Direct naar artikelinhoud
AchtergrondWoke

Felle kritiek op beslissing om ‘woke’ foto's te vervangen in de Arenberg: ‘We moeten de geschiedenis niet herschrijven’

Een van de nieuwe foto's naast een van de oude schilderijen.Beeld Arenberg

Het Antwerpse theatergebouw Arenberg is het jongste strijdtoneel rond woke. Volgens het stadsbestuur wist de directie de geschiedenis uit nadat die portretten van vier historische figuren verving door hedendaagse, meer diverse foto’s. Maar volgens anderen schept de politiek een gevaarlijk precedent: ‘Dit doet denken aan autoritaire regimes.’

Het was provinciaal gedeputeerde Luk Lemmens (N-VA) die eerst bij het stadsbestuur ging aankloppen. “Die schilderijen zijn erfgoed en maken deel uit van onze geschiedenis”, zegt Lemmens aan de telefoon. “Diversiteit aanbrengen kan perfect, maar ik vind niet dat we de geschiedenis moeten herschrijven. Dat is wat tegenwoordig veel te veel gebeurt, onder druk van de woke cultuur die een kleine groep intellectuelen aanhangt.”

Schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud (N-VA) zou daarop in een mailtje naar voormalig Arenberg-directeur Milan Rutten de bezorgdheden van de stad aangekaart hebben. Opvallend: voor haar zijn de foto’s “helemaal niet woke. Er mag een portret zijn van een vrouw met hoofddoek in de Arenberg”, zegt ze. “Ik ben zelf moslima en mijn mama draagt dat ook. Maar de schilderijen behoren tot het patrimonium van de stad. Ze weghalen is een ingrijpende politieke beslissing, die eerst aan mij moet worden voorgelegd.”

Ait Daoud besloot daarom om de foto’s in de trappenhal weg te halen, en te vervangen door de oorspronkelijke, historische schilderijen. De foto’s zijn het werk van internationaal gerenommeerd fotograaf Mous Lamrabat en zijn portretten van mensen met verschillende culturele en etnische achtergronden. Hun aanwezigheid moest het gebouw een meer diverse en hedendaagse look geven.

Op de schilderijen, daarentegen, zijn alleen witte mannen te zien. Het gaat onder meer om Nederlands schrijver en Antwerps burgemeester in de 16e eeuw Filips van Marnix van Sint-Aldegonde, stadsontwikkelaar Gilbert Van Schoonbeke en architect van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Pieter Appelmans. Na de renovatie van het theatergebouw werden de schilderijen in een depot gestockeerd. In een interview maakte Rutten de vervanging in november 2022 bekend.

De foto’s zullen nu naar het onthaal en de foyers verhuizen. Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) reageert tegenover Het Laatste Nieuws: “De foto’s worden niet gecanceld: ze krijgen nog een prominente plek in de schouwburg. Alleen niet in de plaats van die drie grote Antwerpenaren. Daar doe je niet mee wat je wil.”

Fotograaf Mous Lamrabat betreurt dat zijn foto’s als een probleem onthaald worden: “Ik maak die niet om de Vlaamse cultuur weg te vegen, maar om de nieuwe generatie jongeren een hart onder de riem te steken. Ik heb het gevoel dat als de foto’s meteen op een andere plek hadden gehangen, er evengoed een probleem van was gemaakt.”

Intussen lieten ook coalitiepartners Open Vld en Vooruit weten niet achter die beslissing te staan. “Mevrouw Ait Daoud creëert een strijd die er niet is, polariseert waar het niet nodig is en treedt haar boekje te buiten”, klinkt het bij Open Vld Antwerpen.

Rode kaart

Ook de oppositie vecht de beslissing aan: “Dit is voor ons de tweede rode kaart op een half jaar tijd voor de schepen van schrappen van kunst en cultuur Nabilla Ait Daoud”, zegt gemeenteraadslid Niel Staes (Groen). “Na haar tumultueuze najaar zijn de banden met de sector nog lang niet hersteld. Waar stopt deze inmenging? Kiest de schepen binnenkort ook welke opera we mogen beluisteren?”

Groen verwijst daarmee naar het ontslag van Ruth Lasters. Zij stapte enkele maanden geleden op als stadsdichter nadat schepen Ait Daoud een kritisch gedicht over de hokjes in het beroepsonderwijs afkeurde wegens “niet verbindend genoeg”. Bovendien schrapte de stad in het najaar de projectsubsidies voor cultuur voor de komende drie jaar. Onlangs bracht Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) nog een boek uit waarin hij de samenleving wil waarschuwen voor de verregaande gevolgen van wokeisme.

Het interieur van de Arenberg, inclusief de schilderijen, is officieel niet beschermd als erfgoed. Maar het gebouw is wel eigendom van de stad. Mag een culturele instelling vanuit haar eigen artistieke autonomie aanpassingen aanbrengen in een gebouw van de stad? “Daar bestaat niet echt wetgeving rond”, zegt cultuursocioloog Pascal Gielen (UAntwerpen). “Maar natuurlijk kan de stad wel interveniëren als ze dat wil, want het blijft een stedelijke omgeving.”

Volgens Gielen is het wel de eerste keer dat de politiek ook daadwerkelijk tussenkomt: “Tot nu toe gingen cultuurcentra altijd uit van een bepaalde autonomie. Dat politici nu zelf de publieke ruimte gaan aankleden en daarmee direct tussenkomen in artistieke processen, vind ik heel verontrustend. Het doet denken aan autoritaire regimes. Je ziet binnen N-VA de verkiezingskoorts stijgen. In Antwerpen grijpen ze steeds meer inhoudelijk in, en over het algemeen stellen ze zich steeds intoleranter op.”

Volgens Gazet van Antwerpen nam Rutten onder meer door de beslissing over de foto’s ontslag als directeur van de Arenberg. Hij werkt nu als strategisch adviseur op het kabinet van minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez (Vooruit).

Donderdagavond komt de raad van bestuur van de Arenberg samen. Onder meer het ontslag van Rutten staat op de agenda. De beslissing om de schilderijen op hun oorspronkelijke plaats te hangen, vernam de raad volgens een bron ook gewoon via de media: “Het is problematisch dat de schepen zo’n duidelijk statement maakt zonder overleg. Het is nochtans erg ongebruikelijk om als bestuur in te grijpen in de taken van de directeur. Dat getuigt niet van good governance.”