De langste nek ooit in het dierenrijk: dit was de Mamenchisaurus

Weinig wezens hebben de fysische wetten van wat anatomisch mogelijk is in dezelfde mate uitgedaagd als de sauropoden. Deze supergrote dinosaurussen bewogen zich voort met behulp van pilaarachtige ledematen die hun enorme lichamen ondersteunden, hadden zweepachtige staarten om roofdieren af te weren en maakten gebruik van een lange nek om bladeren te bereiken.

De lange nek is een kenmerkende eigenschap van zowat alle sauropoden, maar als er één soort was die de kroon spande, dan was het wel de Mamenchisaurus, die in het late Jura rondzwierf in het huidige China. In een studie die vorige week gepubliceerd werd in het Journal of Systematic Paleontology stellen onderzoekers dat de nek van de Mamenchisaurus naar schatting zo’n 15 meter lang was. Dat is langer een gemiddelde bus. Het is tevens de langste nek van alle sauropoden en misschien zelfs de langste nek ooit geregistreerd in het hele dierenrijk.

Fragmentarische resten

In 1987 ontdekten paleontologen het gedeeltelijke skelet van een sauropode dat uit de roestkleurige zandsteen van de dinosaurusrijke Shishugou-formatie in het noordwesten van China stak. De resten waren fragmentarisch en bestonden voornamelijk uit een onderkaak, stukjes schedel en een paar wervels, maar ze wezen op een enorm dier dat 162 miljoen jaar geleden samen met primitieve tyrannosaurussen over de moerassige vlakten in de regio denderde.

Onderzoekers noemden de dinosaurus Mamenchisaurus sinocanadorum en brachten hem in verband met verschillende andere langnekkige sauropoden uit Oost-Azië. Maar de ware grootte van de Mamenchisaurus bleef een raadsel. Er zijn geen andere fossiele resten van de sauropode opgegraven, zodat wetenschappers alleen die paar wervels kunnen onderzoeken.

Andrew Moore, een paleontoloog aan de Stony Brook University die de anatomie van de sauropoden bestudeert, zegt dat dit het geval is voor veel van de grootste dinosaurussen. “Wat bijzonder prikkelend en frustrerend is, is dat de langste nekken vaak het meest ontbreken in het fossielenbestand. Dit om de eenvoudige reden dat zoiets groots moeilijk begraven raakt”, zegt Moore, die de nieuwe studie leidde.

Dus richtte hij zich op de fossielen van verschillende nauwe verwanten van de Mamenchisaurus, met name Xinjiangtitan, een iets oudere sauropode die in 2013 in het noordwesten van China werd ontdekt. Opmerkelijk is dat onderzoekers de volledige wervelkolom van Xinjiangtitan hebben opgegraven. Met een lengte van zo’n 13 meter is dit de langste complete nek in het fossielenbestand. “Door completere maar kleinere exemplaren te gebruiken, kunnen we opschalen en een vrij goede schatting maken van hoe de Mamenchisaurus eruit moet hebben gezien”, legt Moore uit.

Na vergelijking van de Mamenchisaurus en de Xinjiangtitan kwamen Moore en zijn team tot de conclusie dat de nek van de Mamenchisaurus ongeveer 15 meter lang was. Dat is ongeveer de helft van zijn geschatte totale lichaamslengte en komt overeen met iets meer dan acht giraffenhalzen achter elkaar.

Holle wervels

Om vast te stellen hoe de Mamenchisaurus een nek zo lang als een oplegger aankon, gebruikten Moore en zijn collega’s een CT-scanner om de wervels van het dier te analyseren. In plaats van zwaar merg en weefsel bevatte de binnenkant van de wervels van de sauropode bij leven grote luchtzakken, vergelijkbaar met die van moderne vogels zoals ooievaars en zwanen. Deze lege zakken maakten tot 77 procent van het volume van elk bot uit, wat het gewicht van de wervelkolom van de Mamenchisaurus sterk verminderde.

Cary Woodruff, paleontoloog aan het Frost Science Museum in Miami en gespecialiseerd in de studie van sauropoden, stelt dat het verlichten van de nek essentieel was voor alle sauropoden. “Zo’n lange nek is een groot gewicht dat je van je lichaam af moet plaatsen”, aldus Woodruff, die zelf niet betrokken was bij de nieuwe studie. “Als je met gestrekte arm een hamer moet vasthouden, word je arm snel moe.”

Ook al waren zijn wervels hol, de nek van de Mamenchisaurus was verre van zwak. Tijdens de eerste opgraving legden paleontologen een versteende staaf beenderig weefsel van enkele meters lang bloot. Het kan een stijve verlenging van de wervel zijn geweest - vaak een halsrib genoemd - die over de lengte van de nek liep en de lichte botten als een beugel ondersteunde. Hoewel dit de flexibiliteit van zijn nek verminderde, hielpen deze ribben om de uitgestrekte structuur stabiel te houden. Woodruff: “Ook al had het veel botten, het was niet zoals een slang die zich kan opkrullen. Het was eigenlijk meer een staaf.”

Met zijn versterkte ruggengraat hield de Mamenchisaurus waarschijnlijk zijn nek horizontaal in een relatief stompe hoek boven de grond. Maar omdat zijn nek zo lang was, kon hij nog steeds bladeren van de toppen van veel bomen plukken. Dit kan de sauropode geholpen hebben zich in een unieke niche te wringen in een ecosysteem dat waarschijnlijk overvol zat met andere gigantische planteneters.

Volgens de onderzoekers lijken echter verschillende groepen sauropoden extreem lange nekken te hebben ontwikkeld die wellicht konden wedijveren met die van de Mamenchisaurus. “We weten niet echt wat de grenzen van het mogelijke zijn want ze blijven verschuiven naarmate we meer en meer ontdekkingen doen”, aldus Moore. “We moeten er eigenlijk altijd van blijven uitgaan dat er ergens nog wel een grotere te vinden valt.”

_{© The New York Times}