De Morgen dook onder in de markt van de ‘lookalike-paspoorten’, die weinig bekend zijn, behalve bij migranten die naar de EU willen komen. De toename van paspoortfraude baart het Europees grensagentschap Frontex zorgen, maar EU-burgers die hun reispas of identiteitskaart onlangs kwijt raakten, weten van niets.
MAHMOUD ELSOBKY EN BRUNO STRUYS 10 maart 2023
Productie longread en grafiek JAN STRAETMANS
Animatie en illustratie BART HEBBEN
“Wacht even, u zegt me dat ze mijn reispas te koop aanbieden?”
De geboortedatum komt overeen. Het adres is juist. Zijn lengte klopt. De foto klopt. De naam klopt. En dit paspoort zou nog geldig zijn tot 2031, staat vermeld. Alles klopt, als een zwerende vinger.
Want lastig is het wel. Het duurt even voor Frédéric*, een 48-jarige kunstfotograaf met een studio in hartje Parijs, het helemaal kan vatten. Iets meer dan een jaar geleden, in oktober 2021, is er bij hem ingebroken. Ook zijn paspoort is daarbij gestolen – dat wist hij, maar de inbrekers zijn nooit opgespoord. En nu belt een Belgische journalist met het bericht dat ze zijn paspoort verkopen?
“Ik ga dat melden op het politiecommissariaat”, zegt hij. Hij denkt niet dat de nieuwe eigenaar veel met zijn paspoort kan doen, want hij had het als gestolen aangegeven en een nieuw laten maken, maar toch is hij er niet gerust op.
“Mijn oude paspoort in handen van smokkelaars, met lopende geldigheid, dat is niet bepaald geruststellend. Voor zover ik weet, heeft niemand in mijn naam iets verkeerd gedaan met dat paspoort. Maar oké, dat wil je toch wel vermijden.”
Een smokkelaar die we leerden kennen op sociale media had ons even tevoren een foto van zijn paspoort doorgestuurd. Hammam Bek, die opereert vanuit Istanbul, toonde verschillende paspoorten die in zijn aanbod zitten. Franse dus, maar ook Amerikaanse en het paspoort van een 27-jarige Nederlander uit Krimpen aan den IJssel, die niet op onze verzoeken om een gesprek reageerde.
Het was een druilerige avond in het najaar van 2021 toen we in Brussel de illegale paspoortenmarkt op het spoor kwamen, na een merkwaardig voorstel. We hadden Amjad* kort tevoren leren kennen en spraken af aan het Zuidstation. Hij nam ons mee naar een flat in de buurt, om op te drogen en in vertrouwen te praten. Daar bleek dat hij geïnteresseerd was in paspoorten. Hij wou ons geen paspoort verkopen, hij wou het onze kopen.
“Kijk, ik heb een foto van iemand die een paspoort nodig heeft en ik denk dat jullie echt op elkaar lijken.” Amjad toonde een foto van een man, eind de 20. Die man zou een Irakese vluchteling zijn die vanuit Istanbul naar de EU wou.
“Maak je geen zorgen. De opbrengst delen we.” Hij lachte en bood 5.000 euro voor mijn paspoort. Ik blufte en zei hem dat hij het zeker voor het dubbel zou doorverkopen, waarna hij bereid was om tot 6.000 euro te gaan. Na ons gesprek drong Amjad nog verschillende keren aan via Whatsapp.
De bedoeling was duidelijk. Ik zou mijn Belgisch paspoort afgeven, na enkele dagen of weken als gestolen of verloren aangeven en in tussentijd doet een migrant in Istanbul er zijn voordeel mee. Gezien hij min of meer op mij lijkt, kan hij zo relatief veilig naar de EU reizen.
Amjad zegt deel uit te maken van een netwerk van een zestal smokkelaars. Wie aan het hoofd staat, wil hij niet zeggen, maar alleszins iemand die in Griekenland woont.
Vooral in steden als Istanbul en Athene is de verkoop van echte, lookalike, maar ook valse paspoorten wijdverbreid. Tienduizenden vluchtelingen uit het Midden-Oosten, Noord-Afrika, Afghanistan en andere landen zoeken manieren om de Europese Unie binnen te geraken en asiel aan te vragen. Tegenover een bootje op de Middellandse Zee, of de tocht van ontberingen langs de Balkan of Wit-Rusland, biedt de paspoortmarkt vele voordelen. Om te beginnen lijkt het op het eerste gezicht niet zo moeilijk om een verkoper te vinden.
&
Beluister hieronder de conversatie met Amjad, de smokkelaar
Op sociale media, in groepen of op pagina’s die zich richten op migranten, staan berichten over lookalike-paspoorten. Eentje biedt bijvoorbeeld Griekse paspoorten aan, een andere heeft verschillende Europese en Israëlische paspoorten, en reisdocumenten voor vluchtelingen. Geïnteresseerden moeten een foto sturen die de smokkelaar vergelijkt met de paspoorten in zijn assortiment.
