Wie werd er nu echt al gecanceld en waarom?

Soms is het echt, ongewenst, en schandelijk. Dat de Antwerpse Roma een Queer Iftar onder protest om veiligheidsredenen moet afgelasten, is compleet onaanvaardbaar in een open samenleving. Hopelijk vinden alle betrokkenen de moed, en krijgen ze alle bescherming, om op vrijdag 31 maart na zonsondergang alsnog de vasten te breken in het gezelschap van moslims uit de lgbtq+-gemeenschap. Als dit niet kan doorgaan, is het canceling pur sang: een evenement dat sneuvelt wegens dreiging met geweld. Dat is wel iets anders dan recente akkefietjes waarbij ook het cancelverwijt viel, maar dan een tikje wufter.

Want soms is het een farce, een circus, een deurenkomedie met slechte acteurs. Dat zagen we onlangs in de Arenbergschouwburg, waar prachtige foto’s in de nieuwe trappenhal op bevel van de politiek − N-VA-bestuur − moesten plaatsmaken voor historische schilderijen die er altijd hadden gehangen. Aan beide kanten van het debat klonk dezelfde klacht: wij worden gecanceld! Luk Lemmens, provinciaal gedeputeerde en fixer van burgemeester Bart De Wever, die cultuurschepen Nabilla Ait Daoud adviseert, vond het onaanvaardbaar dat men het beeld van witte mannen had verwijderd: “Zo probeert men de geschiedenis te wissen onder druk van de wokecultuur.” Ook Ait Daoud zelf zei: “Cancelcultuur.”

De coalitiepartners in het Antwerpse bestuur, Open Vld en Vooruit, werden niet vrolijk van de beslissing om de foto’s van gerenommeerd fotograaf Mous Lamrabat weg te halen. De oppositie vroeg zich af of politieke machthebbers straks misschien ook gaan bepalen welke opera’s we nog kunnen zien. Uiteraard werd direct verwezen naar Ruth Lasters, de voormalige stadsdichter die ontslag nam nadat een tekst van haar door schepen Ait Daoud was geweigerd, wegens impliciete kritiek op het Vlaamse beleid. Ook toen was het protest luid en krachtig. Lasters zelf vond het “censuur”: haar gedicht was gecanceld.

Kies een kamp

Een nuchtere blik op de anekdotes met het schilderij en de dichter leert dat de reacties wellicht terecht, maar ook wat overspannen waren. Dat de N-VA haar klauw op kunst en cultuur wil leggen, is duidelijk. En ongehoord. Scheiding van kunst en politiek is een mooi principe. Maar werden Mous Lamrabat en Ruth Lasters gecanceld of gecensureerd? Nou nee, niet echt. De fotograaf is nu beroemder dan ooit: zijn werk staat in alle kranten. Voor het gedicht van Lasters gold hetzelfde: zelden kreeg een vers meer airplay. En binnenkort krijgt ze nog de Arkprijs voor het Vrije Woord ook. Zij is niet afgelast of gecanceld, zij is fameus opgestoten in de vaart der volkeren.

“Dit debat, over woke, is vaak een formatje”, zegt Ico Maly, cultuurwetenschapper aan de Universiteit Tilburg. “En het is voordelig voor elke partij. De controverse over cancelcultuur is begonnen op YouTube, met influencers die elkaar beschuldigden van toxisch gedrag − met als gevolg dat de ratings van alle partijen omhooggingen. Vandaag zie je dat vooral de rechterzijde de term gebruikt, zoals ze dat in de jaren 1990 met de term ‘politieke correctheid’ deed. Bart De Wever schrijft nu een boekje over het gevaar van woke, om ons te doen vergeten dat hij toch wel de man met de macht is. Naar mijn inschatting wordt het bestaan van een zogenaamde cancelcultuur fors overroepen.”

Het is, beaamt Maly, een cultuuroorlog die zich voor onze ogen afspeelt. Een strijd om de hoofden en de harten van de publieke opinie. Wie die voor zich kan winnen, domineert het debat, en kan de politieke macht grijpen. Precies zoals Antonio Gramsci, de Italiaanse communist uit de jaren 30, het beschreef: verover eerst het culturele overwicht, de politieke macht volgt dan bijna vanzelf. Masseer de geesten en oogst de stemmen. Dat is wat nu gebeurt. Met het boek van De Wever, Over woke, en de reactie van Vlaams minister Benjamin Dalle (cd&v) in een opiniestuk: ‘De reactie op woke is veel gevaarlijker dan het fenomeen waartegen deze moderne kruisvaarders in het verweer gaan.’

