Na het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof: hoe groot is de kans dat Poetin voor de rechter komt?

Waarvan verdenkt het Internationaal Strafhof (ICC) Poetin precies?

Sinds de invasie van Rusland in Oekraïne zijn duizenden kinderen uit bezet gebied gedeporteerd naar Rusland. Een deel van hen is geadopteerd door Russische gezinnen, anderen zijn nooit teruggekomen van zogenaamde ‘zomerkampen’ en een deel van de kinderen is naar heropvoedingskampen gestuurd.

Het gaat volgens Oekraïense schattingen om ruim 16 duizend kinderen. Een onderzoek van Yale stelt dat het om minstens 6.000 kinderen gaat, maar dat het echte getal waarschijnlijk hoger ligt. Doel van de deportaties is om kinderen hun Oekraïense identiteit af te nemen, zegt Oekraïne.

Onrechtmatige deportaties vanuit bezet gebied zijn volgens het internationaal recht een oorlogsmisdaad. Een onderzoekscommissie van de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties kwam deze week tot de conclusie dat Rusland zich hieraan inderdaad schuldig maakt, naast andere oorlogsmisdaden. Dat onderzoek staat los van het arrestatiebevel van het ICC, maar kan mogelijk wel als bewijs dienen in een rechtszaak.

Volgens het Genocideverdrag uit 1948 kan het gedwongen overbrengen van kinderen naar een andere bevolkingsgroep ook een vorm van genocide zijn, als de intentie is om een bevolkingsgroep daarmee geheel of gedeeltelijk te vernietigen. Daarvan spreekt het ICC nu niet.

De aanklager van het ICC houdt Vladimir Poetin als president persoonlijk verantwoordelijk voor de deportaties. Mogelijk heeft hij er de opdracht voor gegeven, zegt de aanklager, of niet ingegrepen terwijl hij er wel van wist. Rusland doet niet geheimzinnig over de deportaties, maar zegt ze uit te voeren uit humanitaire overwegingen, om weeskinderen een beter leven te willen geven.

Behalve tegen Poetin is er ook een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen de Russische Kinderombudsvrouw Maria Lvova-Belova, die de deportaties zou leiden.

Rusland is geen lid van het ICC. Kan het Poetin dan wel vervolgen?

Het Internationaal Strafhof kent 123 leden, Rusland behoort daar niet toe. Oekraïne is ook geen lid, maar heeft het ICC, dat zetelt in Den Haag, wel toestemming gegeven om oorlogsmisdaden gepleegd op Oekraïense bodem te vervolgen. De Verenigde Staten, ook geen lid, hebben het besluit om een arrestatiebevel tegen Poetin uit te vaardigen verwelkomd.

Rusland lachte het arrestatiebevel vrijdag weg door te zeggen dat het land het ICC niet erkent. Dat een land geen lid is, maakt vervolging van iemand uit zo’n land echter niet onmogelijk. Het is het alleen wel moeilijker: het ICC voert alleen strafzaken uit waarbij de verdachte aanwezig is. Rusland levert überhaupt geen Russen uit, laat staan aan het ICC en laat staan de president.

Normaal gesproken zijn staatshoofden immuun voor strafvervolging. Voor het ICC komt die immuniteit echter te vervallen in geval van beschuldigingen van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide. In theorie kan het strafhof Poetin dus vervolgen en bestraffen. In de praktijk is de kans nihil zolang hij aan de macht is.

Welke gevolgen heeft dit dan wel voor Poetin?

Het arrestatiebevel heeft een belangrijke symbolische waarde. Daarnaast beperkt het de bewegingsvrijheid van Poetin. Mocht hij voet zetten op de bodem van een land dat lid is van het ICC, dan is dat land verplicht hem te arresteren. Dat betekent dat 123 landen sinds vrijdag een no go-zone vormen voor Poetin.

Of dat Poetin erg beperkt, is de vraag. Als hij al naar het buitenland reist, is dat meestal naar bondgenoten die het ICC ook niet erkennen, zoals China en Iran.

Bovendien valt te betwijfelen of alle 123 ICC-landen een arrestatie van Poetin aandurven, uit angst voor de gevolgen. Zo weigerden Jordanië en vijf Afrikaanse landen, waaronder Zuid-Afrika, eerder de Soedanese dictator Omar al-Bashir te arresteren toen hij op bezoek was, ondanks een arrestatiebevel. Een paar jaar later werd Al-Bashir alsnog uitgeleverd, maar door Soedan zelf, nadat hij bij een staatsgreep was afgezet.

Mocht Poetin ooit de macht in Rusland kwijtraken, op wat voor manier dan ook, dan zou een nieuwe regering ervoor kunnen kiezen hem uit te leveren. Dat gebeurde bijvoorbeeld ook met de voormalige Joegoslavische president Slobodan Milošević, die door de Servische premier Zoran Djindjić aan het Joegoslavië-tribunaal werd uitgeleverd.

Moet Poetin vrezen voor meer aanklachten?

De kans dat Poetin meer oorlogsmisdaden ten laste worden gelegd, is zeker aanwezig. Het ICC is bijvoorbeeld ook een zaak begonnen vanwege het bestoken van civiele infrastructuur in Oekraïne, zoals elektriciteitscentrales. Objecten zonder militaire toepassing zijn geen legitiem doel volgens het internationaal recht.

Mogelijk wacht Poetin ook een zaak over het beginnen en voeren van de oorlog tegen Oekraïne: de overkoepelende misdaad. Dan zou Poetin een zogeheten misdaad van agressie, ook wel misdaad tegen de vrede, ten laste worden gelegd.

Voor die misdaad kan het ICC alleen individuen vervolgen uit landen die het ICC erkennen. Internationaal klinken daarom geluiden om een speciaal tribunaal op te richten dat Poetin en andere Russische politieke en militaire leiders wel voor die misdaad kan vervolgen. De EU heeft inmiddels een centrum opgericht om bewijs te verzamelen. Dat kan van pas komen als zo’n agressietribunaal is opgericht.