenten en een ecologische toets, maar die ook de mannen in het huishouden kunnen bekoren.”

Mannen willen nog altijd graag een stevig stuk vlees op hun bord?

“De meeste reacties die ik krijg zijn alleszins nog heel stereotiep: het zijn de mannen en de pubers die vlees willen, of die niet genoeg hebben aan een maaltijd zonder pasta, brood of aardappelen.”

Op Instagram valt u vooral op omdat u er nogal tekeergaat tegen de dieetindustrie, en voedings­mythes ontkracht.

“Het delen van wetenschappelijke informatie is een manier om me te onderscheiden van andere gezondheidsbloggers. Ik merk dat daar ook veel nood aan is. Ik krijg veel vragen over supplementen en trends zoals keto of intermittent fasting, diëten die vandaag als een levensstijl in de markt worden gezet. De dieetindustrie heeft immers goed begrepen dat mensen niet meer geloven dat diëten werken. WeightWatchers heeft bijvoorbeeld zijn naam veranderd in WW.”

Diëten, dat klinkt tegenwoordig als iets wat je tante doet.

“Precies: je mama, je schoonmoeder of je tante, zij diëten. Jij niet, jij doet aan intermittent fasting of eet paleo. Mannen zijn trouwens ook massaal op die kar gesprongen. Maar zodra je regels volgt over wat of wanneer je eet, volg je een dieet. Mensen toetsen vaak bij mij af of ze die trends moeten geloven of niet. Er is veel nood aan bevestiging.”

Dat is een opmerkelijke paradox: hoe meer we weten over eten, hoe meer stress en onzekerheid we daarover ervaren.

“We dénken dat we meer weten over eten. We worden gebombardeerd met allerlei − al dan niet correcte − beweringen over voeding. Je moet je telefoon maar openen en de informatie − de welles en nietes − is daar. Die boodschappen zijn per definitie ongenuanceerd, ook bij mij, want sociale media lenen zich niet tot nuance.

“En dan speelt vaak het bekende dunning-krugereffect op: mensen beschouwen zichzelf al snel als een expert omdat ze twee podcasts en drie Instagramaccounts volgen. Tijdens de pandemie zag je dat ook: mensen verzamelen een beetje informatie over het coronavirus en denken dan dat ze op hetzelfde niveau als Marc Van Ranst kunnen discussiëren. Het idee dat elke mening evenwaardig is, dat is een probleem dat ik elke dag zie.

“Voor alle duidelijkheid: ik heb me daar zelf ook al aan verbrand. Ik ben met heel goede punten afgestudeerd in de biomedische wetenschappen met voeding als specialisatie, en dat leidde bij mij tot een zekere arrogantie. Ik heb lang het idee gehad dat ik de voedingsexpert was, tot dat bleek dat ik er soms helemaal naast zat: de onzin van BMI als gezondheidsparameter en de manier waarop mensen met een hoger gewicht consequent degelijke zorg ontzegd wordt, dat zijn dingen waarover ik op de universiteit niets heb gehoord. Toen ik die ideeën ontdekte, ging er een wereld aan studiemateriaal voor mij open, maar het was evengoed een heel ontnuchterend moment, werkelijk een slap in the face, want ik bleek helemaal niet zoveel te weten.”

Laten we het straks over BMI hebben, ik heb eerst nog een paar vragen over voeding: waar u vaak voor waarschuwt, zijn uitspraken à la ‘Kurkuma werkt preventief tegen kanker’.

“‘Met artisjokken voorkom je hartziektes, tomaten zijn goed voor je huid’: mensen houden van dat soort ‘feitjes’ maar zo werkt voeding niet. Dat is een reductionistische kijk waarmee je inzoomt op één stofje in een ingrediënt waarvan we niet weten hoe het zich in een lichaam gedraagt, laat staan in een recept. Ik zal in mijn recepten nooit één ingrediënt naar voren schuiven, want mensen voelen zich dan genoodzaakt om dat ingrediënt te kopen en te eten, en voelen zich schuldig als dat om een of andere reden niet lukt. Dat zorgt voor stress die niets opbrengt en leidt af van de hoofdzaak.”

En dat is?

