Identiteit Reuzegommers circuleert online: hoe beslissen journalisten of ze de identiteit van beklaagden bekendmaken?

Op de tweede procesdag van de zaak-Sanda Dia, werpt advocaat Sven Mary een opmerkelijke vraag op in zijn pleidooi. Hij vertegenwoordigt de vader van Sanda Dia en wil dat de identiteit van de beklaagden bekend wordt gemaakt. Voornaam, familienaam, foto, beroep. Volgens hem in het belang van de maatschappij. 

Advocaat Walter Damen vindt dat een gruwelijke vraag, zegt hij in "De afspraak". Hij verdedigt de beschuldigde met de bijnaam "Strontvlieg". "Dit heeft niets met strafrecht of bestraffing te maken, want daar is het doel re-integratie in de maatschappij". "Ik wil weten, als iemand een hoogstaande functie bekleedt, wat die wel of niet gedaan heeft", zegt Mary. Maar dat is volgens Damen geen argument, dan zou die bekendheid voor iedereen moeten gelden. 

Bovendien hebben we daarvoor het Strafregister, voegt Damen toe, zodat werkgevers bij een sollicitatie weten wie wat op hun strafblad heeft. "Maar dat is niet in de openbaarheid van de maatschappij. Dat is echt brandmerken. Dat is zeggen: wij sluiten jullie voor de rest van jullie leven uit van de maatschappij. En dat staat haaks op de functie van een straf die net die re-integratie naar voor wil brengen".

De ene vraagt identificatie, de ander anonimiteit. Intussen delen mensen zelf de namen en foto's op sociale media. Hoe moeten journalisten omgaan met de persoonsgegevens en foto's van beklaagden? En welke rol kunnen klassieke media spelen wanneer er op sociale media een heksenjacht aan de gang is? Tim Pauwels is voormalig ombudsman van VRT NWS en ondervoorzitter van de Raad voor de Journalistiek. Hij legt in "Laat" uit met welke principes redacties rekening houden wanneer ze kiezen om iemand wel of niet bekend te maken. 

"Er is geen zwart-wit-regel, wel een code van de Raad voor de Journalistiek", legt Pauwels uit. Die code gaat uit van een paar belangrijke waarden: maatschappelijk belang, de schuldvraag, en re-integratie in de maatschappij.

Het maatschappelijk belang staat in die code voorop wanneer journalisten de afweging maken om een foto te tonen of niet. Het principe dat je iemand met naam en toenaam identificeert, omdat dat in het maatschappelijk belang is. Pauwels geeft hiervoor het identificeren en tonen van een terrorist als voorbeeld. Maar de 18 beklaagde jongens in dit proces zijn geen terroristen. Dan moet je naar andere dingen kijken, legt Pauwels uit. 

Een tweede belangrijk criterium is de schuldvraag. Ben je zeker van de schuld en de verantwoordelijkheid van de persoon wiens identiteit je vrijgeeft? Het gaat hier om 18 personen, om 18 namen en foto's. "Zijn die allemaal in dezelfde mate verantwoordelijk?", werpt Pauwels op. "Is het niet net dat wat de rechter nu moet gaan beslissen?"

Een laatste criterium waar journalisten hebben gezegd rekening mee te houden, is maatschappelijke re-integratie. "Het is veel makkelijker om iemand die 15 jaar achter de tralies verdwijnt te identificeren, dan iemand die straks weer de samenleving in moet", zegt Pauwels. 

Om zijn punt te verduidelijken, geeft Pauwels een extra voorbeeld: het chiromeisje uit Kessel-Lo dat ongewenst zwanger geraakte en haar pasgeboren baby achterliet. De baby stierf, het meisje werd veroordeeld. "Toch heeft VRT nooit haar foto of naam volledig genoemd, precies omdat het vrij duidelijk was dat ze niet lang achter de tralies zou zitten, dat ze snel terug in de samenleving zou komen. Dat is dan in die context misschien ook wel verantwoord".

Klassieke media kunnen er dan wel voor kiezen om beklaagden anoniem te houden tot er een uitspraak is, op sociale media gelden andere regels. Om niet te zeggen: geen regels. Behalve de correcte informatie, kunnen ook onjuistheden over de beklaagden een eigen leven gaan leiden. Familieleden en vrienden kunnen daar slachtoffer van worden. 

Kunnen klassieke media dan geen houvast zijn voor mensen om te weten wat juist en wat fout is? Volgens Tim Pauwels wel, zoals al gebeurt met bijvoorbeeld het checken van desinformatie. "Maar het kan ook niet de rol zijn van klassieke media om alles wat gebeurt op sociale media recht te zetten".

"Als ombudsman heb ik indertijd verdedigd dat we de beelden blurren en geen namen noemen. Net omdat we nog niet zeker zijn over die individuele verantwoordelijkheid en de maatschappelijke re-integratie", zegt Pauwels over deze zaak. "Maar als er nu straks een uitspraak volgt, kan ik me inbeelden dat veel redacties daar opnieuw over gaan nadenken, ik ben benieuwd wat ze gaan doen".

Of redacties na een veroordeling nu kiezen voor een 'brandmerk' of anonimiteit, de keuze moet volgens Pauwels in het maatschappelijk belang zijn. Niet uit nieuwsgierigheid, niet als een extra straf, maar omdat het belangrijk is om uit te leggen wie iemand is. "De vraag is: heb je daarvoor een naam en een foto nodig", besluit Pauwels, "of kan dat ook, zoals de media dat tot nu toe gedaan hebben, met bijvoorbeeld die bijnamen (zoals Strontvlieg, Janker of Sondage)?"