Vaak is het iets tribaals. Door aan de oorlog deel te nemen, verbaal uiteraard, maakt men duidelijk tot welk kamp men behoort. Zelfs zonder zelfstandig na te denken kan men aldus trouw en aanhorigheid tonen aan de ‘juiste’ groep. #TeamDeWever versus #TeamWoke.

‘Fuck you money’

Om meteen nog namen te noemen. Bart De Pauw: kan zich niet meer gecanceld noemen. De man beging strafbare feiten en werd veroordeeld door een rechter. Dat is zelden een ticket naar grote tv-contracten. Als De Wever beweert dat De Pauw het harder te verduren krijgt dan IS-vrouwen, raaskalt hij. Ook de CEO van Plopsa deze week: niet gecanceld, maar ontslagen op basis van een onderzoek dat aantoonde dat hij ongeschikt was om dat bedrijf te leiden. Evenmin gecanceld, hoewel hij dat riep: Johan Derksen, de Nederlandse tv-vedette die tot groot jolijt van publiek en presentatoren bekende dat hij ooit een vrouw had verkracht. “Derksen is populairder dan ooit”, zegt de Nederlandse politicologe Sarah de Lange, die als expert inzake populisme en uiterst rechts de cultuuroorlogen ook op de voet volgt. “Hij werd helemaal niet gecanceld: hij is nog vaker in de media dan vroeger.”

Een terecht ontslag is geen canceling. Veroordeling is geen canceling. En als smerige praat je populair maakt, is van canceling geen sprake. Het concept verdient een ernstige analyse, die het niveau van het snelle opiniestuk overstijgt. Laat dit een poging zijn.

Eerst nog wat namen. Gary Lineker onlangs: werd niet gecanceld. Of ja, heel even wel, hij mocht één Match of the Day niet presenteren, omdat hij in een tweet over het migratiebeleid van de Britse regering naar de nazi’s had verwezen. Maar, zonder de tweet te deleten of zich te verontschuldigen, werd hij door de BBC weer aan boord gehesen. Om een simpele reden: Lineker is groter dan de BBC. Hij is te populair, en te rijk, om te cancelen. Hij heeft wat de Libanees-Amerikaanse schrijver Nassim Nicholas Taleb fuck you money noemt: zoveel geld dat hij tegen iedereen ‘Fuck you!’ kan zeggen. Of: ‘Cancel me!’

Nog een paar sterren die men ooit − zogezegd − probeerde te cancelen. Steven Pinker, de Amerikaanse psycholoog die de evolutietheorie als het fundament van onze kennis over de mens beschouwt, werd door leden van de Linguistic Society of America van racisme en seksisme beschuldigd. Ze wilden dat de Society hem het lidmaatschap ontnam. Er ontstond onmiddellijk een tegenbeweging, die vond dat bepaalde morele normen het open debat onmogelijk maken, en dat ideologisch conformisme geen dwingelandij mag worden. Laat ideeën botsen, daar worden we allemaal slimmer van. Pinker mocht blijven.

Drie laatste namen. Kevin Spacey: werd fameus gecanceld na meldingen van wangedrag − het hele laatste seizoen van House of Cards werd opnieuw geschreven en opgenomen, zonder dat er nog een spoor van de man overbleef. Schrijfster J.K. Rowling kreeg een golf van verwijten over zich heen omdat ze transfobe opmerkingen zou hebben gemaakt, en Ricky Gervais idem dito. In zijn show Supernature gaat hij vol gas qua grappen over “vrouwen met een penis”. Werden Rowling en Gervais gecanceld? Neen. Zij kúnnen niet gecanceld worden. Daarvoor hebben ze te veel fans, te veel publiek. Gervais daagt het publiek in die show expliciet uit en − goed gevonden: hij trekt de inclusiekaart. Pas als je een groep in de samenleving uitlacht, hoort die er helemaal bij. Aldus Gervais.

De tussenstand? Behalve die iftar vallen er in dit verhaal nog maar weinig onrustbarende vormen van onheuse canceling of censuur te bespeuren.

