De vijf boeken van de week: Diane De Keyzer over de geschiedenis van de prostitutie, een roman van Erik Vlaminck en de gedichten van Cees Nooteboom 

Van arme straathoertjes tot machtige courtisanes, van anonieme schuinsmarcheerders tot bekende bordeelbezoekers, van raamprostitutie tot chique rendez-vous huizen: Diane De Keyzer vertelt erover in "Quel bordel. Geschiedenis van de prostitutie in de Belgische steden" (uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts). 

In heel wat steden - zoals Brugge - vind je nu nog een Stoofstraat. In de middeleeuwen was een stoof een openbare badplaats: er waren aparte stoven voor mannen en vrouwen en gemengde stoven die bezocht werden door alle lagen van de bevolking. In die stoven waren er ook bedden en "het was een korte stap van bad naar bed", vertelt De Keyzer op Klara.

In de vroege middeleeuwen werd prostitutie afwisselend verboden, getolereerd en gereglementeerd. Door het verbod van de Kerk werd het ook zondig. In de steden waren er gedoogzones en de straffen die prostituees kregen, waren heel verwant aan die voor heksen. De zogenaamde schandstraffen zetten de veroordeelden te kijk voor de goegemeente. Zo werd een veroordeelde prostituee op een schandpaard gezet die door de stad trok terwijl de medeburgers haar beschimpten. Of ze werden verbannen of op pelgrimstocht gestuurd.

Eén van de beroemdste prostituees uit onze geschiedenis is Blanche Delacroix. Ze was een Roemeense die als gewone prostituee aan de kost kwam in een hotel in Parijs. Koning Leopold II kwam er over de vloer en viel als een blok voor de twintigjarige Blanche. Zijn leven lang zou ze zijn minnares blijven. Ze kreeg naast de villa's, paleizen en de titel van "la baronne de Vaughan" ook twee zonen van de vorst. 

De hongersnood in Biafra (Nigeria, 1967-1970) was voor Louise Fresco een persoonlijke drijfveer om landbouw en voeding te gaan studeren. "Ons voedsel. Een levenslang verhaal” (uitgeverij Prometheus) is een samenvatting van wat ze de voorbije 50 jaar heeft geleerd over voedsel. 

Op Radio 1 legt Fresco uit dat een groot deel van de landbouwgrond niet geschikt is voor akkerbouw maar wel voor grasland. "Als je dit grasland wil gebruiken, is er geen andere manier dan er dieren op te laten grazen en zo de vegetatie om te zetten naar hoogwaardige eiwitten om ons allemaal te voeden". Ze maakt hierbij de kanttekening dat door de huidige intensieve veeteelt waardevolle akkergronden gebruikt worden voor het kweken van voedsel voor de veestapel. Op akkergrond moet er volgens haar geen veevoeder geproduceerd worden maar enkel voedsel voor mensen. 

Bovendien vormen deze dieren een belangrijke schakel in het verwerken van voedselafval. "Af en toe een stukje rood vlees houdt het ecosysteem in stand", aldus Fresco.

Een ander belangrijk argument is dat de productie van vlees nodig blijft, omdat een groot deel van de wereldbevolking - zo'n 2 miljard mensen - anders onvoldoende eiwitten en mineralen te eten krijgt. Ook hebben sommige groepen - zwangere vrouwen, vrouwen die de borst geven, ouderen en opgroeiende kinderen - hoge eiwitconcentraties nodig. 

Volgens Fresco is het toverwoord op gebied van al dan niet vlees op je bord: matiging. "En verspil zo weinig mogelijk voedsel. Dat is de grootste bijdrage aan de duurzaamheid van de landbouw". 

Fresco kijkt positief naar de toekomst, omdat we enorm veel hebben geleerd de laatste twee eeuwen. Honderd jaar geleden was de helft van de bevolking ondervoed. Dat is nu nog maar 11%. Er zijn ondertussen nieuwe efficiënte technieken zoals microbiële fermentatieprocessen, die zorgen voor hoogwaardige voeding en we gaan beter met de bodem om. Bovendien neemt de wereldbevolking op lange termijn af, waardoor er minder voedsel moet geproduceerd worden. 

Eva Rammeloo werkte 9 jaar als correspondente in China. In "Alles onder controle. Leven in de kieren van de Chinese dictatuur" (uitgeverij Pelckmans) blikt Rammeloo terug op die periode.

De voormalige China-correspondente zag president Xi Jinping aan de macht komen en was getuige van de groeiende controlestaat. Toen ze in China aankwam in 2014 hing er nog optimisme in de lucht. "Jinping had een vader die hervormingsgezind was en hijzelf had al hervormingen doorgevoerd", vertelt Rammeloo in "De afspraak". Hij liberaliseerde de economie, moderniseerde de samenleving, investeerde in groene energie en stimuleerde het ondernemerschap. "En toen kregen we het verhaal van de verheerlijking van de partijleider. De partij werd steeds sterker tegenover de staat", getuigt Rammeloo.

