Herlees - Reuzegommers krijgen laatste woord in zaak-Sanda Dia: "Niet de vriend geweest die Sanda verdiende", uitspraak volgt op 26 mei

Het laatste woord is voor enkele Reuzegommers. "Jullie oprechte, ontroerende woorden hebben mij diep geraakt", zegt "Strontvlieg". "Ik besef hierdoor nog meer wat ik jullie heb aangedaan en bied mijn oprechte excuses aan. Ik besef nog meer wat ik nog heb en dat ik nog kan worden geknuffeld door mijn ouders. Wat wij gedaan hebben, mag en kan nooit meer gebeuren. Al de hele week voel ik het verdriet van de hele familie. Ik ben niet de vriend geweest voor Sanda die hij verdiende. En daar neem ik mijn volle verantwoordelijkheid voor." 

"Zaadje", de preses op het moment van de doop, herhaalde nogmaals dat Sanda Dia er op de laatste dag van de doop wel degelijk even bovenop kwam. "Dat doet er niet toe. Maar het is echt de waarheid en is belangrijk in het grote plaatje. Wat wij daar gedaan hebben, was niet fraai en er was normvervaging. Dat had allemaal niet mogen gebeuren. Wij zullen daar de gevolgen van dragen."

"Remork" stelt dat de gebeurtenissen van de voorbije 4,5 jaar hem "helemaal hebben veranderd". "Ik zal dit altijd met mij blijven meedragen. Mijn advocaat heeft een werkstraf gevraagd. Als u mij die kans geeft, zal ik nu al mijn steentje proberen bij te dragen."

Schachtentemmer "Janker" spreekt de familie huilend toe. "Ik zou jullie de antwoorden willen geven die jullie vragen. Maar ik weet het gewoon niet. Ik heb zoveel mooie momenten met Sanda die ik met jullie zou willen delen. Ik heb die kans nog niet gekregen. Als daar nog maar de minste kans voor is, zou ik het jullie willen vertellen."

De uitspraak volgt op 26 mei.

Advocaat De Man neemt het woord namens alle advocaten van de verdediging. Hij heeft lof voor de manier waarop de rechter de zaak heeft geleid.

"Alle advocaten menen dat, afgezien van enkele juridische meningsverschillen, alles gezegd is in de voorbije dagen, zowel feitelijk als juridisch. Het is nu aan u om rekening te houden met alles wat wij naar voren hebben kunnen brengen. U neemt mee in uw beraad het leed van alle burgerlijke partijen, maar ook de reacties van de anderen. Nu is het tijd dat uw hof, zoals het in een normale rechtszaak hoort te zijn, de zaak in beraad te nemen, voldoende tijd te nemen om tot een rechtvaardig oordeel te komen."

Alle burgerlijke partijen hebben nu hun repliek kunnen geven. Opvallend is hoe zij enerzijds relatief mild zijn voor de 18 Reuzegommers als het gaat over de bestraffing, maar tegelijk wel de schuld van elk van hen benadrukken. De spijtbetuigingen worden geapprecieerd, maar tegelijk niet als oprecht beschouwd, zo bleek vanochtend. Want wie echt oprecht spijt heeft, vertelt de hele waarheid en neemt ook de verantwoordelijkheid op voor zijn daden, klonk het. En net die twee dingen lijkt de familie na een hele week van pleidooien nog altijd te missen

Zodadelijk krijgen ook de advocaten van de beklaagden nog het woord.

"De verontschuldigingen sieren hen, maar het is niet genoeg", zegt advocaat Sven De Baere. "De familie wil nog altijd weten: wat is er precies gebeurd? Wie heeft er precies gelogen tegen de dokter in Leuven? Wie heeft visolie toegediend? Wie heeft er stomp geweld gebruikt? Wat is er gewist dat we niet mogen weten?" 

"Voor je spijt uit en er sprake kan zijn van vergeving, moet je ook oprecht zijn. En je moet ook rekenschap geven: je moet de gevolgen van je daden aanschouwen en kunnen aanvaarden. En ook daar heeft men het blijkbaar zeer moeilijk mee."