De boze mail

Wat is het dan wél? Griet Vandermassen, filosofe en columniste in De Standaard, probeert het concept te definiëren. “Canceling is een poging om stemmen te smoren in een extreme sfeer van intimidatie, waardoor ze de volgende keer wel twee keer zullen nadenken voor ze zich nog eens uitspreken”, zegt ze. Ze weet waarover ze het heeft, want het overkwam haar pas zelf. Toen de vrijzinnige dienst van de Universiteit Antwerpen een lezingenreeks over ‘transgenderisme’ aankondigde, met Vandermassen als een van de sprekers, barstte onmiddellijk protest los.

Rector Herman Van Goethem werd bestookt met interne mails, zelfs van decanen. Dat die reeks niet in die vorm mocht doorgaan, liet men hem weten, omdat die te eenzijdig was. Sommigen vinden Vandermassen transfoob. Ook de lezing van artsen Marleen Finoulst en Patrik Vankrunkelsven, kritisch voor puberteitsblokkers die sommige kinderen krijgen voorgeschreven, werd als problematisch beschouwd. Dat Fran Bambust, zelf trans vrouw, en uroloog Piet Hoebeke (UGent) ook gepland stonden, mocht niet baten.

Maïté de Haan, assistente aan het departement filosofie, schreef een vlammend artikel in het studententijdschrift Dwars. En ze blijft bij haar punt: “De foto waarmee de reeks werd aangekondigd, de terminologie die werd gebruikt, het onevenwicht bij de sprekers: het is alsof je lezingen organiseert over racisme waarbij je het n-woord gebruikt, slechts één persoon van kleur uitnodigt en je afvraagt of mensen van kleur wel mensen zijn”, zegt ze. “Dit heeft studenten gekwetst, men had van tevoren moeten overleggen. Het is belangrijk dat iedereen zich veilig voelt aan een universiteit.”

Uit informatie die De Morgen bereikte, blijkt dat rector Van Goethem in een eerste reactie de criciti volgde en in een behoorlijk intimiderende mail zwaar uithaalde naar organisator Jurgen Slembrouck − die overigens zelf niet wenst te reageren. “Ik heb inderdaad een boze mail verstuurd”, geeft Van Goethem toe. “En dat had ik niet mogen doen. Ik heb mij daar ook voor verontschuldigd. De vrijzinnige dienst is volgens de UA-statuten autonoom, ik heb daar niets over te zeggen. Maar ik was in eerste instantie wel gevoelig voor de kritiek. Omdat er zoveel commotie was, vond ik dat meer overleg, onder andere met de dienst diversiteit, geen kwaad had gekund. Dat heeft dus te maken met werking, niet met vrijheid van meningsuiting. Ik heb onlangs een lezing door Vlaams Belanger Filip Dewinter in de UA-gebouwen laten doorgaan, uiteraard.”

De beroering over de lezingenreeks met Vandermassen toont precies aan waar het debat over woke vast zit. Het gaat niet zozeer over de botsing van ideeën, maar over het kwetsen van identiteiten. Het protest wijst niet op onenigheid, maar op gevoeligheid. Op dat gevaar wijzen de wokecritici: als niemand zich gekwetst mag voelen, kunnen we elk debat best beter preventief cancelen. Dat is het verschil tussen een iftar en een debat aan een universiteit: op een iftar is het logisch dat je je veilig wilt voelen, bij een debat moet je kunnen verdragen dat je ideeën worden uitgedaagd en je geest wordt opengewrikt.

Want protest tegen lezingen zoals die aan de vrijzinnige dienst creëren een chilling effect, zeker als de rector tussenkomt. “Beeld je in dat ik een academicus was, die afhankelijk is van beurzen”, zegt Vandermassen. “Dan zou ik misschien op mijn tellen passen.” Dat kreeg filosoof Maarten Boudry onlangs te horen, toen hij er in een opiniestuk voor pleitte om met Filip Dewinter het debat over omvolking aan te gaan. “Sommige mensen raadden mij aan, met de beste bedoelingen trouwens, om dat stuk niet te publiceren”, zegt Boudry. “Ik ben niet vastbenoemd en zou dus beter nog wat op mijn tellen passen.”