“Het is perfect oké om een dag of zelfs een week ‘slecht’ te eten, want het gaat om het grotere plaatje: je voedings- en leefgewoontes. Roken is een slechte gewoonte, elke dag groenten en vezels eten is een gezonde gewoonte.

“Ouders kunnen hun kinderen hard pushen om toch één hapje spruitjes of broccoli te proeven. Dat creëert enorm veel stress aan tafel, maar wat levert het op? Die kubieke centimeter broccoli heeft voor dat kind geen enkel gezondheidsvoordeel. Bij ons is het net zo: één dag fastfood eten heeft werkelijk geen impact op je gezondheid, net zoals één slaatje niets oplevert als je een heel jaar op vette, suikerrijke maaltijden met weinig nutriënten leeft. Als je het zo bekijkt, zijn er geen gezonde of ongezonde producten.”

Chips zijn op zich niet slecht, tenzij je elke dag een zak chips eet?

“Precies. En dan nog: iemand die elke dag een kommetje chips eet maar daarnaast ook heel veel groenten, fruit, vezelrijke producten en hoofdzakelijk plantaardig eet, heeft een supergezond eetpatroon. Eén product heeft niet de kracht om je gezond of ongezond te maken.

“We hebben ook de neiging om alleen de negatieve punten in rekening te brengen en de positieve te negeren. Een mooi voorbeeld is bewerkt vlees: vanaf 50 gram per dag stijgt bij mannen de kans op darmkanker met 18 procent, en bij vrouwen met 14 procent. Dat zijn choquerende cijfers, zeker omdat veel mensen die hoeveelheid makkelijk halen: ’s middags salami op de boterham en ’s avonds een worst, en je bent er al. Maar wat we er nooit bij zeggen, is dat andere eetgewoontes die kans op darmkanker weer verlagen: 25 gram vezels per dag volstaat. Je moet dat zien als de nettosom van alles wat je eet.

“De woorden ‘gezond’ en ‘ongezond’ hebben een morele lading die misleidt. Een appel is zogezegd gezond, maar ik zou niet willen dat mijn zoon overleeft op tien appels per dag, want dat volstaat niet om hem te voeden.”

Maar volgens de laatste voedselconsumptiepeiling uit 2014 haalt amper 3 tot 5 procent van de Vlamingen de dagelijks aanbevolen hoeveelheid groenten, en dat is slechts 300 gram per dag, soep inbegrepen.

“Er is zeker ruimte voor verbetering en we hebben daar blijkbaar ook wel wat hulp en wegwijzers bij nodig. Dat is juist wat ik met Karola’s Kitchen wil doen. Maar het is een complex verhaal. Als je naar de kost per calorie kijkt, zijn groenten en fruit waanzinnig duur. Wie moet rondkomen met een weekbudget van 20 euro, koopt geen broccoli van 1,60 euro, want daarmee heeft niemand gegeten. Uit een blik ravioli van 800 gram haal je wel drie volwaardige porties, en dan is de keuze snel gemaakt.

“We zijn bovendien ook niet opgegroeid met een eetpatroon dat rijk is aan groenten. Lange tijd stond de aardappel centraal en daarna het vlees, en behalve witloofrolletjes met hesp en kaassaus ken ik geen traditionele Vlaamse groentegerechten.

“Om dat te keren, zal alleen informeren niet werken. What’s the point als je er geen plezier aan hebt? Mensen hervallen altijd in oude gewoontes, tenzij ze die nieuwe gewoonte echt fijner vinden. Voor Instagram maak ik nu video’s over mijn recepten: dat is een miljoen keer meer werk dan alleen foto’s maken, maar ik wil dat mensen het water in de mond krijgen. Ik wil ze die groenten verkopen zonder dat ik moet zeggen waar broccoli zoal goed voor is, en dat ze na de maaltijd verzadigd en voldaan zijn.”

U pleit voor intuïtief eten. Wat is dat?

“Dat is eten zoals je zou eten als je nog nooit van voedingsregels zou hebben gehoord. Zoals een kind, eigenlijk: je eet als je honger hebt en stopt als je verzadigd bent. Maar daarbij hou je ook rekening dat eten zoveel meer is dan brandstof voor je lichaam: het gaat ook om cultuur, om identiteit, om liefde en gezelligheid. Je mag je gerust overeten aan kroketten op kerstavond.