België heeft sinds dit jaar een nieuw internationaal paspoort, dat voorzien is van extra ingebouwde beveiligingen, 48 in totaal. Dit moet vervalsingen voorkomen, maar heeft weinig impact op deze vorm van fraude.
“Dat de foto op het originele paspoort en de nieuwe houder van het document in sommige gevallen sterk op elkaar lijken, kan grenscontroles en de opsporing van de imitator bemoeilijken”, zegt een woordvoerder van Frontex, het Europese grensagentschap.
Frontex heeft sinds 2018 een aparte sectie die Europese lidstaten op dit vlak ondersteunt met opleidingen voor grenswachten en handhavers, het delen van expertise en het ondersteunen van operaties tegen documentenfraude.
Het lijkt gewaagd om met zo’n paspoort door de grenscontroles te geraken, maar volgens Frontex wint het aan populariteit. De toename van gedetecteerde fraude aan de grens in 2021 wijt Frontex aan doorgedreven controles op coronacertificaten, maar toch verwacht het grensagentschap dat identiteitsfraude zich verder doorzet.
“De verwachte toename van het gebruik van frauduleuze documenten in 2022-2023 zal gevolgen hebben voor de interne veiligheid van de EU”, zo staat in een recente risicoanalyse van Frontex. Hun rapport wijst erop dat ook Foreign Terrorist Fighters, zoals de Syriëgangers, hiervan gebruikmaken. En uit hun data zou blijken dat sinds de Russische oorlog in Oekraïne ook steeds meer Russen met valse documenten proberen Europa binnen te geraken.
Smokkelaars krijgen officiële paspoorten in handen van Europeanen die ze zelf hebben verkocht, of ze waren hun paspoort verloren of werden bestolen. Een van de smokkelaars, een Syriër, beweert dat ze soms lege paspoorten vastkrijgen via ambassades. We spreken hem aan alsof we als Egyptische vluchteling naar Europa willen reizen.
Hammam Al-Rashad, zoals hij zichzelf noemt, heeft naar eigen zeggen een ruim aanbod aan valse en echte paspoorten en reisdocumenten voor vluchtelingen. Hij biedt een origineel Belgisch paspoort aan voor 1.700 euro en een vervalst voor 1.200 euro. Hij beweert dat hij de foto kan vervangen door eentje die we opsturen en dat hij de chip kan aanpassen.
Voor 5.000 euro extra kan Hammam Al-Rashad ons ‘gegarandeerd’ naar een Europese bestemming brengen via de luchthaven van Khartoem, in Soedan. Over hoe hij dat dan zo kan garanderen, blijft hij vaag.
Om elke twijfel weg te nemen stuurt hij video’s met Belgische paspoorten en identiteitskaarten. Al-Rashad toont hoe ze voorzien zijn van alle veiligheidschecks, om door de controlescans te geraken van de grenspolitie op luchthavens. In de video van de Belgische identiteitskaart is een heel stapeltje kaarten te zien. Hij beweert ook dat anderen op exact dezelfde manier gemakkelijk aankwamen in het land naar keuze.
Als hij de identiteitskaart op de scanner legt om de effectiviteit ervan te tonen, verschijnen in beeld ook andere identiteitskaarten die er Europees uitzien.
Het enige wat we moeten doen, is onze gegevens, een foto, een handtekening en 300 euro bezorgen aan hem via een tussenpersoon. Daarna zullen we een video van het nieuwe paspoort krijgen, zodat we het resterende bedrag betalen en vervolgens het Belgische paspoort ontvangen.
Beluister hieronder de conversatie met Hammam Al-Rashad
Een andere smokkelaar in Istanbul biedt een ‘all-inclusive’ naar België aan. Inbegrepen zijn een Nederlands paspoort, een identiteitskaart en vliegtickets, voor 10.500 euro. Ook in Athene zitten smokkelaars die beweren dat ze ons tot in Brussel kunnen brengen met Nederlandse, Belgische of Franse paspoorten.
“Het is heel simpel”, zegt een zekere Abu Mustafa in Athene. “Bij wijze van spreken vertrek je als leerkracht en kom je aan als dokter.”
Hij vroeg via Whatsapp om een foto om te vergelijken met de paspoorten in zijn bezit. Met artificiële intelligentie trukeerden we een foto en even later stuurde hij een foto van een paspoort van iemand die erop leek. Hij benadrukte dat hij twee dagen later al het paspoort kon bezorgen en een reisplan.
Eigen betalingssysteem
Veiligheidsexperten verwijzen voor deze paspoortfraude soms naar het darkweb, die gigantische ijsberg aan illegale activiteiten onder het zichtbare internet en waar alles te koop is. Het is maar de vraag of dat wel nodig is.