Fatwa en verbranding

We komen in de buurt van een definitie. Cancelcultuur kan tot zelfcensuur leiden. In een kort filmpje op YouTube getuigt Ruud Koopmans, socioloog aan de Humboldtuniversiteit in Berlijn, over zijn onderzoek naar de link tussen religie en geweld, waaruit bleek dat die band toch veruit het sterkste is bij de islam. Hem kunnen ze niets meer maken − hij is hoog en droog vastbenoemd − maar een jonge onderzoeker kwam na enige consternatie over het onderzoek vragen of zijn naam niet van de paper kon worden geschrapt. Daar zit het gevaar, aldus Koopmans. Mensen die bepaalde thema’s niet meer durven vast te pakken: “En de inperking van het zegbare leidt tot de inperking van het denkbare.”

De Nederlandse filosoof Sebastien Valkenberg, auteur van Policor in de polder, sluit zich daarbij aan. Als er in de recente geschiedenis iemand gecanceld is, is het Salman Rushdie wel. De dreiging met geweld tegen de Antwerpse iftar ligt in die lijn, en in de lijn van het onderzoek van Koopmans. Rushdie moet sinds 1989, toen ayatollah Khomeini een fatwa over hem uitsprak wegens zijn roman De duivelsverzen, constant vrezen voor zijn leven − niet zo lang geleden werd hij met een mes gestoken.

In vergelijking daarmee is elke discussie over canceling bij ons vandaag futiel. “Toch kun je je afvragen welke boeken er sinds 1989 niet geschreven werden”, zegt Valkenberg. “Dát is waar het om gaat. Schrijvers die thema’s vermijden, cabaretiers die bepaalde grappen niet meer maken. Het gaat in de kop zitten. Al bestaat er ook een gretigheid om zichzelf tot slachtoffer uit te roepen. Laten we zeker opletten voor de inflatie van het begrip cancelcultuur.”

Tenzij er alsnog een oplossing wordt gevonden, of ondertussen al gevonden is, voor die Queer Iftar in de Roma, wijst die afgelasting erop dat de islam nog taboes kent waarmee we stilaan moeten afrekenen. De vraag die we ons moeten stellen, is: welke onderwerpen gaan we uit de weg, wat wordt niet onderzocht, waar wordt niet meer om gelachen? Ricky Gervais durft alles, Alex Agnew deinsde nergens voor terug. Maar de jonge komiek? Die kijkt wel uit.

“Het komt van twee kanten”, zegt Valkenberg. “In de VS verzetten sommige rechtse christenen zich tegen Harry Potter, omdat hij uit een gebroken gezin komt en een slecht rolmodel is, maar ook omdat hij kan toveren, en die vaardigheid voor God is voorbehouden. Dat protest zie je hier in Europa niet. Hier maken we nu mee wat in de VS dertig jaar geleden begon, wat toen politieke correctheid heette. Sensitivityreaders, die onlangs bijvoorbeeld de boeken van Roald Dahl lazen, kennen ze in de VS al decennia.”

Werden de boeken van Dahl gecanceld? Nee, want zijn originele oeuvre is pas opnieuw uitgegeven. En ja, toch een beetje, want er is in andere edities geknoeid met zijn teksten. Al is dat niets in vergelijking met de boekverbranding enkele jaren geleden in een school in het Canadese Ontario. Als “daad van verzoening” naar minderheden gingen boeken zoals Kuifje in Amerika in de fik. De “asse van racisme en discriminatie” werd begraven, om begrip te laten bloeien. Gelukkig toonde de school later spijt over het kampvuur.

Top-down, bottom-up

Maar het komt dus wel degelijk van twee kanten. In Florida wil gouverneur Ron DeSantis, mogelijk straks presidentskandidaat voor de Republikeinen, genderstudies en critical race theory − de academische disciplines die het fundament van wokeness vormen − laten verbieden. Ook in fondsen voor diversiteits- en inclusieprogramma’s zou worden gehakt. Dat is, net zoals de afgelasting van de iftar in de Roma, canceling pur sang. Maar dan wel top-down. Censuur door de macht. Die dreiging bij de iftar kwam van onderuit, misschien zelfs uit onbekende hoek. Dat was een geval van bottom-upcancelen, zeg maar.

