Tieners steeds minder geïnteresseerd in alcohol, tabak en cannabis, maar andere trends baren experten zorgen

Hoe zit het met het drugsgebruik bij leerlingen uit het middelbaar onderwijs? Die vraag probeert de bevraging van het VAD elk jaar te beantwoorden bij meer dan 7.500 leerlingen. "Elk jaar" schrijven we, maar nu was het door corona al van het schooljaar 2018-2019 geleden dat de steekproef nog was uitgevoerd.

Dat het gebruik van tabak, alcohol en cannabis daalt in het rapport van 2021-2022 is een bemoedigende algemene conclusie. Zo gebruikte 17,8 procent van de jongeren in het voorbije jaar tabak, waar dat 3 jaar geleden nog 19 procent was. 21,1 procent van de jongeren zegt ooit sigaretten te hebben gerookt, terwijl dat bij de vorige bevraging nog 22,7 procent was. Ook is de gemiddelde leeftijd waarop jongeren beginnen te roken gestegen van 14,1 jaar naar 15,1 jaar.

Toch vindt het Consortium Tabak, de partnerorganisatie van de Vlaamse overheid voor tabakspreventie, dat de daling niet snel genoeg gaat. "Als we de trend van de laatste 10 jaren bekijken, zien we dat de dalingen de laatste jaren zijn afgevlakt. Het aantal jongeren dat het laatste jaar gerookt heeft, daalt bij de oudere leeftijdsgroepen (17-18 jaar) maar neemt toe bij de 12 tot 14-jarigen."

Tegelijk boomt het gebruik van de e-sigaret. 19 procent "vapete" in het voorbije jaar en het aandeel regelmatige gebruikers klokt nu al af op 5 procent, bijna evenveel als bij klassieke sigaretten. Twee op drie van de leerlingen die al e-sigaretten gebruikten, hebben voordien tabak gerookt.

De daling van het alcoholgebruik bij tieners zet zich voort, zo leert de bevraging nog. Vandaag heeft iets meer dan de helft van de tieners (53,5 procent) ooit alcohol gebruikt, waar dat 10 jaar geleden nog tweederde was. 

Toch is er wel weer een stijging van de groep die regelmatig, wekelijks, alcohol gebruikt. "We zijn daarover bijzonder verontrust", zegt Katleen Peleman, directeur van het VAD. "Dat is een paar jaar geleden gedaald tot 10 procent, maar intussen zitten we weer aan 14 procent. We zitten daar met een groep jongeren die als het ware tegen de stroom in beweegt en die niet bereikt wordt met preventiecampagnes."

Ook opvallend: het cannabisgebruik is sterk gedaald in het schooljaar 2021-2022. Minder dan 10 procent van de leerlingen gebruikte ooit cannabis, het laagste cijfer sinds het jaar 2000.

Mogelijk speelt ook hier de impact van de coronamaatregelen in het schooljaar 2021-2022, aangezien cannabis vaak samen met vrienden en tijdens het uitgaan gebruikt wordt. "Voor de gezelligheid met vrienden" is bij jongeren steevast het meest aangehaalde motief om cannabis te gebruiken. Toch ziet het VAD ook geen verschuiving naar andere illegale drugs als XTC of cocaïne. Ook lachgasgebruik compenseert de daling bij cannabis niet.

Wel baren de cijfers rond het gebruik van slaap- en kalmeermiddelen het VAD wat zorgen. In het 2021-2022 steeg dat naar 16 procent. "Dat is verontrustend, omdat dat cijfer al jaren stijgt en vooral bij meisjes echt wel hoog ligt. Meer dan 1 op 5 meisjes hebben ooit voorschriftplichtige slaap- en kalmeermiddelen genomen. Dat is vrij hoog."

Het Consortium Tabak roept naar aanleiding van het nieuwe rapport op om volop te blijven inzetten op preventie, om de risico's van middelengebruik onder jongeren tot een minimum te beperken. Zo blijven maatregelen om roken te ontmoedigen noodzakelijk, klinkt het, met onder meer minder verkooppunten, duurdere sigaretten en strengere controles op de promotie naar en verkoop aan minderjarigen. 

Ook op vlak van de e-sigaret moet er actie worden ondernomen, zegt de organisatie nog, dat spreekt over een een "grote maatschappelijke uitdaging". "Enerzijds zijn er maatregelen nodig om jongeren te beschermen tegen het starten met vapen. Anderzijds zijn er maatregelen nodig om rokers van het roken af te helpen, waarbij vapen één van de zes erkende rookstopmethoden is, zeker naar kwetsbare groepen rokers. Een duidelijkere visie op de verkoop van e-sigaretten dringt zich zeker op."