“Eigenlijk draait het om het herstellen van je relatie met eten, want bijna iedereen legt zichzelf regels op: aardappelen vind je dikmakers, of die chocoladekoeken haal je niet in huis want dan eet je heel dat pak in één keer op. Je sluit vrede met alle soorten voeding, luistert naar je honger- en verzadigingsgevoel en geeft jezelf toestemming om te eten wat je wilt wanneer je wilt.”

En wat als ik elke avond pizza wil?

“Die reactie hoor ik vaak. En misschien eet je ook drie dagen pizza, maar daarna ben je dat beu. Dat heb je toch ook na al die familiefeesten rond kerst? Nadat je jezelf een week volgepropt hebt en je lichaamssignalen compleet hebt genegeerd − uit beleefdheid zeggen we veel te vaak ja op elk drankje en stuk taart − voel je dat je nood hebt aan lichte maaltijden en beweging.”

Wat is er trouwens mis met BMI?

“Het BMI is tweehonderd jaar geleden bedacht door de Belgische wiskundige Adolphe Quetelet, die de vorm van het menselijke lichaam in een soort formule wilde gieten. Hij had daarbij niet de intentie om uitspraken te doen over de gezondheid van individuen; bovendien zijn zijn metingen alleen bij witte mannen uitgevoerd. Vrouwen en mensen van kleur kwamen daar niet aan te pas, maar vandaag worden we allemaal naast die lat gelegd.

“In de twintigste eeuw zijn verzekeringsmaatschappijen met dat concept aan de haal gegaan en hebben ze daar gewichtscategorieën aan gekoppeld, en na veel lobbywerk heeft ook de Wereldgezondheidsorganisatie dat overgenomen. De meer precieze indeling van Quetelet is toen ook vereenvoudigd naar grove sprongen van vijf: een BMI van 20 tot 25 is normaal, 25 tot 30 is overgewicht, boven de 30 is obees... Dat is letterlijk zo beslist op een vergadering, zonder bijkomend onderzoek, en dat is nogal absurd: mensen die zogezegd een gezond gewicht hadden, bleken na dat overleg plots met overgewicht te kampen.

“Ook raar is dat ik in mijn opleiding heb geleerd dat het BMI belangrijk is, maar zonder enige toelichting te krijgen over hoe die formule is ontstaan. En dat is voor artsen en andere zorgverleners niet anders. En nu ga jij zeggen: maar wat met al die studies die overgewicht linken aan allerlei medische problemen zoals hart- en vaatziekten?”

Dat was inderdaad mijn volgende vraag.

“Er is wel degelijk een connectie tussen gewicht en gezondheid, maar pas vanaf een BMI hoger dan 40, om die parameter dan toch te gebruiken. Dat betekent dat er vandaag een immense groep mensen bestaat die wij wegen, waarschuwen en op dieet zetten terwijl hun gewicht eigenlijk niet van tel is. En dan nog is dat getal niet absoluut, want het is altijd een individueel verhaal.

“Die studies hebben ook geen enkel oog voor het effect weight stigma. Als mensen met een BMI van pakweg 32 meer kans hebben op kanker, komt dat dan door hun gewicht of worden die mensen sneller weggestuurd met de opdracht om te vermageren, zonder dat we hun klachten goed bestuderen? Kan het te maken hebben met het feit dat ze minder snel hulp durven te zoeken en dat ook de chronische stress van leven in een discriminerende maatschappij een rol speelt? Ik ben er erg van overtuigd dat die factoren ook meespelen. Er is geen onderzoek naar weight stigma in de medische wereld, wel naar racisme: zwarte mensen kampen vaker met welvaartsziektes, en daar spelen dezelfde factoren zeer duidelijk een rol.

“Ik wil hier geen zwart-witverhaal van maken en beweren dat gewicht nooit een impact heeft op iemands gezondheid, want dat is soms wel zo. Alleen is het verre van allesbepalend, terwijl onze geneeskunde gewicht heel centraal stelt. Je vindt geen enkele studie waarin BMI geen factor is waarmee rekening wordt gehouden.”