De 19de-eeuwse liberale filosoof John Stuart Mill wist het al. Er zijn twee manieren waarop iemand het zwijgen kan worden opgelegd. Door de overheid, dan is het censuur. Maar de publieke opinie kan er ook wat van. Soms is de bandbreedte waarbinnen gedacht en gehandeld kan worden, te smal om iedereen de volle vrijheid te gunnen. In bepaalde kringen − bijvoorbeeld in de media, of aan de universiteiten − kan de groepsdruk zo sterk zijn dat de minder mondige of moedige individuen er liever het zwijgen toe doen. Of ze worden het zwijgen opgelegd, zoals dat eind jaren 70 van de vorige eeuw de Nederlandse criminoloog Wouter Buikhuisen overkwam.

De kwestie-Buikhuisen is nog zo’n voorbeeld van canceling in de zuiverste vorm. Omdat hij het plan had opgevat om onderzoek te doen naar de biologische factoren die een rol kunnen spelen bij mensen die crimineel gedrag vertonen, werd hij − vooral door columnist Piet Grijs in Vrij Nederland − zo kapotgeschreven dat alleen ontslag nog een uitweg bood. De man droop af uit academia en ging een antiekwinkeltje uitbaten. Het verhaal is een schandvlek op de geschiedenis van de Nederlandse media en academia, want Buikhuisen werd ondertussen 100 procent gerehabiliteerd: er was − uiteraard − niets mis met zijn onderzoek. Toch is dat vandaag nog altijd een delicaat punt, bijvoorbeeld als het gaat over de rol die biologie speelt bij de verschillen tussen man en vrouw. Wie daarover schrijft, krijgt behoorlijk wat narigheid naar zijn hoofd. Daarom schrijven veel journalisten over de verschillen tussen man en vrouw zónder enige verwijzing naar de biologie − weer een vorm van canceling, maar dan thematisch of qua invalshoek, zeg maar.

Denk in dit verband ook aan James Damore, de man die de fameuze Google-memo schreef, waarin hij precies op dat m/v-verschil inging. Werd ontslagen. Gecanceld, dus. Terwijl hij op zich niets verkeerds had gedaan. Zijn memo had een puntje van discussie moeten zijn, geen reden voor ontslag. Behalve het m/v-gebeuren, dat ook bij de Antwerpse lezingen speelde, zijn het Israëlisch-Palestijns conflict en de boerka erg gevoelige onderwerpen. Het ene thema leidde bij De Standaard tot de canceling van Dyab Abou Jahjah als columnist: hij had een scherpe tweet verstuurd over Israël. Het andere thema leidde tot het ontslag van Rachida Lamrabet als juriste bij Unia: zij had in haar hoedanigheid van kunstenares een video gemaakt als aanklacht tegen het boerkaverbod.

Sociale rechtvaardigheid

Het wordt stilaan tijd om Ernest Owens te introduceren. Hij is een zwarte, homoseksuele journalist die het fascinerende boek The Case for Cancel Culture schreef. Een verdediging van het concept, dus. Volgens Owens gaat het debat te veel over individuen, en te weinig over wetten, bedrijven en structuren. Cancelcultuur is volgens hem positieve verandering teweegbrengen. De afschaffing van de slavernij, de boycot van het apartheidsregime in Zuid-Afrika, elke beweging voor sociale rechtvaardigheid, tot en met Black Lives Matter: het zijn allemaal manifestaties waarbij protest een einde maakt aan onderdrukking.

Owens schrijft dat hij teleurgesteld is in Barack Obama, die tijdens een debat − het filmpje is makkelijk te vinden op YouTube − ooit wokeness en cancelcultuur op de korrel nam, en zei dat het veel te makkelijk is om morele puurheid te claimen en alleen maar stenen te gooien. Obama begreep er helemaal niets van, vindt Owens. Cancelcultuur is een vorm van free speech die ons allemaal kan bevrijden. Een verwante stelling wordt verdedigd in een paper van filosofen Jenny Janssens en Lotte Spreeuwenberg, die Maïté de Haan aanbrengt. Volgens Janssens en Spreeuwenberg is cancelcultuur een parapuluterm waaronder twee verschillende dingen schuilgaan. Het kan een straf zijn, en dan is het moreel verwerpelijk. Maar als middel om sociale rechtvaardigheid tot stand te brengen, is het juist goed.

De #MeToo-beweging is voor hen een goed voorbeeld: getuigenissen over het verachtelijke gedrag van filmbons Harvey Weinstein leidden tot wat ze ‘een herverdeling van aandacht’ noemen: voortaan klonk de vrouwelijke stem luider in het debat over wangedrag. Dat is ook de invalshoek van Owens: dankzij cancelcultuur moet de macht rekenschap afleggen. “Canceling”, aldus Owens, “is zo Amerikaans als appeltaart en de grondwet.”