De Chinezen zijn best wel nog gelukkig. "Als je ernaar vraagt, dan heeft niemand last van onvrijheid". Rammeloo vergelijkt het gezag van de partij met de Kerk vroeger in onze samenleving. Maar de maatschappij is de voorbije negen jaar veel restrictiever geworden. Camera’s registreren het reilen en zeilen, een puntensysteem bepaalt of je een lening kan krijgen. Er is wel degelijk heel veel toezicht. 

"Dat is duidelijk geworden tijdens corona, toen je aan de lopende band werd gevolgd en werd getraceerd waar je was geweest. Het is pas op het moment dat je wil demonstreren, dat je last krijgt van de staat. Ook journalisten worden in de gaten gehouden".

In haar boek legt Rammeloo uit dat het gedrag van de Chinezen geconditioneerd is. "De afgelopen drie generaties hebben alleen maar de Communistisch Partij gekend als leider. Die partij bepaalt wat er in alle lesboeken staat en wat mensen al dan niet mogen zeggen. Ook het internet wordt hard gecontroleerd waardoor de Chinezen geen toegang hebben tot buitenlandse media".

Maar Rammeloo zag recent ook tekenen van verzet bij de burgers. Dit zijn de kieren waarnaar ze verwijst in de titel van het boek. 

In de jaren 70 ging schrijver en columnist Erik Vlaminck aan de slag als opvoeder in een psychiatrische instelling. Een traumatische ervaring die hij heeft verwerkt in de roman "Iconen" (uitgeverij Vrijdag). 

De feiten spelen zich af in 1975 – 1976, in een instelling van de Broeders van Liefde. “Ik heb een roman geschreven gebaseerd op de realiteit. De psychiatrie van toen? Dat waren precies de middeleeuwen. Het was traumatisch om daar te werken, laat staan voor de mensen die daar moesten verblijven. Dat waren vergeetputten", vertelt Vlaminck op Klara. Vlaminck laakt onder meer het gebrek aan privacy en schrijft over het collectieve douchemoment - 78 patiënten naakt op een rij die één voor één met een waterslang werden natgespoten - en de toiletten zonder deuren. 

In de roman maakt de lezer kennis met de frauduleuze broeder Medard die de giften aan de instelling doorstort naar zijn persoonlijke bankrekening. Hij houdt de controle over wat er binnen de muren gebeurt en installeert een omerta onder het personeel. Vlaminck getuigt ook over dit waargebeurde verhaal: de hoofdpsychiater die medische experimenten uitvoert en nieuwe medicatie laat uittesten op patiënten zonder hun medeweten, in ruil voor een snoepreisje naar Zwitserland. 

Vlaminck vertelt dat het als zijn heilige plicht voelt om hierover een boek te schrijven, met de vrees: gaan de mensen dit wel geloven? 

De Nederlandse schrijver Cees Nooteboom is vooral gekend voor zijn reisverhalen, maar hij heeft ook heel wat gedichten bij elkaar geschreven, die hij nu bundelt in de bloemlezing "Zo worden jaren tijd" (uitgeverij De Bezige Bij). 

Nooteboom wordt 90 jaar en schrijft al 7 decennia gedichten. In "Zo worden jaren tijd" staan alle gedichten, van de allereerste die hij schreef in 1955 op zijn 22e tot nu. Terugkerende thema's zijn de tijd, de dood en verbinding. Op Radio 1 vertelt dichteres Maud Vanhauwaert die de bundel doornam dat het een soort trip down poetry lane is.  Ze merkt op dat je al in de gedichten die Nooteboom heeft geschreven als jongeling, en die gedrenkt zijn in romantiek, zijn oude ziel voelt. "Toen al toonde hij het verlangen om te schrijven over de dood."

Tijd is in wezen een abstract gegeven, dat wordt opgedeeld in verschillende jaren, maar in de bundel worden de jaren terug gesublimeerd tot tijd, vat Vanhauwaert samen. "Doordat al die bundels worden samengebracht, verdwijnen ook die tussenschotten en krijg je weer één brok tijd". 

Ook dichter Paul Demets kent het oeuvre van Nooteboom goed. "Het is een poëzie die tijdloos is in haar vorm. Hij is gedebuteerd ten tijde van de Vijftigers, de hemelbestormers van de poëzie, maar het lijkt of dat Nooteboom er altijd heeft buitengestaan. Het maakt zijn poëzie tegelijk hedendaags en tijdloos en in die zin klassiek. Hij heeft altijd een soort traagheid en bedachtzaamheid gehad, maar ook een weerbarstigheid".