‘Dit zat eraan te komen’: incident met neergestorte drone zet relatie tussen Washington en Moskou verder op scherp

Het was de meest directe confrontatie tussen de Verenigde Staten en Rusland tot nu toe sinds het begin van de oorlog in Oekraïne, toen een Russisch Su-27-gevechtsvliegtuig dinsdag om 7.03 uur de propeller van een Amerikaanse MQ-9 Reaper-drone raakte, 120 kilometer ten zuiden van het schiereiland Krim.

De drone, die ’s ochtends was opgestegen in Roemenië, raakte daarbij zo zwaar beschadigd dat de Amerikaanse operatoren niet anders konden dan het toestel te laten neerstorten in de Zwarte Zee. Via de camera’s van de drone hadden ze alles live en vanuit meerdere invalshoeken kunnen volgen in hun controlecentrum op de NAVO-basis Ramstein in het zuiden van Duitsland.

Volgens de Amerikaanse versie van de feiten hadden twee Su-27’s de onbemande en onbewapende drone met een vleugelwijdte van 20 meter al 30 tot 40 minuten zitten hinderen met “onveilige en onprofessionele” manoeuvres. Zo zouden ze meerdere keren brandstof hebben geloosd boven de drone, waarschijnlijk in een poging het zicht van de camera’s en sensoren te vertroebelen. Ook zouden de jets voor de drone hebben gevlogen vooraleer ze de propeller raakten. Het incident wordt als “een manifest gebrek aan competentie” omschreven, waarbij “ook het Russische toestel bijna neerstortte”.

Internationaal luchtruim

De Verenigde Staten voeren al van voor het begin van de oorlog regelmatig verkenningsvluchten uit boven de Zwarte Zee, waarbij ze Russische militaire bewegingen en communicatie op de Krim en andere bezette gebieden in het zuiden van Oekraïne monitoren. Ook dit keer bevond de drone zich volgens Pentagon-woordvoerder Pat Ryder al die tijd in internationaal luchtruim. De geavanceerde drone met een kostprijs van 30 miljoen dollar per stuk, is van het ‘hunter-killer’-type en kan behalve voor surveillance-opdrachten ook in gevechtsmissies worden ingezet en met raketten worden uitgerust. Dat was voor deze missie echter niet het geval.

In de lezing van Moskou dragen de Amerikanen zelf alle verantwoordelijkheid. In een mededeling zei het Russische ministerie van Defensie dat de drone zonder transponders “richting de staatsgrenzen van de Russische Federatie” vloog en zich binnen het ‘tijdelijke luchtruimregime’ bevond dat is ingesteld sinds het begin van de ‘speciale militaire operatie’.

Daarop werden twee gevechtsvliegtuigen de lucht in gestuurd om de drone te onderscheppen en van koers te doen veranderen. De drone zou zelf te plotse maneuvers gemaakt hebben waardoor hij de controle kwijtraakte, snel aan hoogte verloor en in zee stortte. Rusland ontkent ten stelligste dat de drone onder vuur werd genomen of op een andere manier werd aangevallen.

Provocatie

De Verenigde Staten riepen de Russische ambassadeur Anatoly Antonov op het matje, maar die legde de bal in het kamp van de Amerikanen die Rusland bewust hebben geprovoceerd “om ons te kunnen beschuldigen”. Antonov benadrukte een confrontatie te willen vermijden en zei dat “de Russische piloten zich extreem professioneel hebben gedragen: er is geen contact geweest en er zijn geen wapens gebruikt”.

Volgen Antonov moeten de VS stoppen “zo dicht bij de Russische grenzen te vliegen”. “Wat zouden zij doen als er een Russische drone bij New York of San Francisco zou opduiken?”

Kwestie van tijd

De twee diametraal tegenovergestelde lezingen lijken niet van die aard om de al hoog oplopende spanningen tussen Washington en Moskou te doen afnemen, integendeel. Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov zei woensdag dat de betrekkingen met de VS zich na het incident op hun laagste niveau in jaren bevinden.

Het is ook niet voor het eerst dat er confrontaties zijn tussen Russische en Amerikaanse of NAVO-toestellen. De voorbije jaren werden regelmatig Russische jets gespot toen ze het NAVO-luchtruim boven de Baltische Zee naderden. Omgekeerd hebben Russische vliegtuigen de voorbije weken nog Amerikaanse toestellen boven de Zwarte Zee onderschept, zei Witte Huis-woordvoerder John Kirby, in wat hij “een patroon van gevaarlijke acties door Russische piloten” noemde.

In die zin was dit incident volgens professor internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen en KU Leuven) slechts een kwestie van tijd. “Een welingelichte bron uit Washington noemde dit gisteren ‘bound to happen’. Het was dus te verwachten dat dit ooit zou gebeuren.” De confrontatie van woensdag was volgens Kirby echter uniek gezien de “roekeloosheid” van de Russen.

‘Geen bewuste schaakzet’

Criekemans sluit niet uit dat Rusland de drone bewust heeft proberen neerhalen. “De Russen weten heel goed dat de Amerikanen aan de andere kant meekijken met de drone. Zeker het lozen van brandstof op de drone is een bewuste poging hen te hinderen, en mogelijk was het ook een manier om te kijken of de drone zo onklaar gemaakt kon worden.”

Toch lijkt geen van beide partijen zin te hebben in een echte escalatie. De VS vermeden rechtstreekse beschuldigingen, in het besef dat niemand er baat bij heeft de zaak verder op de spits te drijven. In The New York Times zegt een Amerikaanse functionaris dat het neerhalen van de drone allicht “geen bewuste schaakzet” van Rusland was, maar waarschijnlijk effectief een ongeluk waarbij de piloot te dicht bij de drone is gevlogen. Aanwijzingen dat dit “een openingssalvo is van een bredere strategie om NAVO-verkenningsvliegtuigen te hinderen”, zijn er evenmin.

Ondertussen zei ook een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken dat het incident vermoedelijk om “een onopzettelijke actie van Rusland” ging. Buitenlandminister Antony Blinken zegt dat het onderzoek naar het incident loopt.

Grote zorgen dat Rusland de drone in handen krijgt, maakt het Pentagon zich trouwens ook niet. Volgens Kirby is Rusland er niet in geslaagd de drone uit het water van de Zwarte Zee te halen. Het liefst ziet het dat ook niet gebeuren, maar zelfs als dat wel het geval zou zijn is dat ook geen ramp. In het verleden zijn al meerdere Reaper-drones, die een gemakkelijk doelwit zijn voor luchtafweerraketten, neergehaald boven Jemen, Libië en Afghanistan. De Verenigde Staten gaan er daarbij vanuit dat de technologie van de drone al lang gedeeld en bekend is.