‘We weten dat deze mensen een wrede oorlog wacht’: in Duitsland leren Oekraïners razendsnel de Leopard 2-tanks besturen

De Oekraïense soldaat noemt hem liefkozend ‘de kat’, de tank die hij de afgelopen zes weken heeft leren besturen op het militaire oefenterrein in het Duitse Bergen, een uurtje rijden van Hannover. Hij behoort tot de eerste groep van tachtig Oekraïners die in Duitsland het EU-trainingsprogramma voor Leopard 2-tanks doorliep. Een dezer dagen vertrekken ze met achttien ‘katten’ naar Oekraïne. Terug de oorlog in.

“We zullen de vijand laten zien wat deze tanks kunnen”, zegt de soldaat, wiens gezicht schuilgaat achter een groene baseballpet, bivakmuts en een oranje, ballistische veiligheidsbril. Zijn stem klinkt jong, maar over zichzelf wil hij uit veiligheidsoverwegingen niets prijsgeven. Tegen de tien journalisten die op uitnodiging van de Bundeswehr de laatste training van de Oekraïners mogen bijwonen, bejubelt hij liever de Leopard om zijn snelheid en vuurkracht.

Symbool van daadkracht

Behalve de tank waar het Oekraïense leger naar smacht, is de Leopard 2 ook een barometer geworden voor de stand van de Europese militaire daadkracht. Eind vorig jaar, toen de Duitse bondskanselier Olaf Scholz de beslissing over levering voor zich uit bleef schuiven, stonden ze symbool voor de niet nagekomen beloften van de EU-landen die Oekraïne aan het begin van de oorlog ruimhartige militaire steun hadden beloofd.

Nu, nadat Scholz eind januari toch akkoord was gegaan en ook andere landen Leopards toezegden, symboliseren de tanks hoeveel de EU-landen onder druk samen kunnen bereiken. Eind maart beschikt Oekraïne als het goed is over 35 Leopard 2-tanks, behalve de 18 uit Duitsland ook 14 uit Polen en 3 uit Portugal.

Maar de vraag is hoeveel verschil de Leopards aan het front kunnen maken. Volgens Hervé Bléjean, de bevelhebber van de Europese trainingsmissie waarvan de Leopardtraining deel uitmaakt, verkeren de Oekraïense troepen “in de gevaarlijkste fase van de oorlog tot nu toe”. Maar de tanks, zegt de Fransman in vloeiend Engels in de Duitse miezerregen, zullen de Oekraïense troepen helpen de frontlijn te houden tegen “de tsunami van 300.000 Russische soldaten”.

‘Bravo, hier Bravo 3'

Aan de wilskracht en de inzet van de Oekraïners zal het niet liggen. “Ze zijn ongelooflijk gemotiveerd, zeer begaafd in technische en tactische zin.” Brigadegeneraal Björn Schulz, de commandant van de opleiding voor tankpersoneel, moet brullen om verstaanbaar te blijven tijdens de salvo’s die de tanks tijdens de training afvuren. Hij brult erachteraan dat hij niet brult omdat hij een Duitse soldaat is, maar simpelweg omdat niemand hem anders hoort.

Schulz zegt het met een ironische twinkeling in zijn diepliggende ogen, maar hij geeft er ook mee aan dat hij zich bewust is van de historische schaduw die het Duitse leger nog altijd achtervolgt.

Hij staat op een heuvel die uitkijkt over een schietbaan voor tanks, een parcours van tweeënhalve kilometer door een glooiend landschap met af en toe struikgewas. Vier tanks rukken er op, voor het ‘proefwerk’ waarin alles wat de soldaten in Duitsland hebben geleerd bij elkaar komt: de technische bediening van de tank, tactiek, samenwerking. En natuurlijk het schieten, uit stand, maar ook voor- en achteruitrijdend. Want dat kan een Leopard 2A6, het allernieuwste type, in tegenstelling tot de veel oudere tanks die het Russische leger gebruikt.

“Bravo, hier Bravo 3. Ik heb een vijandelijke tank op links vernietigd.” De pers kan via een luidspreker meeluisteren met de communicatie, live vertaald door een tolk. De leiders van de oefening zitten in een soort bouwkeet op hoge palen vanwaar ze overzicht over het terrein hebben. Met een druk op een knop laten ze “vijandelijke doelwitten” uit de grond omhoog komen, metalen platen van ongeveer 2 meter hoog en breed. Vervolgens klinkt er een knal en trekt een rood lichtspoor langs de grijze hemel, gevolgd door een plof en opstuivend zand in de verte.

Aan het einde van de oefening heeft de Oekraïense tankbemanning 82 procent van de doelen geraakt. Een goed resultaat, vindt Schulz. Zeker als je bedenkt dat de reguliere opleidingen voor tankpersoneel, de chauffeur, de lader, de boordschutter en de commandant, tussen de één en twee jaar duren. De Oekraïners en hun trainers hebben de afgelopen weken dagen van soms wel 16 uur gemaakt om het programma zo compleet mogelijk te kunnen doorlopen.

Sovjet-tanks

Niet alle Oekraïners die in Duitsland trainen, hebben een militaire achtergrond. Voor de oorlog waren ze leraar, kok, of ict’er. Met name die laatste groep pikt het omgaan met een van de modernste tanks ter wereld snel op, hebben de Duitsers gemerkt. Ze logenstraffen daarmee het in Duitsland circulerende doemscenario dat de Leopard moeilijk te doorgronden is, en dat het minstens een jaar duurt voor de Oekraïners de fijne kneepjes van de tank onder de knie zouden hebben.