Al heeft #MeToo ook onterechte slachtoffers gemaakt. Ronald Sullivan was de decaan van een studentenpeda aan Harvard Law School en moest ontslag nemen omdat er een storm van protest was ontstaan toen bekend werd dat hij als advocaat de verdediging op zich had genomen van: Harvey Weinstein. Zijn goed recht. Toch gecanceld. Ten onrechte.

Owens verwijst trouwens ook naar de canceling aan de andere kant van het spectrum: de communistenjacht die de Republikeinse senator Joe McCarthy bij het begin van de Koude Oorlog organiseerde, waarbij onder meer acteurs in een kwaad daglicht kwamen te staan. Carrières werden gekelderd. Tot McCarthy zelf ten onder ging. De tijden veranderden, in de eeuwige cultuuroorlogen kwam het andere kamp aan zet − wat dan weer in de liberale en emanciperende jaren 60 uitmondde.

Illiberale trends

Een leestip en nog een paar losse thema’s tot slot. Het beste boek dat bij ons over wokeness is geschreven, is Verlichting onder vuur van Dyab Abou Jahjah, juist omdat hij ook oog heeft voor extreemrechts (DeSantis) en islamisme (de iftarheisa): zijn boek legt illiberale trends bloot aan alle flanken van het debat, niet alleen bij links.

Dan, een vraag die velen zich misschien stellen: hoe zit het nog met Hypatia, het meldpunt voor woke-incidenten, dat onder meer door Mark Elchardus wordt gesteund? Welnu, zeer goed, zegt mede-initiatiefneemster Astrid Elbers, historica aan de UA. “Het is geen kliklijn, maar een meldpunt. En we hebben al een tiental relevante meldingen gekregen. Eentje uit het bedrijfsleven. Een man werd ontslagen omdat hij tijdens een opleiding een voorbeeld van een vooroordeel had gegeven. Doordat hij dat vooroordeel letterlijk had verwoord, kwam er een anonieme klacht binnen en moest hij opstappen. Dat is onrustwekkend en doet denken aan het privégesprek van de twee medewerkers aan de UA dat via een video uitlekte. Als we in de privésfeer niet vrijuit kunnen praten, worden normale menselijke uitlaatkleppen aan banden gelegd.”

Zie ook: Eddy Demarez, die na een boetetocht in ere werd hersteld, ofschoon zijn privacy was geschonden toen zijn microfoon zonder dat hij dat wist nare opmerkingen over de Belgian Cats registreerde. Steekproef: hoe vaak hebt u sindsdien tijdens een privégesprek gedacht: blij dat dit niet opgenomen en uitgezonden wordt? “Wij zeggen dat in de leraarskamer tegenwoordig vaak”, lacht Astrid Elbers.

En dan is er nog, tot slot, om de sfeer erin te houden, zeg maar: de coronacrisis. Toen Luc Sels, rector van de KU Leuven, waarschuwde voor cancelcultuur en wokeness, had hij het onder meer daarover. “Mijn twee waarschuwingen moest je los van elkaar zien”, zegt hij. “Met canceling verwees ik naar de doodsbedreigingen die bijvoorbeeld Marc Van Ranst tijdens de pandemie kreeg. Dat is vooral een probleem op rechts. Maar de vraag om docenten te muilkorven komt soms ook van de linkerzijde. Mijn positie is helder: aan een universiteit moet iedereen zich sociaal veilig voelen, maar een universiteit mag de leden van haar gemeenschap niet zomaar afschermen van afwijkende meningen. Ideeën en wetenschappelijke perspectieven moeten kunnen botsen.”

De vraag is dan: wáár? Dat mag overal natuurlijk, maar academische ideeën moeten toch vooral botsen in de academische arena, niet in het publieke debat. Laat dat een antwoord zijn voor wie denkt dat er tijdens de pandemie kritische stemmen werden gecanceld: de wetenschappelijke discussie gebeurt onder wetenschappers. Dan brengen media verslag uit van de voorlopige consensus. Anders had de krant elke dag vol fake news gestaan. En zoals we geen fundamentalisten promoten die de lgbtq+-iftar willen afgelasten, is het niet de taak van media om antivaxers te pushen. Dat is geen canceling, maar keuzes maken.