China hervormt overheid: ‘Vijf jaar geleden is al beslist: de partij controleert alles. Nu moet dat efficiënter en moderner’

De Chinese overheid wordt de komende tijd ingrijpend hervormd om China beter in staat te stellen technologisch zelfvoorzienend te worden en beter bestand te zijn tegen financiële risico’s. Daarvoor worden bevoegdheden gecentraliseerd en nieuwe overheidsorganen opgericht, waaronder een financiële ‘supertoezichthouder’. Het plan wordt naar verwachting vrijdag goedgekeurd op het Volkscongres.

De hervorming moet de Chinese overheid vooral op drie terreinen versterken: technologie, data en financiën. Zo krijgt het ministerie voor Wetenschap en Technologie een grotere rol in het coördineren van nationale technologieprojecten, om ‘uitdagingen in sleutel- en kerntechnologie te overwinnen’. China hoopt alle krachten in het land te verenigen om technologische zelfredzaamheid te realiseren, nu het steeds meer de toegang wordt ontzegd tot westerse hightech.

Het plan voorziet ook in de oprichting van een Nationaal Data Bureau, dat verantwoordelijk wordt voor instellingen die data verzamelen, delen en verwerken. Bedrijven en overheidsorganen in China verzamelen heel veel data, maar wisselen die beperkt uit. Meer coördinatie moet een snellere ontwikkeling van digitale toepassingen mogelijk maken, en – aldus het hervormingsplan – ‘de bouw van een Digitaal China, een digitale economie en een digitale samenleving’ ondersteunen.

Daarnaast wordt een Nationale Financiële Toezicht Administratie opgericht, die de supervisie krijgt over de hele financiële industrie (op staatsaandelen na), een sector waarin 56.000 miljard euro omgaat. Deze financiële ‘supertoezichthouder’ centraliseert de bevoegdheden van bestaande waakhonden, die worden afgeschaft of afgeslankt. Het nieuwe orgaan moet een einde maken aan regelmatig voorkomende financiële wanpraktijken in China, zoals de hoge schulden van lokale overheden of regionale banken.

Antwoord op exportbeperkingen

De hervormingen zijn erop gericht China technologisch zelfvoorzienend en financieel weerbaar te maken, nu het land zich steeds vaker afgesneden ziet van Amerikaanse of westerse hightech, zoals de chipmachines van ASML. ‘Geconfronteerd met externe indamming en onderdrukking moet China zijn leiderschap en bestuurssysteem voor wetenschappen en technologie stroomlijnen’, aldus Xiao Jie, lid van de Staatsraad (de Chinese regering), die het plan dinsdag voorstelde.

De dinsdag bekend gemaakte plannen vormen slechts het eerste deel van een grotere reorganisatie, die de Chinese Communistische Partij mogelijk meer controle geeft over de nieuwe en versterkte overheidsorganen. Zo zou er een partijcommissie voor Wetenschap en Technologie komen, maar details hierover worden pas na het Volkscongres verwacht. Volgens president Xi Jinping moet de hervorming ‘de uniforme leiding van de partij over technologie en wetenschap versterken’.

Het gaat om de negende overheidsreorganisatie sinds China’s overgang naar een markteconomie in 1979, en de derde onder Xi Jinping. Vijf jaar geleden hevelde Xi al veel macht van de staat over naar partijcommissies. ‘In 2018 werd de macht van de partij in zowat elk beleidsdomein geïnstitutionaliseerd’, zegt Nis Grünberg, politiek analist van de Duitse denktank Merics. ‘Toen is de basisstructuur vastgelegd: de partij controleert alles. Nu wordt dat systeem verfijnd, om het efficiënter en moderner te maken.’

De macht wordt gecentraliseerd

Bij de reorganisatie moet 5 procent van het centrale overheidspersoneel afvloeien. Het budget dat daardoor vrijkomt, wordt gebruikt om de sleuteldomeinen te versterken. Naast technologie, digitalisering en financieel toezicht zijn dat ook ouderenzorg, opwaardering van het platteland en bescherming van het intellectueel eigendomsrecht. Het Bureau voor Brieven, waar gewone Chinezen met veel moeite kunnen klagen over een slechte behandeling door de overheid, komt direct onder het Chinese kabinet.

‘Alle aangekondigde hervormingen sluiten heel duidelijk aan bij de problemen die China de afgelopen jaren geïdentificeerd heeft’, zegt Ingrid D’Hooghe, onderzoeker bij het Clingendael China Centre. ‘Voor al die domeinen geldt dat de controle nu gecentraliseerd wordt en dat ze direct aan hogere staatsorganen worden opgehangen, waardoor de centrale overheid nog meer grip krijgt op wat er gebeurt.’

Volgens D’Hooghe kan de centralisering het politieke beleid krachtiger maken, maar kan het ook een keerzijde hebben. ‘Je kan hiermee uitwassen voorkomen en een bepaalde mate van efficiëntie stimuleren. Maar een gevaar is dat hoe meer je centraliseert, hoe meer je initiatief en creativiteit bij lokale overheden weghaalt en apathie in de hand werkt. Lokale overheden kunnen zich dan ook minder geroepen voelen om gedetailleerd te rapporteren.’