"Als de familie zegt: 'voor ons moet je niet naar de gevangenis omdat het Sanda niet helpt, maar je mag er niet zomaar vanaf komen', hebben ze het niet over bestraffing. Het gaat om hoe de schade ongedaan gemaakt moet worden. Oprecht berouw, gevolg dragen voor je daden, gaat niet uit van zelfbehoud. Dat is je rechters en de familie in de ogen kijken, zeggen waar het op staat, en alle excuses laten varen. Pas dan kan er ruimte zijn voor een vergevingsproces, en geen goedkoop."

Advocaat Sven De Baere, die de familie van Sanda Dia verdedigt, zegt dat het hof "alle juridische middelen heeft om alle beklaagden schuldig te verklaren over de ganse lijn". "We hebben heel veel gehoord, maar er is voornamelijk ingespeeld op beeldvorming. Over de juridische essentie is er eigenlijk bitter weinig gezegd. Men heeft de allermoeilijkste punten doelbewust ontweken. Het gaat dan over het toedienen van schadelijke stoffen en over het schuldig verzuim."

"Het verhelderendste moment was toen dokter Dams hier aan het woord kwam. Ze sprak over morele ontkoppeling: schijnbaar normale jongens die in bepaalde omstandigheden gruwelijke zaken kunnen doen. Het is niet juist dat iedereen daartoe in staat is. Daarover zijn veel experimenten gedaan. Daarin zijn twee dingen aangetoond. Ten eerste: hoe dichter men geconfronteerd wordt met het kwaad, hoe meer men geneigd is om daarvan af te zien. En groepsdynamiek zorgt er soms ook voor dat men voorzichtiger wordt. Maar hier is er dus wel sprake geweest van die morele ontkoppeling."

"Met minimaliseren en bagatelliseren proberen sommige partijen zich te verantwoorden. Men plaatst zich omwille van die groepsdynamiek in een positie waarin men het niet meer wil zien of niet meer wil weten. Je plaatst jezelf in die positie, maar dat maakt je niet minder schuldig. Dat gaat niet over morele schuld, dat gaat over juridische schuld."

"Sanda is gestorven door opzettelijke handelingen. De dood is niet gewild, maar het was wel opzettelijk. Het argument 'we wisten niet dat dat schadelijk was' houdt juridisch geen steek. Je hebt het niet willen weten. Je hebt er doelbewust voor gekozen om deel uit te maken van een ritueel dat dermate ontspoord was dat je blind geweest bent voor de werkelijke toedracht van je handelingen en de gevolgen daarvan. Dus ja: schuldig over de hele lijn."

Kris Luyckx, die de 2 andere schachten verdedigt die aanwezig waren op de Reuzegomdoop die Sanda die uiteindelijk fataal werd, benadrukt nogmaals dat het heel duidelijk is geworden dat zijzelf niet meer hadden kunnen doen ten tijde van die doop. Hij stoort zich aan de bewering dat zij zich snel burgerlijk partij gesteld hebben om aan de vervolging te ontsnappen. "Zij zijn wel degelijk ook slachtoffer hier."

Volgens Luyckx willen zijn cliënten nogmaals stellen dat zij zeer goed beseffen hoe veel geluk zijn hebben gehad. "Wij hopen dat uw arrest duidelijkheid zal brengen aan deze situatie voor iedereen en ook een bepaald rustpunt zal creëren. Afsluiten zullen we dit nooit kunnen. Deze jongens zullen dat in de komende 50 jaar met zich meedragen."

Het openbaar ministerie komt met een heel bondige repliek, waarin het dank uitspreekt over de manier waarop het proces gevoerd is. Over de strafmaat luidt het: "Een straf wordt door het OM gevorderd in eer en geweten, op basis van alle stukken in het strafdossier. Het recht op leven is een zeer hoog te beschermen goed en weegt dus door in die balans."

"Sanda en ik waren een team", zegt Seydou, de broer van Sanda Dia. "Samen zouden we laten zien dat ook wij ergens zouden kunnen geraken. Door hard te werken. En dan te kunnen zeggen: zie je wel, dromen kunnen uitkomen. Die droom is ons afgenomen."

Hij veegde ook de verklaringen van de Reuzegommers van tafel dat ze Sanda als hun vriend beschouwden. "Sanda zag Reuzegom wel degelijk als een opstapje voor zijn verdere carrière, iets anders beweren klopt niet. Jullie weten ook niet wat het is om als jongen van kleur op te groeien in een omgeving die overwegend wit is. Wij moeten net dat tikje meer doen om iets te bereiken." 

