Nieuwe regels voor toepassen van artificiële intelligentie in journalistiek: "Wat heb je er echt aan?"

De Raad voor de Journalistiek is een onafhankelijke instantie voor journalistieke zelfregulering. Voor alle duidelijkheid kan de Raad geen sancties opleggen, maar enkel adviseren. Ze waken over de ongeschreven regels van de journalistieke beroepsethiek. En nu de maatschappelijke discussie over ChatGPT en andere AI-toepassingen volop woedt, heeft de Raad nieuwe richtlijnen goedgekeurd.

Tim Pauwels vindt het een griezelige gedachte dat AI beeld kan genereren voor een bepaald nieuwsonderwerp. "De meeste mensen zullen afknappen op die stem, maar dat gaat in de toekomst beter klinken. Waar ik op afknap is de band tussen het beeld en de inhoud. Die wordt gelegd door iets dat niet nadenkt. Wij hebben daar als menselijke journalisten al zoveel moeite mee, bijvoorbeeld door archiefbeeld te gebruiken dat achteraf gezien niet zo bij de context paste." 

De Raad voor de Journalistiek heeft bij die nieuwe richtlijnen twee voorwaarden opgesteld. De eerste is dat de redactie altijd verantwoordelijk blijft voor het bericht. "Je kan met andere woorden niet zeggen dat het algoritme een fout heeft gemaakt." Ten tweede moet daar transparantie over zijn. “Als iets volledig of gedeeltelijk geschreven of gemaakt is door artificiële intelligentie, dan moet dat ook duidelijk zijn voor de kijker, dat moet erbij vermeld staan.”

“We weten dat artificiële intelligentie uit zichzelf heel stereotyperend is en bijvoorbeeld kan zeggen, alle dokters zijn blanke mannen en alle criminelen zijn zwarten", zegt Tim Pauwels. "Zelfs menselijke journalistiek moet daarmee oppassen, maar hoe doe je dat bij iets dat niet kan nadenken? Ook al staat erbij dat het artificiële intelligentie is, wat heb je er dan echt aan?"

Bij ons is er nog geen AI te bespeuren, maar dat gaat niet lang meer duren, denkt Tim Pauwels. “Het grootste risico is dat je dan een verschil in verwachtingen kan krijgen tussen de boekhouder die investeert in artificiële intelligentie en de journalist. De boekhouder zegt dat het bijna kant en klaar wordt afgeleverd, de tekst is al voorgeschreven, nu kunnen we toch veel meer produceren en hebben we minder personeel nodig. Terwijl de journalist dat dan eigenlijk allemaal zou moeten nakijken. En die heeft er dan misschien veel meer tijd voor nodig dan de boekhouder denkt."

Er zijn ook voordelen, bijvoorbeeld dat je grote blokken data makkelijker kan analyseren, zoals de Panama Papers. Maar volgens Tim Pauwels moeten we ook investeren in goede journalistiek. "De overheid en mediabedrijven moeten daarmee bezig zijn." Maar ook burgers kunnen een grote rol spelen. “De beste maatregel die je kan nemen is betalen voor een krant, tijdschrift of website, voor goede journalistiek.”