Is Europa klaar voor nieuwe mijnbouw? ‘Cruciaal dat we niet afhankelijk zijn van dubieuze regimes’

Wat is het probleem?

Groene technologieën zoals zonnepanelen, windmolens en elektrische auto’s zitten tjokvol kostbare metalen. Voor batterijen is onder meer lithium, nikkel en kobalt nodig. In de elektrische motoren en windmolens zitten zogenoemde ‘zeldzame aardmetalen’ met exotische namen als neodymium en dysprosium.

Momenteel is Europa voor die metalen sterk afhankelijk van import uit landen zoals China, Rusland en Congo. We halen bijvoorbeeld meer dan 85 procent van onze zeldzame aardmetalen uit China. Voor 14 van de 27 ‘kritieke’ metalen met groot strategisch en economisch belang, zijn we zelfs volledig overgeleverd aan landen buiten de EU.

“Het is cruciaal dat we voor belangrijke grondstoffen niet afhankelijk zijn van dubieuze regimes”, zegt Peter Tom Jones, die aan de KU Leuven het Instituut voor Duurzame Metalen en Mineralen leidt. “Dat heeft de oorlog in Oekraïne nu nog extra duidelijk gemaakt.”

Wat wil Europa?

Wie een put graaft voor een ander, heeft macht, beseft de Europese Commissie. Ze wil niet dat we afhankelijkheid voor fossiele brandstoffen inruilen voor afhankelijkheid voor kritieke metalen. Daarom moet Europa meer zelfvoorzienend worden. De Critical Raw Materials Act zet daarvoor de krijtlijnen uit.

Het is de bedoeling dat 10 procent van de in de EU gebruikte kritieke metalen in Europa zelf wordt ontgonnen. Dat betekent dus: nieuwe mijnen in Europa. Vijftien procent van wat we gebruiken moeten we uit recycling halen.

Daarnaast wil de Commissie dat we 40 procent van de metalen die we gebruiken binnen de EU zelf raffineren. Want ook daarvoor zijn we nu enorm afhankelijk, vooral van China. “China gedraagt zich als een magneet die opgezuiverd erts van over heel de wereld aantrekt en verder verwerkt tot de metalen die wij nodig hebben”, zegt Jones. “De Chinese dominantie is enorm.”

Zal dat lukken?

Het probleem is in elk geval niet dat er in Europa geen kritieke metalen in de grond zitten. “Het is tot dusver vooral goedkoper en makkelijker gebleken om die elders te ontginnen”, zegt geoloog Stijn Dewaele (UGent).

Op verschillende plaatsen in Scandinavië en in Zuid-Europa komen koper-, kobalt- en nikkelhoudende ertsen voor. Onder meer in de Finse Kevitsa-mijn worden die al ontgonnen.

Er zijn meer dan twintig ontginbare lithiumafzettingen bekend, al wordt er op dit moment nog geen lithium in Europa gewonnen. De Finse Keliber-mijn zou tegen 2024 het eerste Europese lithium moeten opleveren, het Franse Emili-project tegen 2028. Ook in de Portugese regio Barroso-Alvâo staat een project in de steigers, dat echter op veel weerstand botst.

In het Zweedse Norra Kärr zitten volgens sommige schattingen voldoende zeldzame aarden in de grond om de Europese vraag naar zeldzame aardmetalen de komende vijftig jaar te dekken. Maar ook dat project kwam door protest vooralsnog niet van de grond. Ook in het Zweedse Kiruna werden onlangs zeldzame aardmetalen aangetroffen. Omdat daar al een ijzermijn gevestigd is, heeft dat project volgens Jones meer kans op slagen.

Vaststaat dat er in Europa heel wat mogelijkheden zijn voor de ontginning van metalen van eigen bodem. “Voor lithium en zeldzame aardmetalen zouden we zelfvoorzienend kunnen zijn”, zegt Jones. “Voor metalen zoals nikkel en kobalt lukt dat wellicht niet, maar kunnen we onze afhankelijkheid wel verkleinen.”

Duurzame mijnbouw, kan dat wel?

Nieuwe mijnen openen voor groene technologie, dat lijkt wat te wringen. Moeten we niet vooral meer recyclen? Dat moeten we zeker, maar het volstaat niet. Om te beginnen zal de vraag naar kritieke metalen volgens prognoses van onder meer de Wereldbank op korte termijn exponentieel toenemen. Dan kom je er niet met hergebruiken van wat er al is. En de metalen die nu in batterijen en windmolens zitten, kunnen we pas over enkele decennia recupereren. “Zelfs als we maximaal recyclen hebben we nog mijnbouw nodig”, zegt mijnbouwexpert Eric Pirard (ULiège). “En als we verantwoorde mijnbouw willen, doen we dat beter zelf.”

Maar een verantwoorde mijn blijft een mijn, niet zelden een grote put in het landschap, met bijbehorend af en aan gerij van vrachtwagens. Dat willen veel mensen liever niet in hun achtertuin. De Commissie wil vergunningsprocedures die vaak lang aanslepen, vlotter laten verlopen. “Het komt erop aan lokale gemeenschappen maximaal zeggenschap te geven en mee te laten profiteren van de voordelen”, zegt Jones, die naar de Scandinavische mijnen verwijst als voorbeeld van sociaal en ecologisch verantwoord werken. Met aandacht voor afvalbeheer, waterverbruik en veiligheid. “Een Zweedse mijnwerker loopt minder risico dan een werknemer bij Ikea.”

Inzetten op Europese mijnbouw draait niet alleen om strategische onafhankelijkheid. Het is volgens Jones ook een ethische kwestie. Hij wijst erop hoe in Indonesië - ‘s wereld grootste nikkelproducent - regenwoud moet wijken voor nieuwe mijnen, en op de kinderarbeid en ongevallen in Congolese kobaltmijnen. “De gevolgen van mijnbouw afwentelen op landen met minder strenge regels is moreel onverantwoord”, vindt Jones. “Wel Tesla’s willen, maar geen mijnen: dat kan niet.”