19e-eeuwse opera "Tristan en Isolde" klinkt voor het eerst zoals Wagner bedoelde dankzij nieuwe trompet, gebouwd in Temse

Een indrukwekkend grote trompet, die klinkt als donker klaroengeschal. "Luister, dat is echt de roep van een herder, een signaal", horen we in de coulissen van de opera in Gent. Speler van dienst is Sander Kintaert:  "Het is een heel speciale ervaring en een hele eer om dit te mogen doen." Het is dan ook een primeur: een gloednieuw instrument bespelen dat in België is gebouwd, bestemd voor de opera "Tristan en Isolde" van Richard Wagner. 

Hoezo, een nieuw instrument voor een opera uit de 19e eeuw? Dat zit zo. Het gaat over "Tristan en Isolde", een van de bekendste opera’s van Wagner met een prachtige prelude en de beroemde aria "Liebestod". Goed voor uren operaplezier.

Aan het eind van de opera is er een betekenisvol stukje muziek: een trompetter kondigt het schip van Isolde aan, die de dodelijke gewonde Tristan moet genezen. "Het wordt gespeeld door een herder bovenop een berg. Als een positief signaal: Isolde komt eraan, alles komt goed", legt Serge Rigaumont uit, trompettist in het orkest van Opera Ballet Vlaanderen.

Helaas, het komt niet goed voor Tristan, en evenmin voor Isolde. En toch: het signaal van de herder is een kort, maar belangrijk stukje muziek. Maar op welk instrument moet het gespeeld worden? Wagner had er zelf instructies voor neergeschreven. Maar de trompet is nooit gebouwd zoals hij dat wilde. Tot nu.

Wat volgde was muzikaal detectivewerk, op basis van de notities van Wagner. "Een bijzonder, krachtig instrument dat gebruikmaakt van natuurtonen, zoals een alpenhoorn", schreef de componist in een voetnoot. Serge Rigaumont, eerste trompettist in het orkest van Opera Ballet Vlaanderen, kreeg de opdracht van dirigent Alejo Pérez om het instrument te laten (re)construeren. "Ik ben dan allerlei opzoekingen beginnen te doen, en ben bij trompetbouwer Gunther Cogen uitgekomen."

Over naar Temse, naar het atelier waar Gunther Cogen historische trompetten bouwt. Hij nam de uitdaging aan, samen met Daniël Vernooy, gespecialiseerd in historische klarinetten. Koper en hout, dus. Die combinatie levert een uniek instrument op: een trompet met een houten beker en een messing buizenstelsel. Zonder kleppen of ventielen. "In een natuurtrompet klinken vanuit de grondtoon enkel boventonen", legt Gunther Cogen uit. "De speler moet dus alle klanken zien te treffen met de lippen en het mondstuk." Denk aan een klaroen of een jachthoorn.

Een aartsmoeilijke praktijk, zeker in een opgewarmde operazaal. "Ik heb het instrument nu een dikke maand en ik oefen elke dag om uit te proberen waar die noten precies zitten", zegt Sander Kintaert. "Het is een ontdekkingstocht en dat maakt het extra spannend. Maar ik was meteen getriggerd toen ik de vraag kreeg."

Na veel research en opmetingen van andere oude trompetten in het Muziekinstrumentenmuseum in Brussel speelden de bouwers de klus in enkele maanden klaar. Ze hebben drie van deze gloednieuwe instrumenten afgewerkt. Mooie, sierlijke voorwerpen. Daar is Gunther Cogen terecht trots op: "Als kleine instrumentenbouwer is het heel bijzonder om deze opdracht te krijgen van een instelling als Opera Ballet Vlaanderen." Misschien volgen nu andere operahuizen? Cogen heeft alvast een welluidende Italiaanse naam bedacht: "la tromba per l’annunzio de Isolde". 

Gunther Cogen is blij met het resultaat: "Wagner wou een trompet met een iets donkerder klank die de natuurtonen nog versterkt. Voor mij is dit het akoestische idee dat Wagner in gedachten had."

Trompettist Serge Rigaumont was erbij toen het instrument voor het eerst weerklonk tijdens de repetities met het orkest: "Dat was een fantastisch moment", zegt hij. "Alle hoofden draaiden in dezelfde richting van deze bijzondere klank. Ik heb het gevoel dat Wagner dit bedoelde: een natuurtrompet met een houten beker. En ik denk dat we daar heel uniek in zijn."

Sander en zijn collega Steven (want er zijn twee trompetters) lopen zich intussen warm voor de première van "Tristan en Isolde". Jammer, maar helaas: ze zullen niet op scène te zien zijn terwijl ze het gloednieuwe instrument bespelen. Sander Kintaert lacht: "Ik speel het signaal van de herder inderdaad heel hoog op het vijfde balkon. Dat is heel jammer, niet zozeer voor mij, maar voor het instrument. Gelukkig mag ik er wel mee komen groeten na afloop. Iedereen is er fier op. Hiermee mag je naar buiten komen!"