Degenen die al wel ervaring hadden met de Sovjet-tanks die het Oekraïense leger gebruikt, moesten ook nagenoeg alles opnieuw leren, zegt Jörg, een forse grijzende militair die al twintig jaar tankpersoneel opleidt. Zo begonnen de Oekraïners de tanks automatisch te draaien als het bevel terugtrekken werd gegeven. Onnodig tijdrovend. Want een Leopard 2A6 kan gewoon in zijn achteruit en met 70 kilometer per uur terug in dekking rollen.

De Leopard 2-training is een van de twaalf stoomcursussen voor Oekraïense militairen die de Bundeswehr momenteel aanbiedt. In het kader van de EU-trainingsmissie leiden de Duitsers officieren op, leren ze Oekraïners omgaan met Marders (kleinere gepantserde gevechtsvoertuigen) en trainen ze scherpschutters. Samen met Nederland leren ze tevens Oekraïense soldaten om het Patriot-luchtverdedigingssysteem te bedienen.

Trainingsprogramma

Toch wil luitenant-generaal Andreas Marlow, de coördinator van alle EU-trainingsprogramma’s op Duits grondgebied, eerder die ochtend op de eerste plaats duidelijk maken dat het hier niet om Duitse steun aan de Oekraïners gaat, maar om een Europees project. Op de vraag waarom Duitsland zo veel doet, herhaalt hij dat het geen wedstrijd is, maar dat Duitsland nu eenmaal in staat is ook de wat complexere opleidingstrajecten aan te bieden.

In het antwoord echoot de toespraak van bondskanselier Scholz van eerder deze maand in de Bondsdag door: “Ons land is de centrale opleidingslocatie voor Oekraïense militairen in Europa”, zei hij in het Duitse parlement. Om daarna duidelijk te maken dat Duitsland altijd zal blijven handelen “in nauwe afstemming met bondgenoten”.

Duitsland, en met name de traditioneel Rusland vriendelijk gezinde regeringspartij SPD, heeft het afgelopen jaar een gigantische politieke draai gemaakt. Toch is de angst om te worden versleten als aanjager van het conflict in Duitsland nog altijd groter dan elders in de EU.

De EUmam, voluit: EU Military Assistance Mission in support of Ukraine, begon in november 2022 met een mandaat voor twee jaar en een budget van 106 miljoen euro. De missie kende een vliegende start. Zo wordt het voor dit jaar gestelde doel om 15.000 Oekraïners te trainen waarschijnlijk eind april al behaald, met name dankzij de inzet van Duitsland en Polen. Alleen al Duitsland levert momenteel een kleine 900 opleiders aan de missie.

Maar de rol van andere EU-landen zal de komende maanden groeien, zo laat Marlow in een presentatie zien. Ook onder andere Zweden, Slowakije en Letland sturen binnenkort trainers naar Duitsland.

Spil

Maar Duitsland is, of het nu wil of niet, de spil in de militaire training van Oekraïense soldaten in Europa. De EUmam is de grootste missie waarbij de Bundeswehr nu betrokken is. Ze trekt een flinke wissel op de krakende en piepende Duitse troepenmacht. Al voor de Russische inval in Oekraïne zou het Duitse leger volgens interne rapporten door ontbrekend materieel en oningevulde vacatures nauwelijks in staat zou zijn de eigen landsgrenzen te verdedigen als dat moet.

Vorig jaar beloofde bondskanselier Scholz het Duitse leger een eenmalige megainvestering van 100 miljard euro om de Zeitenwende, de omwenteling van de Duitse defensiepolitiek, aan te jagen. Een jaar later is slechts een klein deel van de beloofde investering bij de troepen terechtgekomen.

De hulp aan Oekraïne heeft de tekorten van de Bundeswehr alleen maar verder vergroot, zo concludeerde deze week de vaste parlementaire commissie voor de strijdkrachten in een rapport. Illustratief: op de verrekijkers die worden uitgedeeld om de oefening op schietbaan 9 te bekijken staat nog ‘Made in West Germany’.

Terug naar het front

De Oekraïners lijken niets te merken van deze muizenissen op de achtergrond. Van achter zijn bivakmuts prijst de jonge soldaat de “warmte” waarmee ze in Bergen zijn ontvangen. “We hadden gedacht dat het formeler zou zijn.” De door de Oekraïners gekoesterde verwachtingen zijn op alle fronten overtroffen, zegt hij.

Maar ook de Oekraïners laten hun trainers niet onberoerd, zegt brigadegeneraal Schulz. “We weten dat deze mensen een wrede oorlog wacht”, zegt Schulz, nadat hij eerst heeft beklemtoond dat het tonen van emoties voor militairen in principe niet professioneel is. “Als ik me voorstel dat een aantal van de mensen die we hier hebben opgeleid straks dood of gewond is, doet dat wel pijn.”

Waar de Oekraïense manschappen en hun Leopards straks zullen worden ingezet, kan of mag niemand zeggen. Een paar soldaten met verweerde gezichten die staan te roken naast het gebouw waar de lunch wordt geserveerd, vertellen dat ze in Bachmoet en Soledar hebben gevochten voordat ze naar Duitsland werden gestuurd. Op de vraag waar ze hierna naartoe gaan, heffen ze hun handen ten hemel. De soldaat met de bivakmuts verheugt zich op zijn terugkeer naar de strijd, zegt hij. “Van een vriend bij de inlichtingendienst hoorde ik dat de Russen bang zijn voor de Leopard-tanks. En na deze training kan ik zeggen dat ze ook alle reden hebben om bang te zijn.”