Als gewicht niet zo belangrijk is, waarom houdt de geneeskunde daar zo aan vast?

“Dat is inderdaad moeilijk te begrijpen. Soms is gewicht wel een relevante parameter: baby’s worden voortdurend gewogen omdat je bij hen simpelweg weinig andere informatie hebt die op een onderliggend probleem kan duiden. Oncologen hebben gewicht ook nodig om in te schatten of er iets gaande is, maar dan gaat het meestal over mensen die snel veel vermageren. Maar voorts vind ik het ook moeilijk te begrijpen waarom het BMI zo centraal staat, zeker omdat er immens veel van afhangt. Elke dag nemen artsen belangrijke beslissingen op basis van het gewicht van hun patiënten.

“Een van de meest choquerende verhalen die ik onlangs toegestuurd kreeg, was dat van een vrouw wier moeder pijn had aan haar heup. De dokter weet dat aan haar overgewicht en stuurde haar naar huis met een dieet. Op een nacht is die vrouw op de spoeddienst beland omdat de pijn niet meer te harden was, en daar bleek dat ze een uitgezaaide kanker had die zich ook op haar heup genesteld had. Als je dik bent en je hebt pijn, komt dat door je gewicht: dat is die hardnekkige bias waarmee elke dag mensen geconfronteerd worden, soms met desastreuze gevolgen. Gelukkig voel ik wel verandering: veel zorgverleners beginnen in te zien hoe schadelijk die focus op gewicht is.”

U bent hoogzwanger, maar als u op controle moet bij de gynaecoloog, laat u zich niet wegen.

“Ik weeg mij thuis en deel mijn gewicht mee. Ik heb als late tiener met een ernstige eetstoornis geworsteld, en voor mij voelt het zo veiliger. Ik trek mij ook niets aan van hoeveel ik zogezegd mag bijkomen; door mijn voorgeschiedenis ga ik al blij zijn als ik deze zwangerschap goed doorkom.

“Toen ik onlangs op Instagram vertelde dat een vroedvrouw het toch nodig vond om me te waarschuwen voor mijn gewicht zonder te vragen naar mijn levensstijl, kreeg ik heel veel berichten van vrouwen met gelijkaardige verhalen: zwangere vrouwen die de hele dag niets aten en amper dronken omdat ze in de namiddag bij de gynaecoloog op de weegschaal moesten staan. Dat is toch fucked up? Niemand vraagt je welke rare dingen je hebt gedaan om niet te veel bij te komen of hoe je je voelt. Integendeel, je krijgt applaus. Weer een goed voorbeeld van hoe een laag gewicht niets met gezondheid te maken heeft. Ik heb niet altijd de courage om daar bij de dokter een punt van te maken, maar ik haat het weegmoment. Het doet meer kwaad dan goed.”

Ondertussen zijn er talloze influencers die veel meer verdienen dan u door ons te zeggen wat we wel en niet mogen eten.

“Ik bescherm mezelf daar wat tegen door geen BV’s te volgen die aan hun 100.000 volgers melden dat plantaardige olie toxisch is. Ik wil ergens wel geloven dat die mensen de beste bedoelingen hebben, tegelijk ben ik er zeker van dat er anderen zijn die hen erop wijzen dat hun informatie niet correct is.

“Ik heb dat zelf eens gedaan bij een fashioninfluencer die een detox promootte waarbij ze om het half uur een halve liter water dronk. Daar kun je dus van doodgaan. Ik heb haar dat zo vriendelijk mogelijk gemeld − al zwaai ik op zo’n moment ook wel met mijn diploma − en ze heeft daar heel goed op gereageerd. Ze heeft haar content offline gehaald en dat ook zo gecommuniceerd aan haar volgers.

“Iedereen gaat weleens van het padje af: ik heb vroeger ook immuunboostsmoothies op mijn blog gezet, dat zou ik nu niet meer doen. Maar als iemand met expertise je meldt dat je foute informatie verspreidt en je bent niet bereid om dat nader te bekijken, treft jou schuld, wat mij betreft.”