Hij blijft nog met 2 vragen zitten na de pleidooien van de advocaten van de Reuzegommers: "Wie heeft er vissaus toegediend? En wie heeft die bezorgde vrouw weggestuurd onder het mom dat de doop zogezegd bijna voorbij was?"

"Ik apprecieer jullie verontschuldigingen. Het is niet makkelijk om je zo kwetsbaar op te stellen, dat vergt moed. Maar ik weet niet of ik ze nu kan accepteren. Niet omdat ze niet oprecht zouden zijn. Maar wel omdat ik twijfel of jullie capabel zijn om de verontschuldigingen te uiten die ik wil horen. Een oprechte verontschuldiging is enkel geldig als er de nodige zelfreflectie aan te pas komt."

"Hoewel er niet wordt gepleit voor racisme, wordt er in de pleidooien wel veel aandacht aan gegeven. Maar hoe kunnen jullie weten wat racistisch is? Hoe kunnen jullie je daar als geprivilegieerde, witte mensen iets zinnigs over zeggen?"

Volgens Seydou hebben de Reuzegommers hem niet enkel zijn broer, maar ook zijn vaderschap ontnomen. "Een maand nadat ik mijn broer moest begraven, ben ik voor het eerst vader geworden. Ik heb die geboorte verdwaasd meegemaakt. Mijn kind is nu vier jaar en ik heb het gevoel dat ik er niet voor haar kan zijn. Ook zij is getekend voor het leven, al sinds ze in de buik van haar moeder zat."

Hij keurt de heksenjacht op de 18 Reuzegommers niet goed, zegt hij nog. "Toen Sanda gestorven is, is een deel van mij gestorven. Desondanks blijf ik geloven in de goedheid van de mens door familie, vrienden en mensen die ons steunen. Ook door Sanda. Dat pakken jullie niet af van mij." 

"Ik ben verdrietig en ik ben bang", zegt Mak, de stiefmoeder van Sanda Dia. "Ik ben bang dat mijn man het verdriet niet te boven komt. Ik ben bang om te gaan werken en dat hij er niet meer is als ik terugkom. "

Ze citeert uit een boek met "doelen" die zij als kleuterjuf moet bereiken met haar kleuters. Het gaat over het herkennen van dingen die schadelijk zijn voor jezelf en anderen. "Kleuters moeten gedragingen kunnen herkennen die bevorderlijk of schadelijk zijn voor de gezondheid. Ze moeten ook kunnen inzien wanneer producten giftig zijn en wanneer iemand ziek of gewond is. Als de beklaagden die simpele kleuterdoelen herkend hadden, dan hadden we hier niet gestaan." 

De vrouw gelooft in de kracht van vergiffenis, maar vindt dat er nu meer nodig is dan een koffie en knuffel om te kunnen helen. Ze vindt dat de beklaagden een strafblad moeten krijgen, als teken dat ze iets verkeerds hebben gedaan. 

Ze zegt dat ze voortaan wil kunnen spreken over een Sanda die los staat van dit proces. Ze verwijst daarom naar een fotoboek dat ze heeft gekregen, met allemaal vrolijke foto's van Sanda Dia, "niet met foto's van een Sanda die 'rijp is voor de vuilbak'". Zo wil ze hem herinneren, klinkt het. 

"Ik heb afgezien om hier in België te komen", gaat de vader van Sanda Dia verder. "Als jullie iets overkomt op straat zal ik jullie helpen. Ik ben zo opgevoed. Sanda heeft dat ook eens in Antwerpen gedaan en hij heeft klappen gekregen. Niemand van jullie is tussengekomen."

"Ik voel geen haat. Ik wil gewoon gerechtigheid. Ik heb vertrouwen in justitie, in dit hof. Iedereen in deze wereld droomt ervan om naar Europa te komen. Want ieders rechten worden beschermd door justitie in Europa. Mensen wagen hun leven daarvoor om hier te komen."

"Ik heb 1 bericht dat ik aan iedereen wil sturen, ook aan de jeugd", besluit hij. "Wij kunnen het verschil maken, iedereen kan het verschil maken."