Rapport maakt brandhout van afzondering in jeugdinstellingen: ‘Veilige kamer: als je dat hoort, weet je niet wat er echt met me gebeurt’

“In de brief aan mijn ouders leg ik wel uit dat de ‘veilige kamer’ gewoon een kale isolatiecel is. ‘Veilige kamer’, als je dat hoort, weet je niet wat er echt met me gebeurt.”

Aan het woord is een van de jongeren die getuigt in het jaarverslag van de Commissie van Toezicht voor Jeugdinstellingen. Het rapport focust dit jaar op het probleem van afzondering in jeugdinstellingen.

Afzondering en isolatie zouden een sterke impact hebben op jongeren, die ze nog jaren met zich meedragen. Soms gaan de jongeren in afzondering voor hun eigen veiligheid, in een kussenkamer, maar de gemeenschapsinstellingen gebruiken het ook als een sanctiemaatregel. Daar is de commissie tegen gekant, maar “soms duren die sancties heel lang, van dagen tot een week of zelfs langer”.

Decreet op tafel

Kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens, voorzitter van deze toezichtscommissie, stelt voor om een maximumduur voor afzondering in de wetgeving op te nemen. “De aanpassing van het decreet dat momenteel op tafel ligt, is een belangrijke kans”, zegt ze.

Er bestaat geen wetenschappelijke evidentie voor het nut van afzondering. De wetenschappelijke consensus is net dat dergelijke maatregelen maximaal moeten vermeden worden.

Internationale normen eisen bovendien de registratie van alle afzonderingen, maar in de praktijk gebeurt dat bij ons niet altijd en enkel in het individuele dossier van de jongere. Niemand weet dus hoe vaak jongeren in Vlaanderen in afzondering moeten. Een tweede aanbeveling van de commissie is dan ook dat voortaan met één druk op de knop het aantal afzonderingen per voorziening te raadplegen is.

Minister van Welzijn Hilde Crevits (cd&v) laat weten dat er inderdaad ruimte voor verbetering is. “We zullen dit de komende weken nog vertalen in een belangrijke aanpassing van het decreet”, zegt Crevits.

Geen onderwijs

De toezichtscommissie klaagt ook aan dat sommige jongeren, al dan niet door sancties, geen onderwijs meer krijgen. Een deel van de jongeren in gemeenschapsinstellingen kan buitenshuis schoollopen, maar voor veel jongeren staat het onderwijstraject stil. “Het is onaanvaardbaar dat er nog altijd geen officieel onderwijs is in de gemeenschapsinstellingen”, schrijft de toezichtscommissie.

Soms is er wel onderwijs in de jeugdinstelling, maar telt dat niet mee voor het behalen van een diploma. Ook hier erkent minister Crevits het probleem. “Jongeren verliezen daardoor soms meerdere schooljaren, en velen dreigen daardoor af te haken”, zegt ze. “Dat bemoeilijkt hun re-integratiekansen.”

Uit de maandelijkse bezoeken van de 26 vrijwilligers van de toezichtscommissie komen tot slot opvallend meer klachten boven van buitensporig politiegeweld. Voor een stuk blijkt het te gaan over wat er zich afspeelt voor de jongere in de instelling is. Vorig jaar kaartte Antwerps jeugdrechter Christian Denoyelle nog aan dat jongeren regelmatig een nacht in de politiecel doorbrengen bij gebrek aan gepaste opvang.

Maar ook in de jeugdinstellingen zelf zou het af en toe verkeerd gaan. De eerste vaststelling is dat de instellingen steeds vaker de politie bellen. Op sommige plaatsen is het de norm dat begeleiders geen dwang uitoefenen. Als een jongere dan bijvoorbeeld niet vrijwillig in afzondering gaat, zijn ze verplicht om de politie in te schakelen. Maar een tweede vaststelling is dat ook meer politie-interventies verkeerd aflopen, zegt de toezichtscommissie.

Het gaat dan onder meer over “onnodig veel pepperspray” en “een klap van een agent”. Ook al zeggen jeugdinstellingen zelf dat alles “volgens het boekje verloopt”.