Ook alomtegenwoordig op sociale media de laatste maanden: supplementen die de menstruatiecyclus zouden ondersteunen en die een oplossing voor alles lijken te bieden. Ze geven je energie, krikken je humeur op, zijn goed voor je huid en je haar. Over die praktijken maakt u zich ook vaak boos.

“Ik krijg veel vragen van vrouwen die daardoor gaan nadenken over een product waaraan ze nooit enige behoefte hebben gehad. Dat is natuurlijk de marketingstrategie. Bedrijven gebruiken daarvoor een heel krachtig wapen, namelijk de testimonial. Die firma’s gaan constant over de schreef: ze maken online allerlei claims waarvan ze goed genoeg weten dat ze die niet op hun verpakking mogen zetten.

“Zijn er klachten, dan verwijderen ze die post of passen ze de caption aan en het probleem is opgelost. Maar als ze anekdotes delen van mensen die in hun plaats beweren dat ze dankzij die supplementen een betere huid, meer energie of een beter seksleven hebben, doet zo’n bedrijf niets verkeerds.”

Maar voor de duidelijkheid: die supplementen werken niet?

“Bepaalde supplementen kunnen zeker zinvol zijn, zoals vitamine B12 voor veganisten, foliumzuur voor zwangere vrouwen of omega 3 voor mensen die nooit vette vis eten. Maar die samengestelde supplementen zijn in het beste geval hun geld niet waard: ze worden verkocht voor tientallen euro’s per potje, terwijl de samenstelling vaak heel basic is: wat magnesium, vitamine B12, een beetje foliumzuur. Dat doet niemand kwaad, maar dat vind je voor een fractie van de prijs in het Kruidvat of bij de apotheek en je hebt ook zelden die mix nodig.

“Die bedrijven creëren een verhaal waarin iedereen zich herkent − wie is er niet moe? − en ze hebben de timing mee. Vrouwen zijn in de medische wereld heel lang genegeerd. Dat is nu aan het keren, maar ondertussen is er een voedingsbodem gecreëerd voor bedrijven die appelleren aan vrouwen die zich − terecht − ongehoord en onbegrepen voelden toen ze met zogezegde vrouwenkwaaltjes als migraine of buikpijn aanklopten bij de medische wereld.

“Het meest boos word ik van de claims over vruchtbaarheid. Ik heb te veel volgers die me zeer persoonlijke berichten sturen over hun worstelingen met infertiliteit en die dan met plezier 500 euro betalen aan die supplementen, zodat ze toch kunnen zeggen dat ze alles hebben geprobeerd.”

Supplementen worden ook aangeprezen door apothekers.

“Ik wil niet iedereen over dezelfde kam scheren, maar helaas gebeurt dat wel. Zelfstandige apothekers hebben nu eenmaal een winkel te runnen, zij hebben er profijt van als jij die producten koopt, al ken ik evengoed apothekers in loondienst die de supplementen voor gewichtsverlies die op de toog staan, verstoppen als ze alleen in de winkel zijn.”

U noemt die bedrijven en influencers nooit bij naam, maar het is nooit moeilijk om te achterhalen over wie u het hebt. Hoeveel klachten hebt u al aan uw been?

“Geen enkel, wel wat dreigementen. Toen ik een paar jaar geleden inging tegen een bedrijf dat BV’s inzette voor voedingsadvies op basis van een DNA-analyse, zaten ze snel in mijn mailbox. Het stramien is altijd hetzelfde: eerst word ik uitgenodigd voor een gesprek, maar daar ga ik niet op in. Daarna dreigen ze met een rechtszaak, maar zolang ik ze niet bij naam noem, kunnen ze mij niets maken. Ik heb nog niet uitgezocht of dat wel zo is als ik ze met naam en toenaam onthul. Dat is een persoonlijke keuze: ik heb geen zin en energie om ’s nachts wakker te liggen omdat er misschien een deurwaarder met een brief aan mijn deur zal staan.

“Ik krijg veel tegenwind. Dat is lastig, maar ik ontvang veel meer berichten van mensen die dankbaar zijn voor wat ik doe en omdat ik die onzin durf te doorprikken. Ik maak die Instagramstory’s waarin ik die claims doorprik thuis, tussen de soep en de patatten. Maar ik heb wel impact, daar herinneren die mensen me vaak genoeg aan.”