Onze man in Taiwan: "China zit in het hoofd van de Taiwanezen"

De puntige metalen staken in het water hellen schuin over in de richting van het Chinese vasteland. Bij een landing met amfibievoertuigen moeten ze voorkomen dat militair materieel tot op het strand geraakt. Op het eiland Kinmen staan ze overal, die scheve spiesen. 

De Chinese stad Xiamen is van hieruit ondanks een lichte mist duidelijk zichtbaar, aan de overkant van de baai die nog geen tien kilometer breed is. Het valt te betwijfelen of de roestige, door weekdieren gepokte pieken in staat zullen zijn om te doen waarvoor ze moeten dienen.

Kinmen ligt op de frontlijn van een potentiële Chinese invasie in Taiwan. Op het einde van de jaren vijftig werd de eilandengroep al herhaaldelijk gebombardeerd door de PLA, het leger van China, tijdens een van de crisismomenten in de relatie met de Chinese Volksrepubliek. 

In sommige conflictscenario’s die vandaag worden gepresenteerd door geopolitieke experts staat de suggestie dat Peking eerst de dichtbijgelegen Taiwanese eilanden zoals Kinmen, Matsu of de Pescadores (Penghu) zou aanvallen, voordat er een grootschalige invasie komt van het kerneiland Taiwan met zijn 23 miljoen inwoners.

Maar van spanning is er deze dagen weinig te merken op Kinmen. Bunkers zijn omgevormd tot musea, oude tanks staan geïmmobiliseerd op een betonnen sokkel, en de luidsprekertorens die ooit oorverdovende propaganda in de richting van het Chinese vasteland stuurden, doen hun werk nu alleen nog (dagelijks tussen drie en kwart voor vier) voor toeristen, tegen een draaglijk decibelgehalte. 

De landmijnen die tot voor een jaar of tien de stranden van Kinmen ontoegankelijk maakten, zijn door gespecialiseerde internationale teams weggehaald. Maar sinds Peking tegenover Taiwan een alsmaar assertievere toon aanslaat, valt er een schaduw over de relatieve rust. 

“Natuurlijk zijn de mensen hier in zekere zin bang.” De politicus die in de lokale raad van Kinmen zetelt windt er geen doekjes om: vooral de oudere inwoners voelen weer nervositeit. “De militaire noodtoestand op de Taiwanese mini-eilanden voor de Chinese kust werd pas in het begin van de jaren negentig opgeheven. En eigenlijk zijn de spanningen tussen China en Taiwan sinds 1949 nooit echt gestopt. Het ging van echte oorlog over Koude Oorlog en handelsoorlog naar een tweede Koude Oorlog vandaag.”

Maar niet iedereen denkt er zo over. In de hoofdstad Taipei komt er vaak een glimlach op het gezicht van de Taiwanezen als de spanningen met China ter sprake komen. We zijn het zo gewoon, klinkt het dan. Al van toen de nationalistische tegenstanders van Mao – en zijn communisten – in 1949 naar Taiwan vluchtten en er hun eigen staat oprichtten, hangt de dreiging van een invasie in de lucht. 

Een van de inwoners drukt het nogal plastisch uit. “Stel je voor dat er al van bij je geboorte in jouw omgeving iets aan het stinken is. Na een tijdje ruik je dat niet meer. Al zit de Chinese dreiging altijd wel ergens in het achterhoofd, voor ons inwoners van Taiwan is het iets waar we aan gewend zijn geraakt.”

Een koppel dertigers uit de zuidelijke stad Tainan – waar het verzet tegen een mogelijke eenmaking met China het grootst is – geeft aan dat de spanning soms letterlijk in de lucht hangt. “We horen de jets van de Taiwanese luchtmacht steeds vaker overvliegen, als ze weer eens op onderscheppingsmissie moeten om Chinese gevechtsvliegtuigen die te dicht bij het eiland komen te verjagen. Het is hier in het zuiden dagelijkse kost geworden,” zegt de vrouw, Cina. Haar echtgenoot Terry voegt eraan toe: “Natuurlijk is het zo dat blaffende honden niet bijten. Maar de bedreiging vanuit China wordt toch reëler.”

Angst dus? “Het is veeleer woede dan angst”, verduidelijkt Cina. “De Chinezen denken dat ze kunnen doen wat ze willen. Ze beschouwen ons als hun provincie. Maar wij hebben onze eigen staat, ons eigen paspoort, een leger…” Zeker jongere Taiwanezen voelen zich helemaal niet meer Chinees, zoals dat wel zo is met sommigen van de oudere generaties, van wie de ouders in 1949 zijn gevlucht uit China en die nog dromen van een terugkeer naar ‘het moederland’. De jongeren daarentegen zijn opgegroeid in een de facto onafhankelijk Taiwan. “Wij Taiwanezen zijn echt vrij”, wil Terry nog kwijt.

Vrijheid, dat is een kernwoord in Taiwan. En democratie, dat ook. Het onderscheidt dit eiland van zijn grote Chinese buur, waar alle macht in handen is van de Communistische Partij, en waar de inwoners van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat (en op alle vlakken) worden gecontroleerd. Sinds er in de jaren tachtig een einde kwam aan het dictatoriale bewind dat werd ingesteld door Chiang Kai-shek – de nationalistische grondlegger van het moderne Taiwan – is het land snel geëvolueerd in de richting van een volwaardige democratie. Taiwan figureert in de top tien van de ‘Democracy Index’, opgesteld door het Britse magazine The Economist.

