Expert Jason Stearns: "België is medeplichtig aan het aanhoudende conflict in Oost-Congo"
De voorbije week bracht VRT NWS verslag uit over het oorlogsgeweld en de ellende in Oost-Congo. Maar hoe is het zover kunnen komen? Waarom raakt het conflict maar niet opgelost? En wat is de rol van België in het gefaalde vredesproces? We vroegen het aan de gezaghebbende Congo-kenner Jason Stearns van de Universiteit van New York.
Wie de beelden heeft gezien van onze tv-ploeg in Goma en omstreken, zal met een déjà-vugevoel vaststellen dat aan het conflict geen einde lijkt te komen. "De "balkanisering" van de regio, op de grens tussen Congo, Oeganda, Rwanda en Burundi, is al een tijdlang gaande. Congo en Rwanda zijn daarin de hoofdrolspelers, maar de internationale gemeenschap, en met name de grote donorlanden zoals de Verenigde Staten, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en België zijn medeplichtig." Een straffe uitspraak van Jason Stearns, een van de meest befaamde Congo-kenners en auteur van "The War That Doesn't Say Its Name" (2021).
"Miljoenen dollars ontwikkelingsgeld voor militaire bourgeoisie en politieke profiteurs"
Officieel werd het geweld in Oost-Congo, na een revolutie en een regionaal conflict, beëindigd in 2003. Toen stonden donorlanden waaronder België klaar om de Congolese instellingen te helpen heropbouwen, het leger een te maken en verkiezingen te helpen organiseren. Mensenrechten en de liberale vrijemarkteconomie waren daarbij de grote sleutelwoorden. Maar die aanpak mislukte, zegt Jason Stearns.
"Miljoenen dollars buitenlands geld werden in de economie gepompt, vooral in de mijnsector, zonder transparantie en regels, en dat geld kwam in handen terecht van een Congolese politieke en militaire elite die zichzelf wilde verrijken. Wat was begonnen als een echt conflict, over macht en terrein, werd doorheen de jaren een oorlogsmachine, een militaire economie, waarin het leger en steeds meer rebellengroepen streden om hun deel van de koek." Daardoor werd het geweld een doel op zich, daardoor zie je tot op vandaag dat het aan het front niet gaat om terreinwinst, maar om de status quo.
De Belgische regering heeft net als anderen ook jarenlang de politieke belangen van Congo en Rwanda verkeerd ingeschat. Congo was niet uit op een sterke staat en Rwanda was niet uit op vrede. België had dan ook veel minder kortzichtig en met veel strengere voorwaarden aan samenwerking moeten doen, vindt Jason Stearns. "Wat helpt het als je in Congo legereenheden gaat helpen opleiden die nadien met hun kennis en wapens weglopen naar hun eigen achterban? Wat helpt het om met de ene hand miljoenen euro steun te geven aan Rwanda, en dan met de andere hand even veel humanitaire hulp aan Oost-Congo voor de slachtoffers van de rebellen die door Rwanda worden aangestuurd?"
"België moet actie ondernemen tegen Rwanda en tegen zijn eigen malafide bedrijven en individuen"
De eerste prioriteit is nu dat op korte termijn het geweld stopt dat al honderdduizenden mensen op de vlucht heeft gejaagd en dagelijks talloze slachtoffers eist. Dat kan volgens Jason Stearns alleen als Rwanda een flink signaal krijgt om de rebellen van M23 een halt toe te roepen. Geen veroordeling, maar daadwerkelijke sancties. Met die strategie is in 2012 een gelijkaardige opmars van M23 gestopt, dus waarom zou dat nu niet lukken?
Stearns roept België en andere landen ook op om alvast hun eigen landgenoten en bedrijven te laten berechten die op illegale wijze handel drijven in Congo. Ook zij profiteren mee en houden de oorlog gaande. "Er zijn in het spraakmakende onderzoeksdossier Congo Hold Up heel wat namen genoemd van bedrijven, banken en individuen. Tegen sommigen, zoals de Belgische goudhandelaar Alain Goetz, zijn al sancties uitgevaardigd door de Verenigde Staten en de Europese Unie. Waar blijft het Belgische gerecht om hun daden verder te onderzoeken?"
"Laat jonge Congolezen democratie zelf afdwingen en bemoei je niet met verkiezingen"
Het boek van Jason Stearns is op het eerste gezicht weinig hoopgevend. Maar in het laatste hoofdstuk legt hij de toekomst in handen van de jongere generatie Congolezen die moedig genoeg zijn om voor verandering te gaan. Zij pikken de corruptie en verduistering niet meer. Zij wagen hun leven en schudden via sociale media het geweten wakker van de Congolese medeburgers en van de internationale gemeenschap.
Stearns vindt dat wij, donorlanden, al genoeg hebben verprutst door inschattingsfouten en nu de Congolezen zelf moeten toelaten om de echte democratie af te dwingen. "De Verenigde Staten hebben meteen huidig president Félix Tshisekedi omarmd als "minste kwaad", hoewel die in 2018 de verkiezingen niet had gewonnen. België is daarin meegegaan. Dat was fout. De Congolese kiezers hebben de buik vol van hun leiders, maar zijn wel erg gehecht aan de democratie. Laten we onze handen afhouden van dat proces en de jonge briljante voortrekkers steunen die die droom ondanks enorme uitdagingen willen waarmaken."
