Smeltend permafrost laat virussen vrij die 50.000 jaar inactief waren: hoe gevaarlijk is dit?

Het klinkt als een science-fiction verhaal, maar toch waarschuwen heel wat wetenschappers voor de gevolgen van het vrijkomen van eeuwenoude virussen. De reden waarom dieren en virussen zo goed bewaard blijven in het permafrost is niet alleen omdat het koud is, het is ook een zuurstofvrije omgeving waar het licht niet doordringt. De huidige temperaturen op de Noordpool warmen echter zeer snel op waardoor de bovenste laag permafrost in de regio verzwakt.

“Of een virus in die omstandigheden kan overleven hangt af van hoe goed hij bijvoorbeeld tegen extreme kou kan en hoe lang”, zegt wetenschapsexpert Martijn Peters, “Sommige micro-organismen overleven dit niet, andere wel”. Het pokkenvirus kan bijvoorbeeld bij - 20 °C overleven, maar slechts enkele tientallen jaren en geen eeuwen. “Wat ontdooiende permafrost zou kunnen ontketenen, hangt dus af van hoe weerbaar de virussen zijn. Voor onbekende virussen is dat voorlopig moeilijk in te schatten”, zegt Peters.

Wetenschapper Jean-Michel Claverie heeft al meerdere virusfamilies ontdekt in het permafrost en heeft er twee opnieuw tot leven gewekt. De oudste was bijna 48.500 jaar. Het ging hier om virussen die enkel eencellige organismen kunnen besmetten. “Die vormen voor ons geen gevaar”, zegt expert Martijn Peters, “Maar de kans bestaat natuurlijk dat er zich virussen bevinden in de meer dan 23 miljoen km² oppervlakte aan permafrost die het wel op mensen hebben gemunt”.

Een enkele gram permafrost kan duizenden ‘slapende’ micro-organismen bevatten. Zo hebben wetenschappers bijvoorbeeld al fragmenten aangetroffen van het pokken- en influenzavirus. “Waar men vooral voor vreest, is dat er een nieuw virus zou tevoorschijn komen waar ons lichaam nog niet tegen gewapend is, zoals bijvoorbeeld SARS-CoV 2”, zegt Peters.

“Het feit dat de virussen na zo lange tijd nog steeds besmettelijk zijn, wijst op een mogelijk groter probleem”, zegt Claverie. Hij vreest dat mensen zijn onderzoek beschouwen als een wetenschappelijke curiositeit en het niet zien als een ernstige bedreiging voor de volksgezondheid. “Wij zien deze amoebe-infecterende virussen als voorteken voor alle andere mogelijke virussen die zich in de permafrost zouden kunnen bevinden”, zei Claverie aan CNN. “We zien de sporen van vele, vele andere virussen”, voegde hij eraan toe. “Dus we weten dat ze er zijn. We weten niet zeker of ze nog leven. Maar als de amoebevirussen nog leven, kan het zeker zijn dat andere virussen dieren of mensen kunnen infecteren.”

“Het zijn trouwens niet enkel virussen waarvoor we moeten oppassen, maar ook bacteriën”, zegt Peters. In 2016 was er een uitbraak van Bacillus anthracis in Siberië. Zo’n honderd mensen werden opgenomen in het ziekenhuis en 1 jongetje stierf aan de ziekte. De bacterie was vrijgekomen uit de permafrost en had rendieren besmet. Meer dan 2.000 dieren stierven. Je kan miltvuur/antrax oplopen door het eten van besmet vlees. Meer nog, uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er ook heel wat resistentie tegen antibiotica aanwezig is onder bacteriën die gevonden worden in permafrost, wat ook problematisch kan zijn.

“In het verleden kwamen nieuwe uitbraken van pathogenen meestal door het ontdekken van nieuw onbekend terrein of te dicht contact tussen mens en dier”, zegt Peters, “Maar nu kijken wetenschappers dus ook naar een derde piste: het verdwijnen van ecologische barrières die ons duizenden of zelfs miljoenen jaren beschermd hebben tegen deze micro-organismen”.

“Naar schatting zou tegen 2.100 bijna alle permafrost verdwenen kunnen zijn door de klimaatverstoring”, laat Peters weten. “De meest impactvolle oplossing is dus het stoppen van de klimaatverstoring en daardoor het massaal ontdooien van de permafrost voorkomen. Dan blijven de micro-organismen zoals virussen mooi op hun plaats zitten”, verduidelijkt Peters.

“Daarnaast kan je natuurlijk ook proberen te voorkomen dat mensen in contact komen met de boosdoeners. Momenteel wonen er slechts ‘enkele miljoenen’ mensen in de permafrostgebieden. Maar als de wereld opwarmt neemt dat aantal misschien wel toe”, vult hij aan. “Tot slot is het ook interessant om meer onderzoek naar de micro-organismen in de permafrost te doen. Hoe meer men weet, hoe beter. Proactief werken is beter dan reactief”, besluit Peters.