Geïnteresseerden vinden de smokkelaars namelijk vrij gemakkelijk terug op Facebook, Instagram en TikTok. Een van de populaire profielen tijdens de research van dit artikel was dat van een zekere Abu al-Abd al-Iraqi. In elke video roepen migranten samen met de ‘ribers’ of gidsen op om hulde te brengen aan Abu al-Abd al-Iraqi. Hun getuigenissen zijn de beste reclame.
Abu al-Abd al-Iraqi publiceerde bijna dagelijks video’s van mensen die in Hongarije aankomen, waarin ze hem bedanken en prijzen en iedereen herinneren aan de ‘tasjiek’ waar het met de smokkelaar overeengekomen bedrag werd gestort.
Een tasjiek is een soort bankkantoor. Ze liggen verspreid over Istanbul, sommige Arabische en Griekse steden, meestal vermomd als reisbureaus, wat op zich nog wel klopt.
Geheime code
Wie illegaal wil migreren, stort het met de smokkelaars overeengekomen bedrag in zo’n kantoor en ontvangt in ruil een document met een geheime code. De smokkelaar krijgt die code zodra de migrant in het land van bestemming is aangekomen. Het is enigszins vergelijkbaar met systemen als dat van Western Union of MoneyGram, maar ze zijn illegaal en specifiek gericht op mensensmokkel.
De tasjieks zijn alleen bekend bij wie via sociale netwerken op zoek gaat naar smokkelaars. In Istanbul vonden we zo een vijftal kantoren, waaronder dat van Assaf. Volgens de getuigenissen van vele migranten op hun sociale media heeft het kantoor van Assaf velen van hen vorig jaar opgelicht en is het gaan lopen met het gestorte geld.
“Er is wel vaker fraude via deze kantoren in Istanbul”, vertelt Ahmed Elkhatib*, een Palestijnse vluchteling in Antwerpen. “Soms huren ze die kantoorruimte bijvoorbeeld voor een maand en dan sluiten ze plots. Als je dan naar de eigenaar van het gebouw gaat, doet hij alsof hij ze niet kent en niet wist welke activiteiten er gebeurden.”
Smokkelaars dringen meestal de naam van een bepaalde tasjiek op aan de migranten, wat wijst op de verwevenheid tussen deze kantoren en de smokkelaars. Allicht behoren ze dus tot hetzelfde netwerk. Dat maakt het ook geen neutrale en veilige instantie om het geld te blokkeren.
De 38-jarige Siraj* had niet gedacht dat het zo eenvoudig zou zijn om in België te geraken.
“Mensen hadden me gewaarschuwd voor de maffia langs de Balkanroute en dus leek een lookalike-paspoort me interessant. Ik informeerde me en amper twee uur later kreeg ik het telefoonnummer van een smokkelaar in Athene doorgespeeld.”
Hij staat ons te woord in een asielcentrum in Limburg, maar is oorspronkelijk afkomstig uit de omgeving van het Syrische Idlib, waar nog altijd hevige strijd woedt. Zes jaar verbleef hij in Turkije, tot hij in 2021 naar Europa vertrok. Samen met anderen legde hij eerst honderden kilometers af in het bergachtig gebied tussen Turkije en Griekenland.
In vergelijking daarmee was het laatste deel van zijn reis kinderspel. In Athene nam hij contact op met een Syrische smokkelaar, die hem vroeg om een foto en enkele details zoals lengte en gewicht. Twee dagen later al liet die weten dat hij een Iers paspoort ter beschikking had voor 5.000 euro.
Siraj boekte meteen vliegtickets. De smokkelaar bezorgde hem zelfs een negatieve PCR-test op naam van de Ierse persoon. Siraj ondervond niet het minste obstakel op de luchthaven van Athene. De luchthavenpolitie vroeg niet eens om het mondmasker naar beneden te doen om hem te identificeren.
Het loopt niet altijd zo gesmeerd. We spraken ook met een migrant die in Koeweit tot een gediscrimineerde bevolkingsgroep behoort en achtereenvolgens Belgische, Zweedse en Deense papieren gebruikte. Telkens botste deze man op de Griekse autoriteiten, om uiteindelijk gebruik te maken van de meer klassieke smokkelroutes over land, ook met wisselend succes.
Siraj daarentegen had die dag geluk, zo denkt hij. “Op de luchthaven van Athene werden toen tien mensen gearresteerd die met nagemaakte of lookalike-paspoorten probeerden te reizen, zo hoorde ik nadien van vrienden van deze migranten.”
Via Milaan kwam hij naar Charleroi en nergens kreeg hij vragen over zijn paspoort. Eens aangekomen op de luchthaven van Charleroi tikte iemand op zijn schouder. “Hij vroeg me om hem niet aan te kijken, maar rustig mijn paspoort aan hem te geven”, zegt Siraj.
De man zat op dezelfde vlucht vanuit Milaan met maar een bedoeling: het paspoort weer terugkrijgen voor hergebruik.
*pseudoniem op verzoek van de getuige, echte naam bekend bij de redactie