In zowat alle politieke gesprekken die ik had met Taiwanezen, schemert de trots door over hun vrijheden. Ze koesteren die. De inwoners van Taiwan lijken er zich heel bewust van dat vrijheid niet zomaar vanzelfsprekend is. Iedereen weet wat er in Hongkong gebeurde. Daar werden zowat alle vrijheden met één pennentrek door Peking geannuleerd, na de pro-democratiebetogingen van 2019. Nochtans waren de rechten en vrijheden volgens een afspraak met de Britten (de kolonisatoren van Hongkong, van de negentiende eeuw tot 1997) voor vijftig jaar gegarandeerd – dus tot 2047. Van de voor Hongkong geldende formule ‘One country - two systems’, waarmee Peking ook Taiwan wou lokken, bleef niets meer over.

Sindsdien is elk animo voor een ‘vreedzame hereniging’ met de Volksrepubliek China onder de Taiwanezen verdwenen. Dat zegt ook geopolitiek expert Sung Wen-ti, die alles kadert in de algemene verstrenging onder het nu tien jaar oude bewind van de Chinese president Xi Jinping: “Tijdens het Xi-tijdperk is Peking duidelijk de weg ingeslagen van het totalitarisme, waardoor de verschillen tussen de regering in Taiwan en die van China nog groter zijn geworden. En dat heeft bij ons de steun voor het idee van eenmaking tussen China en Taiwan verder uitgehold.” Merk op: de meeste Taiwanezen gebruiken het woord ‘eenmaking’ en niet ‘hereniging’, want “wij zijn nooit onderdeel geweest van de Volksrepubliek”.

Weinig voorstanders dus van die eenmaking, maar wel heel wat inwoners en politici die pleiten voor voorzichtigheid en samenwerking met Peking. Oppositiepartij Kwomintang (KMT) vertegenwoordigt hen. En laat nu net de Kwomintang het erg goed hebben gedaan tijdens de lokale verkiezingen van eind vorig jaar. Zo werd ook Chiang Wan-an (die beweert de achterkleinzoon van vader des vaderlands Chiang Kai-shek te zijn) voor KMT verkozen tot burgemeester van de hoofdstad Taipei. Maar of die lokale KMT-overwinningen zich volgend jaar ook voortzetten bij de nationale verkiezingen voor parlement en president, is lang niet zeker. Overigens verzet ook het merendeel van de Kwomintang-aanhangers zich tegen een opslorping van Taiwan door China.

En zo blijft de status van Taiwan intussen ‘ambigu’, zoals dat al decennialang het geval is. Het land maakt geen deel uit van de VN (sinds de Volksrepubliek in 1971 de officiële VN-vertegenwoordiger werd van ‘China’). Slechts 14 VN-lidstaten onderhouden diplomatieke banden met Taiwan (en die hebben dan geen relaties met China). Ook de landen die Taiwan (geo)politiek steunen – zoals de VS en hun bondgenoten – moesten kiezen, en ze kozen om economische redenen voor Peking. Dat betekent bijvoorbeeld dat ze geen ambassade hebben in Taipei, maar alleen een ‘vertegenwoordiging’. Ook België, dus.

Zowat de hele wereld erkent het principe – of het streefdoel – van ‘Eén China’, alleen blijft onduidelijk (‘ambigu’) wie dat ene China moet vertegenwoordigen. Het democratische Taiwan of het alsmaar autocratischer bewind in Peking. De Verenigde Staten hebben geen officiële diplomatieke relaties met Taiwan, maar ze geven het land wel militaire steun, in de eerste plaats door er wapens aan te verkopen. De grote vraag blijft wat er zal gebeuren als er een echt conflict uitbreekt, in de vorm van een Chinese invasie of een blokkade van het eiland. Komt er dan massale westerse steun zonder rechtstreekse militaire deelname zoals nu in Oekraïne, of zullen de Verenigde Staten ook zelf deelnemen, wat gezien het strategische belang van de regio voor de Amerikanen niet helemaal uitgesloten is. Het blijft – alweer – ambigu.

De relatie met China is voor Taiwanezen geen courant gespreksonderwerp op familiefeestjes of bijeenkomsten met vrienden, zo kreeg ik van verscheidene inwoners te horen. Maar het spookt wel vaak door de hoofden van de mensen. En een goeie manier om daarmee om te gaan, is met humor. Ken en Kylie zijn daar goed in. Ze maken al jarenlang podcasts en YouTubeshows, waarin vaak de spot wordt gedreven met de Chinese buur. “Met grappen krijg je je boodschap het best tot bij een breder publiek”, zegt Kylie wanneer we naar een van hun shows met live-publiek gaan kijken.

Tijdens deze voorstelling steken de satirici de draak met Chinese geheime agenten die Taiwanese studenten en zakenlui bespioneren als ze naar de Volksrepubliek komen. De shows van Ken en Kylie konden een tijdlang via Spotify worden beluisterd in China, maar daar hebben de censors een einde aan gemaakt. “Ze werken hard, die censors,” zegt Ken, “ik hoop dat ze goed worden betaald.” De show duurt bijna twee uur, het publiek is enthousiast, hier moet geen lachband worden gebruikt. Kylie vat het nog eens samen: “Wij kunnen hier aan politieke satire doen omdat we vrijheid hebben. Dat is ‘ginder’ onmogelijk. Ziedaar het grote verschil tussen Taiwan en China.”